Тоқаев ислоҳотлари: Қозоғистонда янги сиёсий маданиятнинг шаклланиши
Январ воқеалари, Ҳукумат ва ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларнинг янгиланиши
Йил суюлтирилган газ нархини пасайтириш митинглари билан бошланди, намойишлар ижтимоий-иқтисодий ва ижтимоий-сиёсий талаблар билан давом этди. Натижада ҳукумат истеъфо берди ва янги ҳукумат газнинг аввалги нархини қолдирди.
Бироқ Президент бундан бузғунчи кучлар томонидан барқарорликни бузиш ва тартибсизлик яратиш мақсадида фойдаланилганини айтиб, КХШТ тинчликпарвар кучларини чақиришга қарор қилди.
«Мустақиллик тарихида илк марта ўта оғир ва хавфли даврга дуч келдик. Биз бирлашган давлат сифатида бундай қийинчиликни енгиб ўта олдик. Энди биз бунга ҳеч қачон йўл қўймаслигимиз керак. Шу боис мамлакатимиз бошига тушган мусибат сабабларини таҳлил қилиш ва унинг оқибатларига аниқ баҳо бериш жуда муҳимдир»
, - деди Президент 11 январда бўлиб ўтган Парламент Мажилиси мажлисида.
Президент жамият бирлиги тизимли равишда таҳдидга учрагани, жумладан норозилик намойишлари профессионал тарзда ишлаб чиқилганини таъкидлади.
«Бу даврда аҳолининг газ нархининг ошишига қарши норозилиги қурол сифатида қўлланилди. Аввалига бир қатор вилоятларда, хусусан, Жанаўзенда митинглар бўлиб ўтди. Кейинчалик қароқчилар ва талончилар қўшилишди. Кейин қуролли террорчилар, жумладан, хорижий жангарилар иштирокида кескинлик юзага келди. Шундан сўнг уларнинг асосий мақсади – давлат бошқаруви институтларини йўқ қилиш, конституциявий тузилмани ағдариш ва пировардида ҳокимиятни қўлга олиш эканлиги равшанлашди. Агар ҳамма нарсани ўз номи билан атайдиган бўлсак, мамлакатимизга қарши террор уруши очилди», - деди Қ. Тоқаев.
Президент Қуролли Кучлар ва ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар фаолиятини қайта қуриш бўйича кўрсатмалар берди.
«Миллий хавфсизликни таъминлашнинг бутун тизимини тубдан қайта қуриш бўйича стратегик вазифани алоҳида таъкидламоқчиман. Қуролли кучларимиз, ҳуқуқ-тартибот идоралари, миллий хавфсизлик идоралари ва хорижий разведка хизматлари фаолиятини қайта қуришимиз керак. Уларнинг барчаси ҳар қандай характер ва миқёсдаги ҳар қандай таҳдидга қарши фуқароларимизнинг, конституциявий тузум ва суверенитетнинг энг самарали ҳимоясини таъминлашда ҳамжиҳатликда ҳаракат қилиши керак. Бу давлатимизнинг туб манфаатларига жавоб беради», - деди Қозоғистон Президенти.
Президент Хавфсизлик Кенгашининг раиси бўлди
Январ ойидаги тартибсизликлар пайтида Президент Қасим-Жомарт Тоқаев Қозоғистон халқига мурожаат билан чиқди. Унинг айтишича, у Президент сифатида фуқаролар хавфсизлиги ва тинчлигини ҳимоя қилишга бурчлидир ва Хавфсизлик Кенгаши раиси каби қаттиққўл ҳаракат қилишига тўғри келган.
29 январ куни «Хабар» телеканалига берган интервюсида К. Токаев Хавфсизлик Кенгаши раислиги ҳақида маъруза қилди:
«Биринчи Президент (Н.Назарбоев – таҳр.) билан ҳеч қандай савдолашиш, шахсий устуворлик масаласи муҳокама қилингани йўқ. Ягона масала Хавфсизлик Кенгаши раиси мақоми масаласини зудлик билан ҳал қилиш зарурати эди. Ҳеч кимга сир эмаски, мен оғир дамларда халққа мурожаат қиламан ва бундан буён Хавфсизлик кенгаши раиси бўлишимни очиқ эълон қиламан. Бу масала дарҳол ҳал қилинди»
, - деди Президент.
«Янги Қозоғистон» концепцияси эълон қилинди
11 январда бўлиб ўтган Мажилис йиғилишида Президент «Янги Қозоғистон»ни яратиш ғоясини илк марта эълон қилди.
«Қийин кунлар ортда қолди. Айни дамда юрт тақдири учун бирлаша олган барча инсонларга чин дилдан миннатдорчилик билдираман. Бу тажрибадан барчамиз сабоқ олишимиз керак. Энг муҳими, фаровонлик, тинчлик ва барқарорликни сақлашимиз керак. Энди Қозоғистонда ривожланишнинг янги босқичи бошланади. Бу ҳақиқий янгиланиш даври бўлади. Келинг, суверен юртимизни биргаликда ривожлантирайлик. Мустақиллик халқимиз учун энг азиздир! Янги Қозоғистонни биргаликда қурайлик!»
, - деди Президент.
Кейинчалик Қ. Тоқаев 8 феврал куни Ҳукуматнинг кенгайтирилган йиғилишида «Янги Қозоғистон» сиёсатининг устувор йўналишларини белгилаб берди.
«Қозоғистон халқига» жамғармаси ташкил этилди
Президент 11 январдаги нутқида «Қозоғистон халқига» жамоат ижтимоий жамғармаси ташкил этилиши ва қандай тоифадаги ёрдам кўрсатилишини маълум қилди.
«Қозоғистон Конституцияга кўра ижтимоий давлатдир. Давлат бу борада кўп ишларни қилмоқда. Ижтимоий харажатлар республика бюджетининг 50 фоиздан ортиғини ташкил этади. Лекин бу етарли эмас. Мамлакатимизнинг молиявий таянчи бўлган миллий жамғармамиз бор. Бугун мен Қозоғистон халқига жамоат ижтимоий жамғармасини тузишни топшираман. Бу соғлиқни сақлаш, таълим ва ижтимоий қўллаб-қувватлаш соҳасидаги долзарб масалаларни ҳал этишга хизмат қилади»
, — деди Президент.
Апрел ойида «Қозоғистон халқига» жамоат фондига 126 млрд келиб тушди. Жамғарма январ ойидаги зўравонликларда ҳалок бўлган полициячилар, аскарлар ва 13 нафар тинч аҳолининг оилаларига нақд тўловлар юборди. Бундан ташқари, «Қозоғистон халқига» жамғармаси ногирон ва касалликка чалинган болаларга ёрдам кўрсатади.
Утилизация йиғими 50%га камайди
Президент Қасим-Жомарт Тоқаев парламентдаги йиғилишда коммунал тўловлар ставкаларини қайта кўриб чиқишни топширди.
« ӨКМ операторы» компанияси фаолияти тадбиркорлар ва кенг жамоатчиликда кўплаб саволлар туғдирмоқда. Ҳатто бу хусусий ширкатга қарши жамоатчилик ҳаракати ҳам бўлган. Ҳукуматга утилизация тўловини «ӨКМ операторы» йиғишини тақиқлашни топшираман. Буни хориждагидек давлат ташкилоти қилиши керак. Йиғимларнинг ўзига келсак, уларнинг ставкаларини қайта кўриб чиқиш керак»
, деди президент.
Nur Otan партиясининг номи AMANAT деб ўзгартирилди
«Сиёсий ташкилот номини AMANAT деб ўзгартириш таклиф қилинмоқда. Сир эмаски, мен ҳам бу масала бўйича муҳокамада қатнашганман. Бир қанча таклифлар бўлди, жумладан AMANAT номи. Бу юртимиз, миллатимиз учун алоҳида маънога эга бўлган муқаддас тушунчадир. Бизнинг суверенитетимиз, юртимиз ва бирлигимиз, бепоён заминимиз аждодларимиздан қолган меросдир. Биз ана шу бебаҳо қадриятларни асраб-авайлашимиз ва келажакка етказишимиз керак. Бу давлатчилик анъаналарининг давоми, авлодлар ворислигидир. Халқимиз ҳеч қачон ишончни суиистеъмол қилмаган. Партия ана шу тамойилга амал қилади»
, - деди Президент 1 март куни бўлиб ўтган партия қурултойида.
Шу билан бирга, Президент партия ребрендинги унинг номи ва имлосини ўзгартириш билангина чекланмайди, балки, аввало, барча партиявий ишларни қайта қуриш зарурлигини кўрсатишини таъкидлади.
Бундан ташқари, қурултойда ADAL сиёсий партиясининг AMANAT партиясига қўшилиши тасдиқланди.
Президент партия раиси лавозимини тарк этди
«Мен партия раислигидан воз кечишимни ва ташкилотни тарк этишимни айтгандим. Бу қарорни амалга ошириш вақти келди. Бугундан бошлаб мен AMANAT партияси раислигидан воз кечишга ва партиядан кетишга қарор қилдим. Бу қадам рамзий маънога эга. Шу муносабат билан барчангизга Президент сайловида билдирган ишончингиз ва қўллаб-қувватлаганингиз учун миннатдорчилик билдираман. Шунингдек, ҳал қилувчи паллада партия раҳбариятини ишониб топширганингиз учун миннатдорчилик билдираман», - деди Президент AMANAT партияси қурултойида.
Президентнинг яқин қариндошлари лавозим эгаллай олмайди
Қозоғистонда Президентнинг яқин қариндошларининг сиёсий мансаб ва квазидавлат компанияларида раҳбарлик лавозимларини эгаллаши қонуний равишда тақиқланади.
«Давлат раҳбари барча фуқароларга тенг имкониятлар берилишининг сўзсиз кафолати бўлиши керак. Шу боис Президентнинг яқин қариндошларининг сиёсий давлат хизматчиси бўлиши ва квазидавлат секторида раҳбарлик лавозимларини эгаллаши қонун билан тақиқланади. Менимча, бундай қоидани Конституцияга киритиш ортиқча бўлмайди»
, - деди Қасим-Жомарт Тоқаев март ойидаги Халққа Мурожаатномасида.
Шу билан бирга, Президент мамлакатда парламентнинг ролини сезиларли даражада ошириш, Президент ваколатларини босқичма-босқич қисқартиришни таклиф қилди.
«Иккинчи масала – ҳокимият вакиллик органини қайта ташкил этиш. Президент ваколатларини босқичма-босқич қисқартириб, парламент ролини сезиларли даражада оширишимиз керак. Шундай қилиб, биз давлатимизнинг институционал позициясини мустаҳкамлаймиз. Дарҳақиқат, мамлакатимизда ҳокимият вакиллик тармоғи кучли бўлиши керак. Халқ мандатини қўлга киритган депутатлар зиммасига юксак маъсулият юкланади. Улар мамлакатимиз равнақида фаол иштирок этишлари керак», - деди Қозоғистон Президенти.
Қозоғистонда парламентнинг нуфузи ортиб бормоқда
«Қозоғистон тараққиётининг сиёсий моделини ўзгартириш учун барча қадамлар қўйилиши керак. Мен супер-президентлик бошқарув моделидан кучли парламентга эга президентлик республикасига бутунлай ўтиш ҳақида гапиряпман. Бундай тизим ҳокимият институтларининг оптимал мувозанатини таъминлайди ва мамлакатнинг барқарор ривожланишига хизмат қилади. Бизнинг олдимизда парламент ролини кучайтириш вазифаси турибди. Бу «Халқ овозини эшитадиган давлат» концепциясини муваффақиятли амалга оширишга замин яратади. Келажакда қандай давлат бўлишимизни аниқ биламиз. Биз янги Қозоғистонни фуқаролик жамиятига эга самарали давлатга айлантирамиз. Бу борада биз «Кучли Президент – нуфузли парламент – ҳисобдор ҳукумат» тамойилига амал қиламиз»
, – деди Президент халққа Мурожаатномасида.
Бундан ташқари, Қ. Тоқаевнинг айтишича, Сенатнинг президентлик квотаси қисқартирилиши керак.
«Биринчидан, Сенатни шакллантириш тартиби ва унинг бир қатор функцияларини қайта кўриб чиқиш зарур. Президент Сенатдаги квотани назорат воситаси сифатида эмас, балки парламентдаги озчилик гуруҳлари овози ва фикрларини ҳисобга олиш механизми сифатида кўриб чиқиши керак. Шу муносабат билан мен Сенатдаги Президент квотасини 15 депутатдан 10 нафарга камайтиришга қарор қилдим. Улардан беш нафари Қозоғистон халқи Ассамблеяси томонидан сайланмайди, балки номзоди кўрсатилади», — деди Қасим-Жомарт Тоқаев.
Партияларни рўйхатга олиш осонроқ бўлади
«Партияларни рўйхатга олиш тартиби анча осонлашади. Рўйхатга олиш чегарасини 4 баробарга - 20 минг кишидан 5 минг кишига камайтириш таклиф этилмоқда. Ҳудудлардаги вакиллар сони 600 нафардан 200 нафарга қисқартирилади. Партия тузиш бўйича фуқаролар ташаббускор гуруҳларининг энг кам сони учдан бирга, яъни 1000 нафардан 700 нафаргача қисқартирилади», — деди Президент.
Унинг фикрича, бу қобилиятли сиёсий партиялар пайдо бўлишига имкон берувчи қадамдир.
Янги вилоятлар ташкил этилди
Президент ўз Мурожаатномасида Қарағанди вилояти ҳудудида Улитау вилояти, Шарқий Қозоғистон вилояти ҳудудида Абай вилояти ва Алмати вилоятида Жетису вилоятлари ташкил этилишини эълон қилди.
Бундан ташқари, Қ. Тоқаев Қапшағай шаҳрига Динмуҳамед Қонаев номини беришни таклиф қилди.
Конституциянинг учдан бир қисми ўзгартирилади, референдум ўтказилади
29 апрел куни Қозоғистон халқи Ассамблеясининг ХХХІ сессиясида Президент Қасим-Жомарт Тоқаев Конституцияга ўзгартиришлар киритиш бўйича республика референдуми ўтказишни таклиф қилди.
«Ўзгартиришлар тарихий аҳамиятга эга. Биз давлатчилигимиз тараққиётининг янги босқичига қадам қўймоқдамиз. Бу ислоҳотлар амалга оширилгач, Конституцияга киритилган ўзгартиришлар лойиҳаси парламент томонидан кўриб чиқилади, деб ўйлагандим. Бу амалдаги қонунчиликда белгиланган тартиблардан биридир. Бироқ, кутилаётган кенг кўламли ва муҳим ўзгаришлар мамлакат келажагига сезиларли таъсир кўрсатади. Шунинг учун мен Конституцияга ўзгартиришлар киритиш бўйича республика референдумини ўтказишни таклиф қиламан»
, — деди Президент.
5 июн куни бўлиб ўтадиган республика референдумида Конституциянинг 33 та моддасига ўзгартириш киритиш масаласи кўтарилади.
Референдумда қатнашаётган вилоят фуқароларининг камида учдан икки қисми ёқлаб овоз берган тақдирда қарор қабул қилинади. Яъни, мамлакатнинг 17 та вилоятидан 11 тасида аҳоли ёқлаб овоз берган тақдирда Конституцияга ўзгартиришлар киритилади.
Муаллиф: Айжан Серикжанқизи