Мен Марказий Осиёдан умид билан жўнаб кетдим – БМТ Бош котибининг биринчи ўринбосари
«Яқинда Марказий Осиёдаги Қозоғистон, Қирғизистон, Тожикистон, Туркманистон ва Ўзбекистонга расмий ташриф билан бордим.
Таъкидлаш жоизки, Тожикистон пойтахти Душанбе шаҳрида бўлиб ўтган халқаро конференция менинг сафаримнинг якуни бўлди. Тадбир минтақа учун долзарб ҳисобланган сув муаммоларига бағишланди.
Афғонистондан ташқарида, Марказий Осиё минтақасида сув тинчлик ва ҳамжиҳатлик учун катализатор ҳисобланади. Марказий Осиё давлатлари сувдан яшил энергия, иқлимга мос қишлоқ хўжалиги ва ичимлик суви танқислигини бартараф этиш учун фойдаланади», - деб ёзади БМТ вакили.
Амина Муҳаммад Марказий Осиё давлатлари сув ресурсларини бошқаришни яхшилашга кўпроқ интилаётганини тушунди.
«Бир пайтлар Орол денгизи дунёдаги тўртинчи йирик кўл эди. Ўнлаб йиллар давомида ноўрин амалга оширилмаган қишлоқ хўжалигини суғориш лойиҳалари ҳароратнинг ошиши билан бирга 1990 йилларнинг охирида денгиз сатҳининг 10 фоизга пасайишига олиб келди. Орол денгизидаги иқлим ҳалокати миллий ёки минтақавий доирадан анча катта. Бу глобал фожиа.
БМТ Бош Ассамблеяси Орол денгизини экологик инновациялар ва технологиялар зонаси деб эълон қилди», — деди БМТ Бош котибининг биринчи ўринбосари.
Унинг фикрича, иқлим ўзгаришига қарши курашда минтақавий чора-тадбирлар алоҳида аҳамиятга эга.
«Марказий Осиёда музликлар сув ва экотизим мувозанатида муҳим рол ўйнайди. Глобал исиш минтақадаги музликларнинг эришини тезлаштирмоқда. Марказий Осиёдаги музликлар кейинги эллик йил ичида 25 фоизга камайган. Кейинги 20 йил ичида худди шундай миқдордаги музликлар йўқолиши мумкин. Бу Париж иқлим келишувида эмиссияларни камайтириш ва ҳароратнинг 1,5 даражага кўтарилишини зудлик билан чеклаш учун глобал миқёсда ҳаракат қилишнинг сабабларидан бири«, - деди у.
БМТ вакили Қирғизистон Республикаси 2022 йилни тоғ экотизимларини муҳофаза қилиш ва иқлим барқарорлиги йили деб эълон қилгани, минтақанинг бошқа давлатлари ҳам ушбу ташаббусни амалга ошириш мажбуриятини олганини миннатдорлик билан қайд этди.
«Маблағларнинг етишмаслиги минтақанинг ўзини ва унинг иқтисодиётини «яшиллаштириш»га жиддий тўсиқ бўлмоқда.
Бу ердаги табиий бойликларни асраш ва қайта тиклашга маблағ етишмаслиги ҳам жиддий тўсиқ бўлмоқда. Аммо минтақа давлатларининг бу борадаги амбициялари маъқул. Рақамли технологиялар билан уйғунлашган яшил иқтисодиёт нафақат бутун иқтисодиётни модернизация қилади, балки глобал эҳтиёжларга мос келадиган тармоқларда янги иш ўринларини яратади. Шунингдек, минтақада демографик ўзгаришларни амалга ошириш учун иқтисодий ривожланиш йўлларини кўриб чиқиш муҳим», - дейди у.
БМТ маълумотларига кўра, Марказий Осиёда 76,5 миллион киши истиқомат қилади. Уларнинг аксарияти ёшлардир. Минтақа аҳолисининг ўртача ёши 27,6 ёшни ташкил этади.
«Марказий Осиё университетларида бўлиб, ёшлар билан учрашдим. Улар ўз мамлакати иқтисодиётини самарали қилишга тайёр. Уларнинг овозига қулоқ солиш керак», - дейди Амина Муҳаммад.
Унинг сўзларига кўра, ёшидан қатъи назар, у суҳбатлашган барча аёллардан худди шундай фикрни эшитган.
«Улар аёлларнинг имкониятлари, ҳуқуқлари ва иқтисодиётдаги етакчилигини таъминлайдиган адолатли ва инклюзив жамият қуриш йўлида тезроқ ҳаракат қилмоқчи.
Шу билан бирга, глобал миқёсда соя пандемиясига айланган гендер асосидаги зўравонлик хавфи мавжуд. Марказий Осиё ҳам буни енгиб ўтиши керак. Хусусан, жинсга қараб камситиш одатига барҳам бериш, қўпол ижтимоий нормалар, патриархал муносабатлар ва синфий тушунчалардан халос бўлиш зарур. Шундагина гендер тенглиги тўлиқ ўрнатилади», - дейди БМТ Бош котибининг биринчи ўринбосари.
Бирлашган Миллатлар Ташкилоти бу борада Марказий Осиё давлатларини ҳамкорликка ва қўллаб-қувватлашга тайёр.
«Инсон ҳуқуқлари масаласи асосий эътиборда бўлиши керак. Бирлашган Миллатлар Ташкилоти заиф гуруҳларнинг овозини кучайтиради. Шу тариқа минтақада тенглик, адолат ва инклюзивлик, барқарор ривожланиш ва тинчлик учун зарур ечимларни таклиф этади. Ҳудуддаги чегара билан боғлиқ баҳсли масалаларга ечим топиш тинчлик билан бирга ижтимоий-иқтисодий тараққиётнинг асосидир.
Украинадаги урушнинг аҳоли ва иқтисодиёт юкини енгиллаштириш, зўравон экстремизм тарқалишининг олдини олиш чораларини кўриш учун қонун устуворлиги зарур. Улар орасида халқаро ҳуқуқ ва инсон ҳуқуқлари алоҳида ўрин тутади», деди Амина Муҳаммед минтақага ташрифидан яхши таассурот билан қайтганини таъкидлаб.
«Кўп танқидларга қарамай, мен Марказий Осиёдан умид билан жўнаб кетдим. Ўзгаришлар рўй бермоқда, бутун Марказий Осиё халқлари учун инклюзив ва барқарор келажакни таъминлаш учун тўлиқ имконият бор», — деди БМТ расмий раҳбарларидан бири.
Эслатиб ўтамиз, 9 июн куни Президент Қасим-Жомарт Тоыаев БМТ Бош котибининг биринчи ўринбосари Амина Муҳаммадни қабул қилди.
Муаллиф: Есимжан Нақтибай