Қозоғистонлик олимлар дунёда биринчи бўлиб гамма-нурларининг портлашини қайд этишди
2023 йил 28 мартга ўтар кечаси Назарбоев университетининг Асси-Турген астрофизика обсерваториясига бириктирилган телескопи гамма-нурлари портлаши деб номланган космик ҳодисанинг ўзига хос ва инновацион кузатувини амалга оширди. Гамма-нурларининг портлаши коинотдаги энг ёрқин электромагнит ҳодисадир. Халқаро илмий ҳамжамият томонидан ўнлаб йиллар давом этган саъй-ҳаракатларга қарамай, уларнинг аниқ табиати ва параметрлари ҳалигача номаълум.
Қозоғистон астрофизиклари дунёда биринчи бўлиб гамма-нурларининг портлашини қайд этишди ва 41 сониядан 30 дақиқагача давом этган ёруғлик ҳақидаги энг дастлабки маълумотларни олишди. Коинот орбитасидаги NАSА телескопи ёруғликнинг «автошок»ини фақат 110 сониядан кейин кузатишни бошлади. NАSА ходимлари ўз ҳисоботида бу энергиянинг ўсишини қайд этган биринчи қозоқ расадхонаси эканлигини тасдиқлади. Фақат маҳаллий астрофизиклар 41 сониядан 110 сониягача бўлган ноёб маълумотларга эга. Кузатишларни амалга оширган 14 та обсерваториядан бири бўлган бошқа жойдаги телескоп қозоғистонлик расадхонадан атиги 30 минут ўтиб гамма-нурларини кузатишни бошлагани маълум.
«Бу гамма-нурлари портлашининг энг тез оптик кўп каналли кузатуви. Биз ҳодисани бир вақтнинг ўзида яшил, қизил ва инфрақизил диапазонларда кузатамиз, бу бизга сигнал спектри ҳақида тасаввур беради. Кузатиш халқаро илмий ҳамжамиятга эълон қилинди», — деди Энергетика космик лабораторияси (ЕCL) лойиҳа жамоаси тадқиқотчи муҳандиси Жанат Мақсут.
Нобел мукофоти совриндори, таниқли астрофизик ва космологлардан бири Жорж Фицжеральд Смут III Асси-Турген расадхонаси мутахассисларини шахсан табриклади.
«Бу фанни бошқаришда катта қадамдир. Бу нафақат автоматлаштирилган телескоп ва асбоблар тизимини ишлаб чиқиш ва ўрнатишни кўриш, молиялаштириш ва ишлашига, балки жамоанинг юқори профессионаллигига ҳам боғлиқлигини тан олиш муҳимдир. Олдинда энг ҳаяжонли нарса бебаҳо маълумотларни қайта ишлаш ва таҳлил қилишдир», - деди Жорж Фицжеральд Смут III.
Кузатилган маълумотлар ҳозирда тадқиқотчилар гуруҳи томонидан синчковлик билан таҳлил қилинмоқда. Таҳлил гамма-нурлари портлашларининг тўлиқ ўрганилмаган бошқа жиҳатларини ҳам очиб бериши кутилмоқда.
Фото: NASA/Zhang & Woosley/ иллюстрация