Қозоғистонликлар Наврўз байрамини нишонламоқда
Қозоғистонда Наврўз байрами расмий байрам сифатида 1999 йилдан бери нишонлана бошлаган. Уч кун дам олади - 21, 22 ва 23 март. 2009 йилда Наврўз ЮНЕСКОнинг Инсониятнинг номоддий маданий мероси Репрезентатив рўйхатига киритилган бўлса, орадан бир йил ўтиб БМТ Бош Ассамблеяси 21 мартни «Халқаро Наврўз» куни деб тан олди.
Наврўз кўҳна тарихга эга байрамдир. Баҳорги тенгкунлик куни - 21 мартда нишонланадиган Наврўз байрами қадимги Форс шоҳлари даврида нишонланган деб ишонилади. Наврўз шоҳ Жамшод даврида нишонлана бошлаган, деган фикр кенг тарқалган ва бу тахминан милоддан аввалги 4-6 асрларга тўғри келади. Айрим манбаларда Наврўзнинг 4-5 минг йиллик тарихи ҳақида сўз боради.
Аслида, Наврўз байрамининг номи форс тилидан таржима қилинганда «янги кун» деган маънони англатади ва бу байрамнинг маъноси - қадимги Эрон тақвимига кўра Янги йилнинг бошланишига мос келади. Қандай бўлмасин, Наврўзни нишонлаш анъанаси тарихан Форс билан боғлиқ бўлган кўплаб туркий халқлар, биринчи навбатда, Марказий Осиёда тарқалди. Исломнинг тарқалиши бу анъанани форслар ҳам, туркий халқлар ҳам сақлаб қолишига тўсқинлик қилмади, бу байрамнинг кенг оммалашганлиги ва катта аҳамиятидан далолат беради. Тўғри, совет даврида Наврўз байрами, эҳтимол, мафкуравий сабабларга кўра расман нишонланмаган бўлса-да, оила даражасида анъана сақланиб қолган.
Бугунда Наврўз байрамини Яқин Шарқ, Туркия, Эрон, Афғонистон, Тожикистон, Озарбайжон, Қозоғистон, Туркманистон, Қирғизистон, Ўзбекистон, Ҳиндистон, Покистон ва Хитой халқлари нишонлайди. Наврўзни Болқон ярим оролида, хусусан, Босния ва Герцеговинада, шунингдек, Россияда мусулмонлар ҳам нишонлайдилар. Таъкидлаш жоизки, асли зардуштийларнинг (оташпарастларнинг) байрами бўлган Наврўз кўп асрлар илгари ўзининг диний мазмунини йўқотиб, чинакамига баҳор янгиланиш ва табиатнинг уйғониш байрамига, халқ учун илҳом байрамига айланди.
Қозоғистонда Наврўзз Байрамининг қайта тикланиши 1980 йилларнинг охирида, аввалига норасмий равишда, кекса авлод ижтимоий фаоллари туфайли бошланди. Байрам тезда машҳур бўлиб, Қозоғистон халқининг маънавий бирлигига, уларнинг тарихий қадриятларга мурожаатига ҳисса қўшди. Шунинг учун ҳам Мустақиллик э’лон қилинишидан аввал, 1991 йил 15 мартда ўша пайтдаги Қозоғистон ССР Президенти Нурсултон Назарбоевнинг 285-сонли Фармони чиқди.
Баҳор байрами – Наврўда «Умуминсоний қадриятларни қарор топтириш, республика халқларининг дўстлиги, қардошлигини мустаҳкамлаш, чуқур халқ анъаналарини тиклаш, шунингдек, табиат ва инсон ўртасидаги уйғунликка эришиш мақсадида унинг чинакам инсонпарварлик руҳида ахлоқий покланиши. Шунга кўра, Наврўз байрамини нишонлаш қайта бошланганидан буён бу борада кенг кўламли тушунтириш ишлари олиб борилди, чунки Қозоғистоннинг русийзабон аҳолиси ўртасида узоқ вақт давомида Наврўзни мусулмонлар байрами сифатида нишонлаш ғояси мавжуд эди. Лекин, юқорида таъкидланганидек, Наврўз байрами зардуштийлик даврида, на насронийлик, на ислом мавжуд бўлган даврда вужудга келган ва диний байрамнинг барча белгиларини йўқотган. Байрамнинг катта аҳамиятини инобатга олиб, 2009-йилда ЮНЕСКО томонидан Наврўз байрами Инсониятнинг номоддий маданий мероси Репрезентатив рўйхатига киритилган. Наврўз байрамини нишонлаш ва унга оид маълумотларни тарқатиш БМТ Бош Ассамблеяси томонидан 2010 йилда «Халқаро Наврўз куни» деб номланган резолюция қабул қилиниши билан қўллаб-қувватланган. Умуман олганда, Наврўз байрамини ҳозирда 300 миллионга яқин киши нишонлайди. 2001 йилда Наврўз Қозоғистонда дам олиш куни деб эълон қилинган ва 2009 йилдан бери у уч кун кетма-кет нишонланади. Қадимги анъанага кўра, Наврўз байрамида асосий таом - бу ҳаётнинг 7 элементини ифодаловчи 7 та ингредиентдан иборат бўлган Наврз-гўжа. Булар сув, гўшт, туз, ёғ, ун, дон (гуруч, маккажўхори ёки буғдой) ва сут. Оммабоп эътиқодда улар қувонч, омад, донолик, соғлик, бойлик, тезлик, ўсиш ва илоҳий ҳимояни англатади.
Шунингдек, анъанага кўра, Наврўз байрами арафасида қарзни тўлаш, адоватларни кечириш - яъни барча муаммоларни эски йилда қолдириш, ёмонликни унутиш керак. Наврўз байрами кунларида одамлар қариндошлари, дўстлари билан учрашишга ҳаракат қилишади, уларни зиёрат қилишга таклиф қилишади. Наврўзнинг мазмуни анъанавий унсурларни сақлаш билан бирга аста-секин кенгайиб бормоқда. Айни пайтда Наврўз байрами турли миллий ўйин-кулгилар, кўрик-танлов ва томошалар, жумладан, халқ қўшиқлари ва рақслари ижро этилган концертларга бой.
Эслатиб ўтамиз, олимлар Нур-Султондаги анжуманда Наврўз байрамини нишонлаш бўйича таклифлар ишлаб чиққан эди. Наврўз байрамини нишонлаш муносабати билан пойтахтда 100 дан ортиқ тадбирлар ўтказилади. Фуқаролар концертлар, байрам дастурлари, кўргазмалар, томошалар, миллий спорт турлари бўйича спорт мусобақалари, халқ сайиллари ва бошқа кўплаб тадбирларда иштирок этишлари мумкин.
Алмати аҳолиси ва меҳмонлари, шунингдек, маҳаллий санъат усталарининг концертлари, миллий танловлар, театрлаштирилган томошалар ва шоулардан баҳраманд бўлишади.
Таразда Наврўз байрами 10 кун давомида нишонланади – байрам 14-мартда бошланган, ўшанда шаҳар аҳолиси «Саломлар куни» – «Корису»ни нишонлаган.
Ақтўбеда Наврўз байрами ўзига хос тарзда нишонланади, 14 мартдан 23 мартгача ҳар куни алоҳида мавзуга бағишланади.
Наврўз байрамида ақмолаликларни мингдан ортиқ байрам тадбирлари кутмоқда.
Петропавлда арқон тортиш шоуси, усталар кўргазмаси ва ретро-концерт бўлиб ўтади.
Бойқўнғир шаҳрида «Наврўз-2022» баҳор байрами муносабати билан халқ сайиллари ўтказилмоқда.
Байрам тантаналари мамлакатимизнинг бошқа ҳудудларида ҳам ўтказилмоқда. Шу билан бирга, санитар шифокорлар қозоғистонликларга коронавирус пандемияси муносабати билан оддий хавфсизлик чораларини унутмасликни сўраб мурожаат қилмоқда.