Toqaev Astana týraly: Aıazdy kúnderi peshpen jylytylatyn úılerdiń tútini qalany basyp qalady
ASTANA. QazAqparat - Memleket basshysy Astana qalasyn damytý máseleleri jóninde keńes ótkizdi, dep habarlaıdy Aqorda.
Qazaqstan Prezıdenti jıynda sóılegen sózinde el damýyndaǵy Astananyń orny erekshe ekenin atap ótti. Qalaǵa qoıylatyn talap ta joǵary bolady jáne bul – tek ekonomıkaǵa baılanysty emes, arhıtektýralyq, ýrbanıstıkalyq, rýhanı jáne áleýmettik salaǵa qatysy bar másele.
Qasym-Jomart Toqaev qol jetkizgen jetistikterge toqmeıilsimeýdi eskertip, astanany damytý jóninde birqatar naqty mindet qoıdy. Onyń aıtýynsha, Astananyń ınfraqurylymyn dáıekti túrde damytý qajet. Ýrbanızatsııa úderisiniń qazirgi qarqyny saqtalatyn bolsa, elorda halqynyń sany 2030 jylǵa qaraı eki mıllıon adamǵa jetýi múmkin.
«Qala tez úlkeıip keledi. Sol sebepti qazirgi tańda Bas josparǵa qoıylatyn talaptar jıi buzylady. Sondyqtan ınjenerlik ınfraqurylymdy keshendi túrde damytý – basty mindet. Alaıda bul baǵytta birqatar másele bar. Atap aıtqanda, ákimdik JES-3-ti paıdalanýǵa bere almaı kele jatqanyna 10 jyldan asty. Jobany aıaqtaý merzimi birneshe ret shegerildi. Bul onyń 53 mıllıard teńgege qymbattaýyna sebep boldy. Atalǵan másele 2019 jyly kóterildi. Biraq nysannyń ázirlik deńgeıi burynǵydaı 83 paıyzdy qurap otyr. Nátıjesinde, qazir elorda 300 gıgakalorııden astam jylý energııasy tapshylyǵynan zardap shegip otyr. Úkimet ákimdikpen birlesip, jyl sońyna deıin JES-3-tiń birinshi kezeńiniń iske qosylýyn qamtamasyz etýge jáne eki gaz qazandyǵynyń qurylysyn aıaqtaýǵa tıis», – dedi Memleket basshysy.
Prezıdent asa mańyzdy mindetterge – elektr qýatymen turaqty túrde qamtamasyz etý men qalany gazben qamtý máselesine nazar aýdardy.
«2019 jyly «Saryarqa» magıstraldi gaz qubyrynyń birinshi kezeńi aıaqtaldy. Ákimdiktiń mindeti – 300 myńnan astam adam turatyn turǵyn úı alaptaryna gaz jetkizý. Qazirgi tańda nebári 8 myńǵa jýyq abonent gazǵa qosylǵan. Gazben qamtý qarqynynyń baıaý bolýy saldarynan ekologııa búlinedi. Aıazdy kúnderi peshpen jylytylatyn úılerdiń tútini qalany basyp qalady. Elordany gazben qamtý isin aıaqtaý jóninde buǵan deıin birneshe ret tapsyrma berdim. Biraq onyń oryndalý merzimi únemi keıinge shegeriledi», – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Memleket basshysynyń aıtýynsha, gaz jelisine qosylý shyǵyny azamattarymyz úshin qymbatqa túsip jatyr. Quny eki mıllıon teńgege deıin barady. Mundaı jaǵdaı barlyq aımaqta baıqalady. Básekelestikti qorǵaý jáne damytý agenttigine Úkimetpen birlesip, halyq úshin gazǵa qosylýdyń tıimdi ári ashyq baǵasyn bekitý jóninde naqty usynystar engizý tapsyryldy. Sondaı-aq turǵyn úı qurylysy salasynda qordalanǵan másele kóp.
«Tórt myńǵa jýyq úleskerdiń máselesi áli kúnge deıin kún tártibinen túspeı tur. Ákimdik pen Úkimet bul máseleni jyldyń sońyna deıin sheshýge tıis. Sonymen qatar zańnamalyq bazanyń osaldyǵy saldarynan qalada jańa túıtkildi nysandar paıda bolýy múmkin. Qazir Astanada ruqsat etilgen qujattary joq 90-nan astam turǵyn úıdiń qurylysy júrip jatyr. Qurylys kompanııalary jaı ǵana mardymsyz aıyppul tólep, azamattardan aqsha tartýyn qoıar emes. Úkimet memlekettik retteý sharalaryn qatańdatqany jón. Qurylys kompanııalarynyń zańdy belden basyp, úleskerlerden aqsha tartýyna jol berýge bolmaıdy. Bul jumysqa Qarjylyq monıtorıng agenttigi atsalysýǵa tıis», – dedi Prezıdent.
Qasym-Jomart Toqaev jer telimin bólý jumystarynyń ashyq bolmaýyna qatysty ókiletti organdarǵa aryz-shaǵym kóp túsetinin atap ótti. Áńgime belgili qurylys kompanııalaryna jasalatyn «aıryqsha» jaǵdaı týraly bolyp otyr. Memleket basshysy bul protsestiń túgeldeı ashyq bolýy kerek ekenin aıtyp, jerdi tsıfrlyq servıster arqyly jáne konkýrs negizinde bólýdi tapsyrdy. Sonymen qatar Astananyń kólik júıesin damytý máselesine de toqtaldy.
«Avtokólik sany jyl saıyn kóbeıip jatyr. Sol sebepti kólik keptelisi óte kúrdeli máselege aınaldy. Bul, tipti, qala turǵyndarynyń ashý-yzasyn týǵyzyp otyr. Mysaly, Máńgilik el dańǵyly keptelisten kóz ashpaıdy. Táýelsizdik dańǵylynda salynyp jatqan kópirdiń qurylysyn osy jyldyń sońyna deıin aıaqtaý qajet. Sonymen qatar kishi aınalma joldyń (46 shaqyrym) qurylysy sozylyp ketti. Onyń ústine jańa turǵyn úı keshenderin salǵanda, jol máselesi tolyqqandy eskerilmeıdi. Bir sózben aıtqanda, kólik salasyn damytý jumysy aqsap tur», – dedi Prezıdent.
Qasym-Jomart Toqaev Astana ákimdigine LRT-ǵa qatysty jumysty meılinshe tezdetip aıaqtaýdy tapsyrdy.
«Men buryn da aıttym. LRT jobasy, negizinen, qate boldy. Biraq qazirgi tańda basqa amalymyz joq. Bul jobany júzege asyrýymyz kerek. LRT-nyń qurylysyn toqtatsaq, shyǵyn odan da kóp bolady. Al balama jobalar joq», – dedi Memleket basshysy.
Prezıdent Qalany damytý tujyrymdamasyn qaıta qaraýdy usyndy. Onyń pikirinshe, qazir Astanada saıabaqtar jetispeıdi, turǵyndar serýenge shyǵatyn, demalatyn oryndar az. Biraq qala ákimdigi muny eskermeı, qurylysqa ruqsat beredi. Saıabaqtardy, jaıaý adamǵa arnalǵan kóshelerdi kóbeıtý qajet.
«Qazir Esildiń jaǵasyna durys kóńil bólinbeı otyr. Mysaly, kórshi eldegi Qazan qalasynyń tájirıbesin zerttep kórýge bolady. Bul qalanyń kósheleri, saıabaqtary jáne jaǵalaý alańdary óte ádemi jáne tartymdy. Bizdiń maqsatymyz – elordamyzdy jyldyń kez kelgen mezgilinde halqymyzǵa jáne shetel adamdaryna barynsha qolaıly etý, Astananyń kelbetin meılinshe jaqsartý. Ózenge jaıaý adam júretin kópirler salý kerek. Mundaı ótkel, ásirese, qazir salynyp jatqan Táýelsizdik dańǵylyndaǵy kópirdiń mańaıyna qajet. Kólik júrýge bolmaıtyn kósheler jóninde talaı ret aıtyldy. Biraq qalada ondaı bir de bir kóshe salynǵan joq. Jalpy, álemdik tájirıbede dál osyndaı kósheler kóptep salynady. Bul máseleni muqııat oılastyrý kerek. Bilikti mamandardy tartyp, ońtaıly sheshim qabyldaýǵa bolady. Mysaly, bizde EKSPO aýmaǵy bar. Bir qaraǵanda, óte ádemi jer. Biraq qańyrap bos jatyr. Shyn máninde, oǵan jan bitirip, jurt jappaı demalatyn orynǵa aınaldyrýǵa bolady. Qoǵamdyq keńistikti damytýdyń biryńǵaı tujyrymdamasyn qabyldaǵan jón», – dedi Prezıdent.
Sonymen qatar qalanyń kelbetin saqtap qalý jáne qaladaǵy orynsyz qurylys jumystary kóbeıip ketkeni jaıynda aıtyldy. Kólik turaǵy joq úılerdiń kóptep salynýy taǵy bir mańyzdy másele retinde atap ótildi.
«Qazir jurt balalaryn syrtqa shyǵarýdan qorqady. Óıtkeni aýlanyń bári avtokólikke tolyp tur. Budan bylaı kólik turaǵy bolmasa, bir de bir úı salynbaýy kerek. Úkimetke naqty sheshim qabyldaýdy tapsyramyn. Sondaı-aq Mınıstrlikter úıiniń mańynda avtoturaq tapshy. Jurt kóligin qaıda qoıaryn bilmeı áýre-sarsańǵa túsedi. Tipti, kólikterin jaqyn jerdegi úılerdiń aýlasyna qoıýǵa májbúr bolady. Bul turǵyndarǵa úlken qolaısyzdyq týdyratyny túsinikti. Bas prokýratýra jáne «Jýsan banki» ǵımaratynyń ortasynda bos jer bar. Joǵarǵy Sot ǵımaratynyń artyndaǵy alań da bos jatyr. Ákimdikke osy eki jerdiń birine kóp qabatty jabyq parkıng jáne jaıaý adam ótetin kópir salý múmkindikterin qarastyrýdy tapsyramyn», – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Prezıdent qalanyń abattandyrylý, kóshelerdi jaryqtandyrý, sondaı-aq qala ishindegi qardyń ýaqtyly shyǵarylmaý máselelerin synǵa aldy. Onyń aıtýynsha, qar jaýyp, boran soqsa, turǵyndar qarǵa maltyǵyp jatady. Jaqynda Astana kósheleri birneshe kún boıy kádimgi muz aıdynǵa aınaldy. Qalany kógaldandyrý isiniń birtutas tujyrymdamasy da joq.
«Ár aýdandyq ákimdik óz bilgenimen áreket jasaıdy. Shahardaǵy jasyl jelektiń sany men sapasy týraly naqty málimet joq. ıAǵnı, júıeli jumys júrgizilmeıdi. «Astana-kógaldandyrý qurylysyna» qarasty tálimbaqtyń múmkindigi tolyq qoldanylmaı otyr. Durys kútim bolmaǵan soń, qala aýmaǵyndaǵy kóshetter qýrap jatyr. Kógaldandyrý kezinde otyrǵyzylatyn jasyl jelektiń 10 paıyzy ǵana – kópjyldyq ósimdikter. Bir maýsymdyq gúlderge jyl saıyn shyǵyndaný – qarjyny jelge shashý degen sóz. Ákimdikke úsh jyldyń ishinde kópjyldyq ósimdikterdiń úlesin keminde 50 paıyzǵa jetkizýdi tapsyramyn. Sizderge naqty mindet qoıamyn: aldaǵy bes jylda elordamyz jasyl shaharǵa aınalýy kerek», – dedi Prezıdent.
Memleket basshysy azamattardyń ál-aýqatyn arttyrýǵa basa mán berý qajet ekenin aıtty. Úkimet ákimdikpen birlesip, qaladaǵy jastarmen jumysty kúsheıtýi qajet. Sondaı-aq qalada medıtsınalyq qyzmettiń sapasyna jáne onyń qoljetimdi bolýyna qatysty shaǵym kóp ekenine nazar aýdardy.
«Elorda turǵyndarynyń sany sońǵy 10 jylda 2,5 ese ósti. Medıtsına ınfraqurylymy bul qarqynǵa ilese almaı jatyr. Emhanalarda kezek kóp. Perzenthanalarda oryn tapshy. Ondaǵy júkteme qalypty normadan 68 paıyzǵa artyq. Sondaı-aq keıbir aýrýhanada sanıtarlyq talaptar saqtalmaıdy. Balalar emhanasyndaǵy qabyldaý bólmeleri zaman talabyna saı emes. Qalada balalarǵa arnalǵan jalǵyz travmatologııa pýnkti bar. Jaraqat alǵan balalar sol jerde uzyn-sonar kezekte turýǵa májbúr bolady. №3 kópsalaly balalar aýrýhanasy tek ınfektsııalyq aýrýlardan emdeıdi. Onda hırýrgııa, oftalmologııa jáne travmatologııa bólimderi jumys istemeıdi. Elorda úshin bul – uıat nárse. Densaýlyq saqtaý mınıstrligi qala ákimdigimen birlesip, balalar medıtsınasyna qatysty máseleniń bárin sheshýi qajet», – dedi Prezıdent.
Qasym-Jomart Toqaev Astana daryndy jáne zııaly azamattar shoǵyrlanǵan ortalyqqa aınalýǵa tıis dep esepteıdi. Biraq buǵan kedergi bolyp otyrǵan jaıttar bar. Sonyń biri – balabaqshadaǵy jáne mekteptegi oryn tapshylyǵy. Qazir balabaqsha kezeginde 45 myń bala tur.
«Astanada bilim oshaqtarynyń qurylysy baıaý júrip jatyr. Byltyr nebári 3 mektep salyndy. 8 mektep der kezinde paıdalanýǵa berilmedi. Sonyń kesirinen bala sany artyq jáne úsh aýysymmen oqytatyn mektepter kóbeıdi. Keı synyptarda 30-dan astam bala oqıdy. Bul, árıne, bilim sapasyna keri áserin tıgizedi. Sonymen qatar erekshe qajettiligi bar balalarǵa arnalǵan arnaıy mektepterde oryn jetispeıdi. Ákimdik Oqý-aǵartý mınıstrligimen birlesip, munyń bárin sheshýge basa mán berýi kerek. Jalpy, mektep salý máselesi bul – strategııalyq mindet. Ony oryndaý úshin memleket qana emes, qaltaly azamattar da belsene atsalysýy kerek. Men bul máseleni osyǵan deıin de talaı ret aıttym. Biraq nıeti bar azamattardy jáne naqty is-áreketti ázirge kórip otyrǵan joqpyz. Jalpy, jeke qarjyǵa mektep salýdyń joldaryn oılastyrǵan jón. Sonymen qatar pedagog mamandardyń tapshylyǵyn tolyǵymen joıý – mańyzdy mindet. Ustazdardyń biliktiligin arttyrý máselesi basty nazarda bolýǵa tıis. Jalpy, qalanyń bilim berý júıesin halyqaralyq deńgeıge kótergen jón. Ázirge bul baǵytta aıtarlyqtaı eshteńe jasalyp jatqan joq», – dedi Memleket basshysy.
Prezıdent Astananyń jáne Astana aglomeratsııasynyń ekonomıkalyq áleýetin júıeli túrde arttyrý qajet dep paıymdaıdy. Elordanyń qarqyndy ekonomıkalyq damýyn qamtamasyz etý úshin, eń aldymen, arnaıy ekonomıkalyq aımaqtardyń jumysyn qaıta qaraý kerek.
«Óńdeý ónerkásibin, ІT sektordy jáne jańa tehnologııalardy damytýǵa basa nazar aýdara otyryp, arnaıy ekonomıkalyq aımaq jumysyn qaıta uıymdastyratyn ýaqyt jetti. Sapaly jumys oryndaryn ashý kerek. Ol úshin tıisti ınfraqurylym qajet. Degenmen bul baǵyttaǵy jumys kóńil kónshitpeıdi. №1 Indýstrııaldy parktiń ishi 95 paıyz tolǵanymen, ákimdik onyń ınfraqurylymyn on jyldan beri aıaqtaı almaı keledi. Bul másele kópten beri kóterilgenimen, áli nátıje joq. Mysaly, «Selena Insulations» JShS-niń qurǵaq qurylys qospalaryn shyǵaratyn zaýyty alty jyldan beri jylý jelilerine qosyla almaı keledi. Onyń ústine 2017 jyldan beri ákimdik №2 Indýstrııaldy parkke kommýnıkatsııa júrgizbegen. Tipti jobalyq-smetalyq qujattamasy da joq. Shyn máninde, búginde áleýetti ınvestorlar suranshaqtyń kúıin keship otyr. Qolyn bir siltep, ketip qalatyny sodan. Nátıjesinde, Astana iri kólemdegi ınvestıtsııadan qaǵylady», – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Memleket basshysynyń aıtýynsha, qaladaǵy óte ózekti másele – ınflıatsııanyń joǵary bolýy. Ótken jyldyń qorytyndysy boıynsha baǵanyń qymbattaýy 23 paıyzǵa jetken. Bul – respýblıkadaǵy eń nashar kórsetkishterdiń biri. Astanada azyq-túlik bir jylda, orta eseppen, 25 paıyzǵa qymbattady. Ákimdik turaqtandyrý qorynda rezerv jınaýdy qoıyp, «aınalym shemasy» aıasynda saýda jelilerine jeńildikpen zaıym berýge kóshti. 14 mıllıard teńge bólingen. Bul – óńirler arasyndaǵy eń joǵary kórsetkish.
«Qabyldanǵan sharalardyń tıimsiz ekeni anyq. Jyldar boıy elordanyń aınalasynda azyq-túlik beldeýin damytý týraly aıtyldy, biraq bul jumys oryndalmady. Astana azyq-túlikti Almatydan 4 ese, al Shymkentten 2 ese az óndiredi. Jalpy, barlyq óńirmen salystyrǵanda, qala bul kórsetkish boıynsha sońǵy orynda tur. Keıingi 8 jylda elordaǵa ákelinetin azyq-túlik ımporty 3 esege artty. Negizinen osy jerde shyǵarýǵa bolatyn ónimder týraly sóz bolyp otyr. Bul rette jergilikti qaıta óńdeý kásiporyndary tek jarym-jartylaı jumys istep tur. Kókónis saqtaıtyn qoımanyń jetispeýi saldarynan jaǵdaı qıyndap otyr. Sondyqtan 2025 jylǵa deıin qalada 13 myń tonnadan astam kókónis saqtaıtyn qoımalar salý kerek. Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi Astana qalasy men Aqmola oblysynyń ákimdikterimen birlesip, elordanyń aınalasynda azyq-túlik beldeýin qalyptastyrý jóninde pármendi sharalar qabyldaǵany jón», – dedi Prezıdent.
Qasym-Jomart Toqaev Astana aglomeratsııasyn júıeli damytýdy strategııalyq mańyzdy baǵyt retinde atap ótti. Elorda men qala mańy arasyndaǵy tyǵyz saýda-ekonomıkalyq, kólik-logıstıkalyq kooperatsııany yntalandyrý qajet ekeni aıtyldy. Jańa óndiristik kásiporyndar men ınfraqurylymdyq nysandardy ornalastyrý elorda irgesindegi aýyldardyń áleýetin arttyrýǵa yqpal etedi. Bul Astana qalasy men oǵan jaqyn ornalasqan eldi mekenderdiń turmys deńgeıindegi alshaqtyqty joıýǵa múmkindik beredi.
«Astananyń jáne Aqmola oblysynyń ákimderi qala mańyndaǵy aýdandarda turatyn jurttyń ál-aýqatyn arttyrýǵa kúsh salýy kerek. Astana aglomeratsııasy ınvestıtsııa tartýǵa, ınnovatsııalardy engizýge jáne bilikti mamandardyń eńbek etýine barynsha yńǵaıly bolýǵa tıis. Osy baǵyttaǵy jumysty jandandyrý qajet. Álem ekonomıkasynda túbegeıli ózgerister bolyp jatqan qazirgi kezeńde bul – óte ózekti másele. Biz osy tarıhı múmkindikti paıdalanyp, elorda aımaǵyn elimizdiń ekonomıkalyq tiregine aınaldyrýymyz kerek», – dedi Memleket basshysy.
Prezıdent elordamyz damýdyń jańa úlgisine kóshýge, Astana ınnovatsııalyq shahar bolýǵa tıis ekenin atap ótti. Álemde qalany basqarýdyń jańa tsıfrlyq tásilderi qarqyndy túrde engizilip jatyr. Biz de buǵan basa nazar aýdarýymyz kerek.
«Men Birikken Arab Ámirlikterindegi G42 kompanııasynyń basshylarymen arnaıy kezdestim. Bul kompanııa jasandy ıntellektini damytý isinde kósh bastap otyr. Olar «aqyldy qala» jobasy aıasynda osy saladaǵy ozyq tájirıbesin bizge usynýǵa daıyn. Ákimdikke Tsıfrlyq damý mınıstrligimen birlesip, bul jumysty dereý qolǵa alýdy tapsyramyn. Jalpy, ІT-bıznes ókilderin jáne osy saladaǵy bilikti mamandardy tartý qajet. Sol arqyly bas qalamyz aımaqtyń «Digital nomads» ortalyǵyna aınalmaq. Biz Astanany jasampaz, jaıly jáne taza qala qaǵıdasyna sáıkes damytýymyz kerek. Álemdegi barlyq ozyq tájirıbeni tıimdi paıdalanýymyz kerek», – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Memleket basshysynyń aıtýynsha, elordany tez arada jańǵyrtyp, qalanyń damý strategııasyn qaıta qaraý kerek.
«Qujatta qalany keshendi túrde damytýdyń negizgi baǵyt-baǵdary aıqyn kórsetilýge tıis. Ákimdikke arnaıy qoǵamdyq tyńdaý ótkizip, qalanyń jańa Bas josparyn ázirleýdi tapsyramyn. Sosyn Úkimet ony jyl sońyna deıin maquldaýy kerek. Prezıdent Ákimshiligi jumystyń ýaqtyly ári sapaly oryndalýyn baqylaýǵa alady», – dedi Prezıdent.
Jıyn barysynda Astana qalasynyń ákimi Jeńis Qasymbek, Premer-Mınıstrdiń birinshi orynbasary Roman Sklıar jáne Premer-Mınıstrdiń orynbasary Altaı Kólginov baıandama jasady.
Foto: akorda.kz
