Миллий чолғуни улуғлаш - бугун қозоғистонликлар Дўмбира кунини нишонламоқда
Бу байрам Қозоғистон Республикасининг Биринчи Президенти Нурсултон Назарбоевнинг Фармони билан 2018 йилдан бери нишонланиб келинмоқда.
2018 йил 13 июн куни Нурсултон Назарбоевнинг жамиятни миллий маданият ва ўзликни асраш ва тиклаш ғояси атрофида янада жипслаштириш мақсадида июл ойининг биринчи якшанбасини Миллий дўмбираа куни деб белгилаш тўғрисидаги Фармони эълон қилинди. Ўша йили якшанба 1 июлга тўғри келиб,пойтахтдаги «Қазақ елі» монументи олдига икки мингдан ортиқ созанда йиғилиб, «Көңіл ашар», «Адай», «Балбырауын», «Ерке сылқым, «Сарыарқа» куйларини ижро қилишди.
Тадқиқотчиларнинг фикрича, дўмбра ҳақидаги илк илмий маълумотлар Ал Форобийнинг «тамбур» номи билан ёзган асарларида учрайди. Халқ афсонасига кўра, Жошининг ўлимини машҳур Чингизхонга эшиттирган дўмбира бўлган.
Машҳур Ўзбекали Жанибеков асарларида қозоқ дўмбирасида 9 та парда бўлганлиги айтилади. 2008 йилда мўғул археологлари Олтойнинг ўша мамлакат ҳудудидан эрамизнинг V асрига оид қадимий асбоб топдилар ва уни ўрганган Қаржаубай Сартқожаули унинг нусхасини мамлакатга олиб келди. Турколог олимнинг ёзишича, ўша «бобо дўмбира»да ҳам 9 та парда бўлган.
Қозоқ ерларидаги балбал тошлар орасида қўлида дўмбирага ўхшаш чолғу тутган кишиларнинг тасвирлари бор. Қўлида дўмбира тутган одам тасвири кўпинча ғорларда, қояларда, лойдан ясалган ҳайкалларда учрайди. Шулардан келиб чиқиб, дўмбиранинг тарихи 5 минг йилдан ортиқроқ деган назария мавжуд.
Дўмбиранинг илм-фан асосидаги ислоҳоти Аҳмет Жубанов даврида содир бўлган. Дўмбира эволютсиясидаги ҳал қилувчи давр рассом Россиянинг Тула вилоятидан чолғу усталари оиласидан чиққан Борис ва Эммануил Романенколар билан қозоқ дўмбирасини оркестрга мослаштирганидан бошланади.
Шу билан бирга, 20-асрда қозоқ дўмбирасининг 7 тури фойдаланишдан чиққани ҳақида маълумотлар мавжуд.
Эндиликда Миллий дўмбира куни муносабати билан қатор вилоятларда туғруқхоналарда янги туғилган чақалоқларга дўмбира, болалар кийимлари, қандолат ва сут маҳсулотлари совға қилинмоқда.
Шу билан бирга Туркистон вилоятида бошланган «Мактабингга дўмбира совға қил» акцияси бошқа ҳудудларга эстафета сифатида тақдим этилди.
Май ойида эса пойтахт мактабларидан бирида «Энг катта дўмбира дарси» бўлиб ўтди, унда мингдан ортиқ ўқувчи қатнашди. Дўмбира дарсини Қозоғистон Республикасида хизмат кўрсатган маданият арбоби Айтжан Тоқтаған олиб борди. Ўқувчилар томонидан «Сарыарқа», «Балбырауын», «Еркем-аи», «Кеңес», «Жастар биі» каби куйлар ижро этилди.
Бу дўмбира чалиш дарси Гиннеснинг рекордлар китобига кириши мумкин.
Кейинроқ Давлат раҳбари Қасим-Жомарт Тоқаев кенг кўламли дўмбира дарсини ўтказган Айтжан Тоқтағанга миннатдорчилик билдирди.
Бу йил Жетису вилоятининг Қарабулақ қишлоғида бир вақтнинг ўзида 500 нафар болалар куй ижро қилишди.
Муаллиф: Айжан Серикжанқизи