Сайлов-2023: Депутатлар таркибини янгилаш юзасидан экспертлар фикр билдирди
Мамлакатдаги демократик ўзгаришларни доимий кузатувчи америкалик экспертлар Қозоғистонда олиб борилаётган ислоҳотлар ҳақида ўз фикрларини билдирди.
«New Lines Institute for Strategy & Policy» тренинг ва таҳлил маҳсулотлари катта таҳлилчиси ва дастури раҳбари Евгений Чаусовский президент Қасим-Жомарт Тоқаевнинг март ойида Мажилиснинг навбатдан ташқари аъзоларини сайлаш тўғрисидаги қарорини сиёсий қайта қуриш жараёнининг давоми сифатида баҳолаш мумкинлигини таъкидлади.
Экспертнинг фикрича, бу ташаббус Президент Қасим-Жомарт Тоқаевнинг ички ва ташқи сиёсатни конструктив ривожланиш йўлига олиб чиқишга қаратилган кенг кўламли ўзгаришлар жараёнининг сўнггисидир.
«Second Floor Strategies» консалтинг компанияси президенти Алехандро Санчес янги сайлов санаси тасодифан танланмаганини таъкидлади.
Америкалик экспертнинг фикрича, Президент Қасим-Жомарт Тоқаевнинг қуйи палатани тарқатиб юбориш ва янги сайлов куни сифатида 19 мартни сайлаш қарори икки мақсадга хизмат қилади. Биринчиси, амалдаги Ҳукумат аввалги Ҳукуматнинг давоми эмаслигини ва унинг таъсирига тушмаслигини исботлаш. Иккинчи мақсад Қозоғистон халқига Қасим-Жомарт Тоқаев президентлиги даврида давлат бошқаруви ва сиёсий вакиллик оқилона ишлаётганлигини кўрсатиш.
«Қозоғистон Президенти аҳоли талабларини тинглайдиган «халқ овозига қулоқ солувчи давлат» яратишга ваъда берди. Қозоғистонликлар ўз қарашлари ҳурмат қилинадиган ва ҳисобга олинадиган мамлакатда яшашга лойиқ», — деди Уайлдер Алехандро Санчес.
Сенат таркиби янгиланди
Яқинда Сенат йиғилишида Президент Қасим-Жомарт Тоқаев сайловлар мамлакатни бўлмасдан, бирлаштирувчи кампания бўлиши кераклигини таъкидлади.
«Демократия бу, энг аввало, сўз ва хатти-ҳаракатларингиз учун масъулиятни ўз зиммангизга олишдир. Ҳаммамиз бир том остида яшаймиз. Бинобарин, ҳар бир фуқаро, ҳар бир жамоат арбоби, барча сиёсий кучлар мамлакат келажаги учун бевосита масъулиятни ҳис қилиши керак. Барча юртдошларимга айтмоқчиман: дунёдаги мисли кўрилмаган даражада мураккаб геосиёсий вазиятда юртимиз тинчлиги ва фаровонлигини асраб-авайлаш фақат ўзимизга, ҳамжиҳатлигимиз ва бирдамлигимизга боғлиқ. Яна бир бор эслатиб ўтаманки, мустақиллигимизни асраб-авайлаш ва мустаҳкамлаш ғоят муҳим вазифадир. Бу халқимизнинг асосий қадрияти», – деди Давлат раҳбари.
Президент таъкидлаганидек, биз конструктив ислоҳотлар йўлида қатъий қадам ташлашимиз, давлатчилигимизни мустаҳкамлашимиз, жамиятни жипслаштириш учун барча имкониятларимизни ишга солишимиз керак. Фуқароларимизнинг юксак сиёсий масъулият маданияти, чинакам ватанпарварлиги бунинг кафолати бўла олади.
«Сиёсий кампания бир неча ҳафтадан кейин бошланади. Номзодлар сайловолди ташвиқотини бошлайди. Овозларни йиғишда турли усуллардан фойдаланадилар. Бу оддий демократик жараён. Қозоғистонда фикрлар хилма-хиллигига ҳеч қандай чекловлар йўқ. Қонунни бузмайдиган барча ҳаракатларга рухсат берилади. Бироқ, ҳаммамиз ёдда тутишимиз керак бўлган бир нарса бор. Сайловлар мамлакатни бўлувчи эмас, бирлаштирувчи кампания бўлиши керак. Яна бир бор айтмоқчиманки, номзодлар жамиятни безовта қиладиган хатти-ҳаракатлардан четлангани маъқул. Эҳтиётсиз сўз ёки ўйламасдан қилинган қадам бутун мамлакат келажагига таъсир қилиши мумкин. Буни ҳар бир юртдошимиз тўғри тушуниши керак», — деди Қасим-Жомарт Кемелули.
Шу ҳафтада Сенат таркибини янгилаш жараёни тўлиқ якунланди. Сенат депутатлари қаторида ҳар бир вилоят, жумладан, янги ташкил этилган вилоятлар вакиллари ҳам бор. Конституцияга киритилган ўзгартиришларга кўра, Қозоғистон халқи Ассамблеяси аъзоларига алоҳида квота берилди.
Шу нуқтаи назардан, Давлат раҳбари мамлакат тараққиётнинг янги босқичига қадам қўйганини таъкидлади. У конституциявий ислоҳот ўтган йили амалга оширилганини эслатди.
«Биз Конституцияга жуда муҳим ўзгартиришлар киритдик. Ноябр ойида президентлик сайловлари бўлиб ўтди. Сенатнинг айрим депутатлари яқинда сайланди. Бундан ташқари, менинг Фармоним билан бир қанча сенаторлар тайинланди. Шу билан Сенат таркибини янгилаш жараёни якунланди», — деди Президент.
Шу муносабат билан Қасим-Жомарт Тоқаев мамлакатда «Кучли Президент – нуфузли Парламент – ҳисоб берадиган Ҳукумат» тамойили ўрнатилганини айтди. Бу ислоҳотлар ҳокимият институтлари тизимининг мувозанатини шакллантиради
Шу билан бирга, Қозоғистон Республикаси Президенти ҳузуридаги Қозоғистон Стратегик тадқиқотлар институти катта илмий ходими Гулмира Тоқанова Парламент юқори палатаси депутатлари таркибини янгилаш бўйича ўз фикрини билдирди.
Экспертнинг қайд этишича, январ ойининг ўрталарида 40 нафар сенаторнинг ярмини вилоят маслиҳатлари депутатлари ҳар 3 йилда бир марта сайлаган. Улар орасида янги ташкил этилган Абай, Улитау ва Жетису вилоятлари вакиллари бор. Шундай қилиб, Сенат мамлакат ҳокимиятининг қонун чиқарувчи тармоғидаги ҳудудий вакилликни тўлиқ қамраб олди.
Унинг сўзларига кўра, Сенат таркибини якунлаш мамлакат сиёсий воқеалари занжиридаги муҳим воқеаларни сарҳисоб қилади. Бу, айниқса, бўлажак Мажилис депутатлари сайлови нуқтаи назаридан муҳим аҳамиятга эга. Мажилис ўз фаолиятини тўхтатган даврда барча қонун ижодкорлиги фаолияти Сенатга юкланади. Бу эса катта ўзгаришлар шароитида ҳам ушбу ҳокимият тармоғи ишининг барқарорлигини таъминлайди.
Қозоғистон Республикаси Президенти ҳузуридаги Қозоғистон стратегик тадқиқотлар институти сиёсий тадқиқотлар бўлими бошлиғи Ермек Тоқтаров таъкидлаганидек, Сенат янгиланган таркибининг муваффақиятли шакллантирилиши сиёсий институтларнинг барқарорлигини билдиради.
Унга кўра, Сенат депутатлик корпусининг бир қисмини сайлаш конституциявий муддатда ўтказилди.
«Сенат Қозоғистон сиёсий тизимининг муҳим элементи ҳисобланади. Олий палатанинг янгиланган таркибининг муваффақиятли шакллантирилиши сиёсий институтларнинг барқарорлиги ва уларни шакллантириш тартиб-таомиллари пухталигидан далолат беради. Мажилис бўлмаган даврда Парламентнинг барча қонун ижодкорлиги фаолиятини Сенат амалга оширади. Бу эса бўлажак сайловларни мамлакатдаги марказий ҳокимият ваколатини сақлаб қолган ҳолда ўтказиш имконини беради», - деди у.
Хусусан, 2023 йил 19 март куни навбатдан ташқари Мажилис ва маслиҳат депутатлари сайлови бўлиб ўтади. У ерда 12 миллионга яқин фуқаро овоз беради ва ўз танловини қилади.
Эндиликда Парламент депутатларининг 70 фоизи партия рўйхати бўйича, қолган 30 фоизи эса бир мандатли сайлов округларидан сайланади. Номзодлар сайловда партиялар ва нодавлат нотижорат ташкилотлари номидан қатнашиши ва ўзини кўрсатиш имкониятига эга бўлиши мумкин.
Вилоятлар, республика аҳамиятига молик шаҳарлар ва пойтахт депутатлари депутатларининг 50 фоизи мажоритар тизим бўйича, қолган 50 фоизи эса партия рўйхати бўйича сайланади.
Туман ва шаҳарлар маслиҳатларига сайловлар тўлиқ мажоритар тизим бўйича ўтказилади. Мажоритар тизим - бу сиёсий партиялар эмас, балки ҳақиқий шахслар овоз берадиган усул.
Муаллиф: Руслан Ғаббасов