Қозоғистон яшил инвестиция кўрсаткичларини фаол яхшиламоқда
ESG тамойиллари нима?
ESG қисқартмаси Environmental - атроф-муҳит, Social - ижтимоий муҳит ва Governance - корпоратив бошқарув деган маънони англатади. Ушбу уч компонентга маъсулият билан муносабатда бўлиш сайёрамиз фаровонлиги ва муҳофазасини яхшилаш бўйича БМТ кун тартибида белгиланган барқарор ривожланиш ёки барқарор ривожланиш мақсадларига - БРМларга эришишга хизмат қилади.
Кенг маънода, ESG - бу барқарор ривожланиш тамойилларига мувофиқ тадбиркорлик фаолияти, яъни атроф-муҳитга, жамиятга масъулиятли муносабат ва ташкилотларда бошқарув стандартларига урғу беришдир.
Бутун дунё бўйлаб тобора кўпроқ инвесторлар ушбу тамойилларга амал қиладиган ташкилотларни танлашмоқда. Ва бу ақл бовар қилмайди, чунки ESG стандартларига риоя қилиш сизга экологик, ижтимоий ва корпоратив хавфларни минималлаштиришга имкон беради ва умуман олганда, бутун ташкилот фаолиятига ижобий таъсир кўрсатади.
McKinsey маълумотларига кўра, 2020-2021 йилларда ESG стратегиясининг амалга оширилиши 60% ҳолларда операцион даромадга, шунингдек, 63% ҳолларда ўз маблағлари даромадига ижобий таъсир кўрсатди.
Бугунги кунда АҚШ ва Европа Иттифоқидаги деярли ҳар бешинчи кичик ва ўрта бизнес корхонаси (18,5%) ESG стандартларидан фойдаланади.
Сўнгги йилларда дунёда ESG кун тартибига йўналтирилган маблағларга инвестиция қилинган маблағлар ҳажми ўсди.
Шу билан бирга, ўртача ҳисобда ESG фондларининг рентабеллиги ва уларнинг улушлари қиймати 2019 йилдан бери бошқа фондларнинг рентабеллигидан доимий равишда ошиб кетди.
Мутахассисларнинг таъкидлашича, 2025 йилга бориб табиат ва жамиятга маъсулият билан муносабатда бўлиш тамойилларини олқишловчи жамғармалар активлари 50-60 триллион долларгача ошади, бу эса бошқарилаётган 140,5 триллион долларлик глобал активларнинг учдан биридан кўпроғини ташкил этади.
ESGга риоя қилмаганларга нима таҳдид солади?
Агар компаниялар янги тамойилларга риоя қилмаса, улар шунчаки капиталсиз қолиш хавфи остида қоладилар, чунки уларнинг бозорлари ёпилади.
Шундай қилиб, ташкилотлар ёки мамлакатларнинг ESG кун тартибини ҳисобга олишдан бош тортиши капитал бозорларини, шунингдек, ўрта ва узоқ муддатли истиқболда сотиш бозорларини ёпишнинг аниқ усули ҳисобланади. Ва Халқаро валюта жамғармасига кўра, бу қарз олиш нархининг ошишига олиб келади.
Шу сабабли, миллий ҳукуматлар ESG миллий стратегияларини фаол равишда ишлаб чиқмоқда ва кун тартибининг ортиб бораётган глобал таъсиридан келиб чиқадиган хавф ва имкониятларни баҳоламоқда. Охирги 4 йил ичида ҳукумат томонидан чиқарилган ESG ҳужжатлари ва ҳисоботлари сони 74 фоизга ошди.
Қозоғистон ESG кун тартиби тамойиллари ва мезонларини фаол равишда амалга оширмоқда
Қозоғистон ҳукумати бутун мамлакат бўйлаб БРМга эришишни назорат қилади.
Қозоғистон Республикаси Иқтисодий тадқиқотлар институти маълумотларига кўра, Қозоғистон ESG кун тартиби тамойиллари ва мезонларини ҳам стратегик ҳужжатларда – Қозоғистон Республикасини 2060 йилгача паст углеродли ривожланиш стратегияси лойиҳасида, Қозоғистон Республикасининг инвестиция сиёсати Концепцияси лойиҳасида ва «Самруқ-Қазна», «Байтерек» каби йирик миллий компанияларда фаол амалга оширмоқда.
Шундай қилиб, Қозоғистон барқарор ривожланишнинг ижтимоий ва экологик стандартларига риоя қилиш мажбуриятини тасдиқлайди.
«Ҳозирда Қозоғистон компаниялари ўз фаолиятига ESG стандартларини фаол жорий қилмоқда. Уларга кўпроқ Самруқ-Қазна гуруҳининг портфел компаниялари, шунингдек, KASE рўйхатига киритилган компаниялар киради», — деди Иқтисодий тадқиқотлар институтининг ESG экспертиза маркази директори Айдин Бакдолотов.
Унга кўра, 2021 йилда «Самруқ-Қазна» АЖ барқарор ривожланиш ва инвестицияларни Жамғарманинг асосий ривожланиш устувор йўналиши сифатида белгилаган. Ҳозирги вақтда Жамғарма асосий эътиборни кейинги 10 йил ичида ESG тамойилларини амалга оширишга ва ўзининг гуруҳ ичидаги ESG сиёсатини ишлаб чиқишга қаратди.
PwC Kazakhstan томонидан тайёрланган барқарор ривожланиш соҳасидаги маълумотларни ошкор қилиш бўйича 50 та энг яхши компания рейтингига кўра. Қозоғистон ташкилотлари ESG маълумотларини ошкор қилиш масаласига борган сари маъсулият юкламоқда.
Рейтингнинг биринчи ўнталиги ESG маълумотларини ошкор қилиш соҳасидаги энг яхши Қозоғистон амалиётини акс эттиради.
Рейтинг натижаларига кўра, Қозоғистоннинг 96 компанияси барқарор ривожланиш бўйича йиллик ҳисоботларини тайёрлади (2019 йилда 107 та). Шу билан бирга, 10 баллик шкала бўйича энг яхши ўнта ҳисоботнинг ўртача рейтинги ўсди ва 6,7 ни ташкил этди (2019 йилда 6,5).
30 та компания молиявий бўлмаган маълумотларни ошкор қилишда GRI стандартларига мувофиқлигини эълон қилди (2019 йилда 25 та).
БМТнинг Барқарор ривожланиш мақсадларини қўллаб-қувватлаш ҳисоботларида 23 та компания эълон қилинган (2019 йил охирида 16 та).
Компанияларнинг 28 фоизи турли манфаатдор томонлар учун қиймат яратиш жараёнини тавсифловчи бизнес моделини кўрсатди (2019 йилда 28 фоиз).
Компанияларнинг 70 фоизи барқарор ривожланиш сиёсатини ошкор қилди (2019 йилда 56 фоиз).
Компанияларнинг 84 фоизи ўз ҳисоботларида манфаатдор томонлар билан ўзаро ҳамкорлик жараёнларини тавсифлайди (2019 йилда 68 фоиз).
Компанияларнинг 54 фоизи биринчи тоифадаги иссиқхона газлари эмиссиясини ошкор қилади (2019 йилда 54 фоиз).
Иш жараёнида ижтимоий жиҳатларни, жумладан, кадрлар бошқарувини очиб беришда ҳам муваффақиятлар қайд этилди. Тадқиқотчиларнинг фикрига кўра, бу эрда компаниялардан ESG маълумотларини ошкор қилиш қоидаларига тобора қатъий риоя қилишни талаб қиладиган Қозоғистон фонд биржасининг (KASE) таъсири таъсир кўрсатди.
Атроф-муҳит маълумотларини ошкор қилиш натижалари амалдаги қонунчиликка мувофиқ атроф-муҳитга таъсирини ошкор этиши шарт бўлмаган кўплаб компаниялар қайси экологик кўрсаткичлар уларнинг фаолият йўналишига тегишли эканлигини ҳали тўлиқ тушунмаслигини тасдиқлайди.
Шундай қилиб, ESG маълумотларини ошкор қилишга нисбатан масъулиятли муносабат ҳали ҳам асосан миллий компанияларда кузатилмоқда. Бироқ, бу ҳолат, шунингдек, умуман олганда, ESG тамойилларига мувофиқлиги 2021 йил 1 июлдан кучга кирган янги Экологик Кодекс билан яхшиланиши мумкин.
Кодекс доирасида қонунчилик даражасида «яшил» молиялаштириш ва унинг таркибий қисмлари – облигациялар, кредитлар ва бошқа молиявий воситаларнинг хусусиятлари белгилаб берилган. Ўтган йили Қозоғистон фонд биржасида (KASE) Осиё тараққиёт банкининг 14 миллиард тенгелик яшил облигациялари жойлаштирилган эди.
Эслатиб ўтамиз, Санкт-Петербургда бўлиб ўтган Халқаро иқтисодий форумда Қозоғистон Президенти «яшил» сармояларни кўпайтириш ва тегишли лойиҳаларни амалга ошириш имкониятларини изчил кенгайтириш режаларини маълум қилган эди.
Шундай қилиб, Қозоғистон глобал тенденцияга риоя қилган ҳолда ESG тамойилларини амалга ошириш ва уларга риоя қилиш бўйича фаол ҳаракат қилмоқда. Ва бу эрда асосий вазифа нафақат ўзини ижтимоий масъулиятли ишбилармонлик фаоллигига эга мамлакат сифатида кўрсатиш истагини, балки атроф-муҳитга ва муҳим ижтимоий кўрсаткичларга таъсирини ҳақиқий яхшилашни, бундан ташқари, мамлакат жаҳон саҳнасида мамлакатнинг инвестиция жозибадорлигини оширади.
Муаллиф: Рабиға Нурбай