Қозоғистон ва АҚШ: Қайси соҳаларда ҳамкорлик кучаяди
Президент Қасим-Жомарт Тоқаев БМТ Бош Ассамблеясининг 77-сессиясида иштирок этиш учун Нью-Йоркка иш сафари билан жўнаб кетди. Кеча, яъни 19 сентябр куни у жаҳон молия институтлари, жумладан, JPMorgan Chase & Co., Citi, Goldman Sachs, NASDAQ ва бошқаларнинг раҳбарлари билан учрашув ўтказди.
Бундан ташқари, Давлат раҳбари Boeing, Exxon Mobil, General Electrics, Wabtec, Microsoft каби трансмиллий компаниялар раҳбарлари, эксперт гуруҳлари вакиллари билан учрашди.
АҚШ Қозоғистон иқтисодиётига сармоя киритаётган ТОП-3 давлатдан бири ҳисобланади
Иқтисодий тадқиқотлар институти маълумотларига кўра, 2005 йилдан буён АҚШдан жалб қилинган тўғридан-тўғри хорижий инвестициялар умумий ҳажми 48,8 миллиард долларни ташкил этди. Бу Қозоғистонга киритилган барча хорижий инвестицияларнинг қарийб 13,5 фоизини ташкил этади.
Умуман олганда, америкалик инвесторлар тоғ-кон саноатига кўпроқ қизиқишмоқда. Мамлакатнинг тоғ-кон саноатига киритилган тўғридан-тўғри хорижий сармояларнинг 30% га яқини америкаликларга тегишли.
Бундан ташқари, АҚШдан молиявий ва суғурта хизматларига (6,6% улуш) ва геология-қидирув соҳасига (9,8%) тўғридан-тўғри инвестициялар киритилди.
2022 йил 1 январ ҳолатига кўра, Қозоғистонла Америка капитали иштирокидаги 695 та корхона рўйхатга олинган. Хусусан, уларнинг 658 таси кичик, 15 таси ўрта ва 22 таси йирик корхоналардир.
168 қозоқ-америка корхоналари улгуржи ва чакана савдода, 181 та корхона фаолиятнинг бошқа турларида, 83 та компания касбий, илмий ва техник фаолиятда жамланган. Ишлаб чиқариш саноатида жами 36 та Америка компанияси мавжуд.
АҚШга экспорт 77,2 фоизга, импорт 11,4 фоизга ошди.
Қозоғистон Республикаси Миллий иқтисодиёт вазирлиги маълумотларига кўра, 2022 йилнинг январ-июл ойлари давомида Қозоғистон ва АҚШ ўртасидаги товар айланмаси 1,5 миллиард долларни ташкил этди, бу ўтган йилнинг мос даврига (1,1 миллиард доллар) нисбатан 36,6 фоизга кўпдир.
Қозоғистондан АҚШга экспорт 2022 йилнинг январ-июл ойларида 77,2 фоизга ошиб, 769,2 миллион долларни ташкил қилди. Қўшма Штатларга экспорт ҳажмининг ўсиши хом нефт ва ферроқотишма каби товарларни етказиб бериш ҳажмининг ошиши билан боғлиқ.
Қозоғистондан АҚШга экспорт қилинадиган асосий маҳсулотлар орасида хом нефт (460,6 миллион доллар), ферроқотишмалар (205,8 миллион доллар), сублимацияланган, чўкма ёки коллоид олтингугуртдан бошқа олтингугурт (21 миллион доллар), водород, инерт газлар ва бошқа нометалл материаллар (16,7 миллион доллар), қора металлар (14 миллион доллар), тантал ва ундан тайёрланган маҳсулотлар (13 миллион доллар), қувурлар, чоксиз профиллар мавжуд.
Жорий йилнинг январ-июл ойларида Қозоғистонга АҚШдан импорт қилинган товарлар ҳажми 11,4 фоизга ошиб, 778,3 миллион долларни ташкил қилди.
Қўшма Штатлардан импорт ҳажми айрим товарлар ҳажмининг ошиши билан боғлиқ. Жумладан, ҳаво ёки вакуум насослари, компрессорлар ва шамоллаткичлар – 5,9 баробар, чакана сотиладиган дори воситалари – 83,6, юк автомобиллари – 2,9, вакциналар - 53,8, двигатель таркиб қисмлари – 2,7 баробар, гўшт ва парранда гўшти қўшимча маҳсулотлар - 26,2% гача кўпайган.
АҚШдан Қозоғистонга импорт қилинадиган асосий товарлар қаторига енгил автомобиллар (70,1 миллион доллар), парранда гўшти ва унинг қўшимча маҳсулотлари (41,9 миллион доллар), чакана сотиладиган дори воситалари (39 миллион доллар), вакциналар, (38,3 миллион доллар), ҳаво ёки вакуум насослари, компрессорлар (36,8 миллион доллар), юк машиналари (25,5 миллион доллар), ички ёнув двигателлари (22,2 миллион доллар), турбореактив ва турбовинтли двигателлар, бошқа газ турбиналари (22,1 миллион доллар) мавжуд.
АҚШ инвесторлари билан ҳамкорликда саккизта лойиҳа амалга оширилади
Президентнинг ушбу ташрифи чоғида америкалик инвесторлар қиймати 320 миллиард тенге бўлган лойиҳаларни амалга оширишга кўмаклашиши маълум бўлди. АҚШ инвесторлари билан ҳамкорликда жами саккизта лойиҳани амалга ошириш режалаштирилган. Бу, ўз навбатида, 3,3 мингга яқин қозоғистонликни иш билан таъминлаш имконини беради.
Ушбу лойиҳалар 2022-2027 йилларда Қарағанди, Ақмола, Шимолий Қозоғистон, Ақтўбе, Шарқий Қозоғистон вилоятлари ва Алмати шаҳрида амалга оширилади.
«АҚШга сафар савдо-иқтисодий муносабатларни мустаҳкамлаш нуқтаи назаридан муҳим»
Қозоғистон Стратегик тадқиқотлар институти етакчи илмий ходими Бекжан Садиқов Президент Қасим-Жомарт Тоқаевнинг АҚШга ташрифи савдо-иқтисодий муносабатларни мустаҳкамлаш нуқтаи назаридан муҳим эканини таъкидлади. Унинг сўзларига кўра, иқтисодий ҳамкорлик Қозоғистоннинг фойдали тармоқлари салоҳиятини очиб беради.
«Бизнес вакиллари билан глобал даражада тақдим этилган бир қатор учрашувлар ўтказилди. Ушбу компанияларнинг ёндашувлари глобал иқтисодий муаммоларга жавоб излашга ёрдам беради. Бундан ташқари, IT соҳадаги ҳамкорлик истиқболларига катта эътибор қаратилди. Қозоғистон етакчи технологик мамлакатнинг технологияларга асосланган иқтисодиётнинг инновацион йўналишларини шакллантириш тажрибасига қизиқиш билдирмоқда. Бугунги кунда иқтисодиётнинг янги соҳалари учун асос бўлган технологик тенденцияларга риоя қилиш муҳим аҳамиятга эга. Қозоғистон етакчи иқтисодий раён сифатида Американинг кўплаб компанияларига бу ерда ишлаш имконини бериши мумкин. Шунингдек, Қозоғистон уларнинг қўшни бозорларга чиқишини таъминлай олади», — деди молия мутахассиси.
Шу билан бирга, Қозоғистонда инсон капитали тизимли равишда ошиб бораётгани, сармоя ва тадбиркорлик учун яхши шарт-шароит яратилаётгани, шу боис тадбиркорликни ривожлантиришда кластер ва тармоқлараро ёндашувдан фойдаланиш имконияти мавжудлигини таъкидлади.
Қозоғистон ва АҚШ қайси соҳаларда ҳамкорлик қилиш салоҳиятига эга?
Молия мутахассиси Расул Рисмамбетов АҚШ ва Қозоғистон ҳамкорлик қилаётган соҳаларга тўхталди. Унинг сўзларига кўра, Қозоғистон қўшни Россиядан чиқиб кетаётган Америка компанияларини жалб қилиши керак.
«Давлат раҳбарининг АҚШга ташрифи чоғида биз биринчи навбатда энергетика компаниялари билан ҳамкорликни ривожлантириш ҳақида гапирамиз. Иккинчидан, бир қатор Америка компаниялари Россия бозорини тарк этмоқда. Ўйлайманки, келгуси йилда АҚШ саноати ва трансмиллий корпорациялар, америкалик инвесторлар иштирокидаги компаниялар, гарчи америкалик бўлмаса ҳам, Россияни тарк этади. Уларни ўзимизга жалб этиб, қизиқтира олсак мақсадга мувофиқ бўларди», — деди иқтисодчи.
Унинг сўзларига кўра, бунинг учун Қозоғистонга кўпроқ жиҳозланган майдонлар керак. Шундан сўнг биргаликда ишлайдиган компаниялар 1-3 йил ичида ривожланади.
«Бундан ташқари, қишлоқ хўжалигини ҳам айтиш мумкин. Қишлоқ хўжалиги ҳақида гап кетганда, албатта, экологик тоза ишлаб чиқаришда ишлаётган, табиий маҳсулотлар билан ишлайдиган корхоналарни жалб қилиш керак. Учинчиси – транспорт ва логистика соҳаси. Агар америкаликлар манфаатдор бўлса, Қозоғистонда транспорт-логистика марказлари қурилишига сармоя киритиш мумкин. Шу йўналишда ишлаяпмиз», — деди мутахассис.
«Осиё ва Европа ўртасида юк транзитининг аҳамияти ортиб бормоқда»
Аввалроқ Давлат раҳбари жаҳон молия институтлари, Boeing, Exxon Mobil, General Electrics, Wabtec, Microsoft каби трансмиллий компаниялар раҳбарлари ва вакиллари билан учрашгани ҳақида хабар берган эдик. Журналист, блогер Тимур Асилхонов Facebook саҳифасида унча машҳур бўлмаган Wabtec компанияси билан ҳамкорлик қилиш имкониятларини ҳақида фикр юритди. « Wabtec компаниясига қизиқиб қолдим. Шунинг учун мен Интернетда маълумот қидирдим. Компаниянинг тарихи 1869 йилдан бошланаркан. 1999 йилда WABCO Американинг MotivePowe локомотив ишлаб чиқарувчи компанияси билан бирлашади. Ушбу битим туфайли ҳозирги Wabtec туғилди. Энг муҳими, 2019 йилда Wabtec узоқ йиллик транспорт рақобатчиси GE Transportation билан бирлашганида, транспорт ва логистика соҳасида Fortune 500 глобал етакчисига айланди.
Унинг сўзларига кўра, бундай йирик компания билан ҳамкорлик юк ташиш соҳасини ривожлантиришга хизмат қилмоқда. «Масалан, GEVO12 двигателли Evolution TE33A (C) серияли янги магистрал юк локомотивлари Астанадаги «Локомотив қурилиш заводи» АЖ заводида ишлаб чиқарилмоқда, унинг акцияларининг 50 фоизига Wabtec эгалик қилади. Айни пайтда «Локомотив йиғиш заводи» «Evolution» серияли юк ва йўловчи ташувчи магистрал локомотивларни ишлаб чиқарса, 2018 йилдан бошлаб TEM11A манёвр тепловозларини йиғишни йўлга қўйди. Ўйлайманки, жаҳон гиганти билан ҳамкорлик мустаҳкамланади, Осиё ва Европа ўртасидаги юк транзитининг аҳамияти ортади», — деб ёзади Тимур Асилханов.
Инвестициялар: қандай ҳужжатлар имзоланди?
Қозоғистон Республикаси Президенти Қасим-Жомарт Тоқаев иштирокида Американинг йирик корпорациялари билан ўтказилган сармоявий давра суҳбати доирасида икки томонлама ҳужжатларни имзолаш маросими бўлиб ўтди.
Хусусан, «Самруқ-Қазна» АЖ ва «General Electric» компанияси ўртасида электр энергияси ишлаб чиқариш объектларини ривожлантириш бўйича ҳамкорлик ва шериклик тўғрисида шартнома имзоланди.
«ҚТЖ» МК» АЖ ва «Wabtec» корпорацияси локомотив ишлаб чиқариш, етказиб бериш ва техник хизмат кўрсатиш, рақамли ечимларни татбиқ этиш ва тепловозларни газ моторли ёқилғига ўтказиш орқали яшил технологиялардан фойдаланиш бўйича стратегик ҳамкорлик тўғрисида шартнома имзолади.
«KAZAKH INVEST» МК» АЖ ва «General Electric» ўртасида Қозоғистон Республикасида инвестиция лойиҳаларини ишлаб чиқиш ва амалга ошириш, жумладан, тиббий асбоб-ускуналар ишлаб чиқаришни изоляция қилиш бўйича ўзаро англашув меморандуми имзоланди.
Шунингдек, «KAZAKH INVEST» МК» АЖ ва Pfizer ўртасида пневмококкга қарши вакцина ишлаб чиқаришни изоляция қилиш бўйича ўзаро англашув меморандуми имзоланди.
«QazaqGaz» МК» АЖ ва Американинг «Honeywell» корпорацияси билан асбоб-ускуналарни йиғишни (жумладан, синовчилар) маҳаллийлаштириш, технологик жараёнларни автоматлаштирилган бошқариш тизими, олтингугурт газини қуритиш ва қайта ишлаш, рақамлаштириш, ходимларни ўқитиш бўйича ўзаро англашув меморандуми имзоланди.
Эслатиб ўтамиз, айни пайтда Давлат раҳбари Нью-Йоркка ташриф буюрмоқда. У БМТ Бош Ассамблеясининг 77-сессиясининг умумий мунозараларида иштирок этади.
Муаллиф: Назерке Суйиндик