Оғир паллада фуқароларимиз бор эътиборини қозоқ халқини қўллаб-қувватлашга қаратган – Қирғизистон Президенти Садир Жапаров

None
None
NUR-SULTAN. Кazinform - «Егемен Қазақстан» АЖ бошқаруви раиси Дархан Қидирали Қирғизистон Республикаси Президенти билан суҳбатлашди. Kazinform суҳбатнинг тўлиқ матнини тақдим этади. ***

– Ҳурматли Садир Нурғожаевич, аввало, газетамизга интервью беришга розилик берганингиз учун ташаккур билдирамиз.

– Суҳбатимизни бошлашдан аввал яқинда рўй берган фожиа учун қардош юртимизга чуқур ҳамдардлик билдираман, қурбонлар қайғусига шерик бўламан. Бу барчамиз учун тузатиб бўлмайдиган фожиадир.

Маълумки, Қирғизистон Қозоғистон Республикаси Президенти, муҳтарам Қасим-Жомарт Кемелули Тоқаевнинг ички сиёсий вазиятни барқарорлаштириш бўйича ташлаган жасоратли қадамлари ва Қозоғистонга қарши режалаштирилаётган террористик тажовузга қарши курашиш бўйича дадил чораларни қўллаб-қувватлади. Биз бу курашда ёрдам беришимиз кераклигига бир дақиқа ҳам шубҳаланмадик. Биз КХШТ тинчликпарвар контингенти таркибида вакилларимизни жўнатдик. Ишончим комилки, Қозоғистон Ҳукумати ҳокимиятни куч билан эгаллаш мақсадида одамларнинг ўлими ва тартибсизликлар уюштирган шахсларни топиб, жавобгарликка тортади. Текширув давомида бегуноҳ фуқаролар жабрланмаслиги керак.

Ушбу оғир даврда фуқаролик жамиятимиз ҳам четда қолмади, балки Қозоғистон халқи билан ҳамкорлик қилди, қўллаб-қувватлади. Кўнгиллилар вазият туфайли «Манас» аеропортига олдиндан режалаштирилмай келган қозоғистонликларни кутиб олиш, жойлаштириш, овқатлантириш ва Қордай қишлоғига олиб боришда ёрдам берди. Икки давлат ўртасидаги бу биродарлик руҳи, бир-биримизга ёрдам қўлини чўзишга тайёрлик руҳи ҳукм сураётгани жуда қувонарлидир.

Маълумки, ўтган йили Туркий кенгашнинг навбатдаги саммити бўлиб ўтган ва унда ташкилот Туркий давлатлар ташкилоти деб эълон қилинган эди. Қардош мамлакатлар вакилларининг учрашувида сиз ҳам иштирок этдингиз. Умуман, охирги пайтларда Марказий Осиё ва бутун туркий дунёнинг бирдамлиги кучаймоқда. Ўзбекистон ва Қозоғистон иттифоқчилик муносабатлари тўғрисидаги декларацияни қабул қилди. Қирғизистон билан ҳам шундай ҳужжат ва Абадий дўстлик шартномаси имзолангани маълум. Қирғизистон ва Қозоғистон муносабатлари келажакда қандай ривожланади?

– Қирғизистон Қозоғистон Президенти Қ.Тоқаевнинг қирғиз-қозоқ муносабатларини янада мустаҳкамлаш борасидаги дўстона йўналишини олқишлайди. 2021 йил март ойида бўлиб ўтган учрашувимизда Қ.Тоқаев Қозоғистон Қирғизистонни нафақат иттифоқчи, балки қардош давлат деб билишини, қирғиз халқини ҳар доим қўллаб-қувватлашга тайёр эканлигини таъкидлади. Биз буни қадрлаймиз! Дарҳақиқат, қардош халқларимиз азал-азалдан дўстлик ва аҳилликда яшаб, айниқса, оғир дамларда бир-бирига ёрдам берди. Қирғизлар бундан кейин ҳам қозоқлар билан худди шундай яшаш ва келажакка биргаликда қадам ташлаш ниятида! 2022 йил мустақил Қирғизистон ва Қозоғистон ўртасида дипломатик муносабатлар ўрнатилганига 30 йил тўлади. Шу муносабат билан Қозоғистон Республикаси Президенти Қ.Тоқаевнинг Қирғизистонга жавоб ташрифи билан келишини кутамиз. Биз ушбу тадбирдан жуда хурсанд бўлардик!

Давлатлараро муносабатларимиз яхши қўшничилик, иттифоқчилик ва стратегик шериклик руҳида ишонч билан ривожланмоқда. Шу боис Қозоғистонга давлат ташрифим кўп асрлик қўшниларимиз ўртасидаги ишончни янада мустаҳкамлашга хизмат қилган муҳитда ўтганини алоҳида таъкидлаш жоиз. Ўша музокараларда бир овоздан сиёсий мулоқот алоқаларнинг барча даражаларида, шунингдек, Олий давлатлараро, парламентлараро ва ҳукуматлараро кенгашлар каби мавжуд механизмлар орқали давом этишига келишиб олинди. Барча даражадаги, жумладан, иқтисодий, гуманитар ва хавфсизлик соҳаларида ҳамкорликни жадал ривожлантириш давом этади. Мамлакатларимиз Яқин Шарқ ва Афғонистондаги барчага маълум бўлган воқеаларга, шунингдек, аҳоли саломатлиги ва иқтисодиётига жиддий зарар етказган пандемия билан боғлиқ янги таҳдидларга биргаликда қарши турмоқда. Келгуси йилда Қирғизистон ва Қозоғистон кенг қамровли ҳамкорлик дастурини амалга оширишни якунлайди. Жорий йилда Қозоғистонда Қирғизистон маданияти кунлари ўтказилиши қардош халқлар маънавий-маданий бирлигини янада мустаҳкамлашга хизмат қилиши шубҳасиз.

Минтақавий ёки глобал муаммолар бўйича позицияларимиз у ёки бу жиҳатдан ўхшаш. Биз БМТ, ЕХҲТ, КХШТ, ЕОИИ, МДҲ, ШҲТ, МДҲ каби халқаро, минтақавий ва интеграция ташкилотлари доирасида яқиндан ҳамкорлик қилиб, бир-биримизни қўллаб-қувватлаймиз.

Ўз вақтида Қирғизистон Қозоғистонда Марказий Осиё давлатлари раҳбарларининг биринчи маслаҳат учрашувини ўтказишни қўллаб-қувватлаган эди. Қайд этишни истардимки, бу йил 2022 йил ёзида биз Марказий Осиё давлатлари раҳбарларининг тўртинчи маслаҳат учрашувини ўтказишга тайёргарлик кўрмоқдамиз.

Умид қиламанки, яқин бир-икки йил ичида Қирғизистон ва Қозоғистон ўртасидаги стратегик шериклик муносабатлари сифат жиҳатидан янги босқичга кўтарилиб, чинакам ўзига хос намунага айланади. Қирғизистон Республикаси бунинг учун қўлидан келганини қилади!

– Қозоғистон Қирғизистоннинг энг йирик савдо ҳамкорларидан ва асосий инвесторларидан бири ҳисобланади. Сўнгги 15 йил ичида Қозоғистон 1 миллиард доллардан ортиқ сармоя киритди. Ўзаро савдо алоқаларини мустаҳкамлаш мақсадида чегара пунктларида юк ташиш суръатини ошириш бўйича турли ишлар амалга оширилмоқда. Икки давлат ўртасидаги савдо айланмаси қандай? Қирғизистонлик тадбиркорларни Қозоғистон бозорига нима жалб қилади? Қозоғистонлик инвесторлар Қирғизистонга қайси соҳаларга сармоя киритмоқда?

– Қўшниларимиз билан савдо-иқтисодий ҳамкорликни кенгайтириш ташқи иқтисодий сиёсатимизнинг асосий йўналиши ҳисобланади. Қирғизистон кучли иқтисодиётли ва йирик бозорларга эга давлатлар билан ўралган. Бу, биринчи навбатда, Хитой, Қозоғистон ва Ўзбекистон. Албатта, бу устунлик кўп мақсадли савдо ва сармоявий ҳамкорликни йўлга қўйиш имконини беради. Қозоғистон асосий ташқи иқтисодий шерикларимиздан биридир. Ўтган йили пандемия бошланганидан бери биринчи марта ўзаро товар айирбошлаш ҳажми (900 миллион доллар) ва Қозоғистоннинг тўғридан-тўғри инвестициялари (38,7 миллион доллар) ўсди.

Бугунги кунда Қирғизистондаги Қозоғистон бизнеси молия-банк сектори, тоғ-кон саноати, озиқ-овқат саноати, савдо ва хизмат кўрсатиш, коммуникация ва алоқа соҳаларида фаолият юритмоқда. Ташриф давомида Қирғизистон-Қозоғистон бизнес-форумида Қозоғистоннинг йирик бизнес раҳбарлари билан учрашиш ва уларни Қирғизистондаги гидроэнергетика, қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини қайта ишлаш, туризм ва бошқа соҳалардаги фойдали лойиҳаларга фаол сармоя киритишга таклиф қилиш имконига эга бўлдим.

Айни пайтда, умуман олганда, савдо-иқтисодий соҳадаги мавжуд салоҳият ва имкониятлардан ҳали тўлиқ фойдаланилмаганини ҳам алоҳида таъкидлаш лозим. Шу муносабат билан ўтган йилнинг апрел ойида Кордай қишлоғида бўлиб ўтган Қирғизистон-Қозоғистон ҳукуматлараро кенгашининг 9-йиғилишида савдо-иқтисодий ҳамкорликни кенгайтиришнинг умумий йўллари, жумладан, сармоявий, трансчегаравий ва минтақалараро ҳамкорлик масалалари кўриб чиқилди. Жумладан, «Алмати – Бишкек» иқтисодий коридорида савдо-сотиқни рағбатлантириш, улгуржи ва тарқатиш марказлари, саноат савдо-логистика комплекси ва тиббий-маълумотнома лабораторияларини қуриш бўйича биринчи ҳудудлараро форум Қирғизистоннинг Шу ва Иссиқкўл вилоятларида бўлиб ўтди. Модернизация қилинган «Ақ-Жол-Қордай» чегара пункти очилди. Энди «Оқ-Тилек – Қорасув» назорат-ўтказиш пунктини модернизация қилиш вақти келди. Бундан ташқари, тўсиқларни бартараф этиш ва савдо-иқтисодий ҳамкорликнинг истиқболли йўналишларини аниқлаш бйича Бош вазир ўринбосарлари даражасида ишчи гуруҳ тузилди. Яқин келажакда икки томонлама савдо-иқтисодий ҳамкорлик салоҳияти, жумладан, ўзаро манфаатли янги лойиҳалар амалга оширилади.

– Қозоғистон ва Қирғизистон ўртасидаги муносабатлар юқори даражада ривожланмоқда. Қозоғистон Бош вазири амалий ташриф билан бўлди. Ташриф давомида кўплаб шартномалар имзоланди. Сизнингча, бу борада яна қандай ҳал этилмаган муаммолар бор?

- Менимча, Қирғизистон ва Қозоғистон ўртасида ҳал қилинмаган ёки ҳал қилинмаган муаммо йўқ, бўлмаслиги ҳам керак. Икки томонлама кун тартибидаги масалалар юзасидан мамлакатлар турлича қараш ва фикрларга эга ва бу нормал ҳолат. Биз тенг гапирамиз, бир-биримизни тинглаймиз ва ўзаро мақбул ечимларни топамиз.

Масалан, эмлаш бошланганидан бери Қирғизистонда коронавирус туфайли эпидемик вазият барқарорлашди. Шу муносабат билан ҳозирда биз Қозоғистон расмийлари билан Қирғизистон транзит ташувчилари ва фуқароларининг қуруқлик орқали Қозоғистонга боришига қўйилган чекловларни бекор қилиш бўйича музокаралар олиб бормоқдамиз. Биз Қозоғистонга тўсиқсиз кириш учун эмлаш сертификати ва ПЗР тестининг мавжудлиги етарли бўлиши керак, деб ҳисоблаймиз. Менимча, Қирғизистон ва Қозоғистон ўртасида ҳеч қандай тўсиқ бўлмаслиги керак – бу шартлими ёки реалми.

Ишончим комилки, биз ҳамма нарсага қодирмиз, чунки бизда барча соҳаларда ўзаро манфаатли ҳамкорликни ривожлантиришга интилиш, интилиш ва сиёсий ирода бор.

– Глобал исиш кучайиб, қорли тоғларда музликлар эриб бораётган бир пайтда дарё ва сойларда сув камайиши ташвиш уйғотмоқда. Талас ва Шу дарёлари Қирғизистондан бошланади. Ушбу муаммонинг олдини олиш ва оқибатларини камайтириш учун қандай ишлар қилинмоқда? Мамлакатларимиз ҳамкорлигида иқлим ўзгариши ва умуман атроф-муҳитнинг ўрни қандай?

— Айтганингиздек, сўнгги йилларда иқлим ўзгариши жуда муҳим глобал муаммога айланди. Қирғизистон тоғли ҳудуд сифатида унинг салбий оқибатларини жуда яхши тушунади. Ушбу муаммоларнинг баъзилари сув танқислиги билан бевосита боғлиқ. Бугунги кунда Қирғизистонда абадий қор ва музликлар эриб, сув-энергетика ресурслари камайиб бораётгани маълум. Агар бу масалалар халқаро ҳамжамият кўмагида, шунингдек, «иқлим» маблағлари ҳисобидан ҳал этилмаса, сув танқислиги нафақат мамлакатимиз, балки бутун Марказий Осиё учун хавфли бўлиши мумкин. Шу боис музликлар ва қорли чўққиларни иқлим ўзгаришидан ҳимоя қилиш ва сув ресурсларини тежаш муҳимлигини инобатга олиб, Қирғизистон БМТ Бош Ассамблеясининг 76-сессияси ва Глазгодаги иқлим ўзгариши тўғрисидаги БМТ асосий Конвенцияси иштирокчиларининг 26-конференциясида бир қатор ташаббуслар билан чиқди.

Икки томонлама ҳамкорликнинг муҳим йўналишларидан бири сув-энергетика соҳасидир. 2000 йилдан бери Шу ва Талас дарёларидаги ўзаро таъсирлардан бу борада ижобий тажриба мавжуд. Шу муносабат билан томонларнинг трансчегаравий сув объектларини эксплуатация қилиш ва сақлаш харажатларини қоплаш бўйича бошқа келишилган чора-тадбирларда иштирок этиши кутилмоқда (бундай келишув Шу-Талас сув хўжалиги давлатлараро комиссияси томонидан тузилади).

Юқоридагиларни сарҳисоб қилар эканмиз, Қирғизистон ва Қозоғистон ҳамкорлигида экология ва иқлим ўзгариши масалалари йилдан-йилга долзарб бўлиб бораётганини таъкидлаш лозим.


Сўнгги хабарлар