Қозоғистон дунё давлатларини 2045 йилгача ядро қуролидан бутунлай воз кечишга чақиради

None
None
NUR-SULTAN. Kazinform – 21-23 июн кунлари Вена шаҳрида Ядро қуролини тарқатмаслик тўғрисидаги шартноманинг (ЯҚТШ) биринчи йиғилиши бўлиб ўтади. Шу муносабат билан Liter.kz нашрида ҚР Ташқи ишлар вазири Мухтар Тлеубердининг мақоласи чоп этилди, деб хабар беради Kazinform.

«Ўтган йилнинг январ ойида кучга кирган Мажбурий ядровий қуролсизланиш тўғрисидаги шартнома БМТга аъзо давлатларнинг келажакда аниқ чора-тадбирлар кўришга тайёрлигини кўрсатувчи биринчи қадамдир. Бу, айниқса, ядровий синовлардан азият чеккан халқимиз учун алоҳида ҳолат.

Президент Қасим-Жомарт Тоқаев БМТ Бош Ассамблеясининг 75-сессиясида сўзлаган нутқида: «Бугунги кунда Қозоғистон ўз ракета ва ядро арсеналидан ихтиёрий равишда воз кечган, дунёдаги энг йирик полигонни ёпган давлат сифатида бутун дунёга машҳур. Бу бошқа давлатлар учун намуна бўлиши керак», - дея таъкидлади.

Ярим аср давомида Қозоғистон даштларида атмосфера, ер усти ва ер ости синовлари ўтказилди. У 18 минг квадрат километр полигон ҳудудида яшовчи 1,5 миллионга яқин қозоғистонликларнинг саломатлигига салбий таъсир қилди. Мамлакатнинг шарқий қисмида радиациявий ифлосланиш ҳали ҳам мавжуд.

Семипалатинск полигонининг ёпилиши 29 август куни БМТ Бош Ассамблеяси томонидан Халқаро ядровий синовларга қарши кураш куни деб эълон қилинган эди. Ушбу куннинг рамзий аҳамиятини инобатга олган ҳолда, 2019 йилда Қозоғистон БМТ Котибиятига Ядро қуролини тақиқлаш битимини ратификация қилиш тўғрисидаги ҳужжатни тақдим этди.

СССР парчаланганидан кейин унинг ядро арсеналининг катта қисми Қозоғистонда қолди. Ўшанда Қозоғистон ўз ихтиёри билан дунёнинг тўртинчи ядровий давлати мақомидан воз кечган эди. 1993 йилда Ядро қуролини тарқатмаслик тўғрисидаги шартномага қўшилди.

Бугунги кунда БМТга аъзо давлатлар ўртасида қуролсизланиш бўйича шартнома борасида келишмовчиликлар мавжуд. Шу боис, биз жорий йилнинг август ойида бўлиб ўтган ЯҚТБ конференцияси якунлари бўйича қабул қилинган ҳужжатда муаммонинг ечимини тасдиқлашни таклиф қиламиз.

Ядровий қуролсизланиш соҳасида бир қатор мажбурий ҳуқуқий қоидалар мавжуд. Шартнома ўз ҳудудида ядро қуроли ёки ядровий портловчи моддаларни ишлаб чиқариш, синовдан ўтказиш, сотиб олиш, узатиш ва сақлашни тақиқлайди. Шундай қилиб, инсоният тарихида биринчи марта ядро қуроли ноқонуний деб эълон қилинди.

Агар ядро қуролига эга давлат шартномага қўшилишни истаса, у бутун арсеналини йўқ қилиши керак. Худди шундай, оммавий қирғин қуролларини жойлаштирган давлат ўз ҳудудидан тўлиқ арсеналини олиб чиққандан кейингина аъзо бўлиши мумкин. Шартномада қуролсизланиш бўйича вақт ва аниқ чора-тадбирлар белгиланмаган. Уни ЯҚТБнинг биринчи конференцияси доирасида тасдиқлаш режалаштирилган.

Қозоғистоннинг ташаббуслари Ядро қуролини тарқатмаслик тўғрисидаги шартноманинг биринчи конференциясини ташкил этишга туртки бўлди. Масалан, Қозоғистон ва Кирибати (Тинч океанидаги ушбу оролда 39 та ядро синови ўтказилган) ташаббуси билан ядровий синовлар қурбонларини қўллаб-қувватлаш ва атроф-муҳитни тиклаш бўйича ишчи гуруҳ ташкил этилди. Ушбу лойиҳани амалга ошириш натижасида синовдан жабрланганларга ёрдам кўрсатиш ва атроф-муҳитни тиклаш учун халқаро мақсадли жамғармалар ташкил этилади. Улар зарур ишларни молиялаштирадилар. Бу мамлакатимизнинг ушбу жараёнга қўшган салмоқли ҳиссаси, деб ўйлаймиз.

Шу муносабат билан таъкидлаш жоизки, ЯҚТБ конференцияси ядровий синовлардан жабр кўрган қозоғистонликлар ва Тинч океанидаги ороллар фуқаролари учун очиқдир.

Шартнома бўйича ўз мажбуриятларини бажариш учун ҳар қандай давлат бошқа иштирокчилар ва халқаро ташкилотлардан ёрдам олиши мумкин. Қозоғистон МДҲда ушбу шартномага қўшилган ягона давлатдир. Шу боис мамлакатимиз Марказий Осиёда ЯҚТБ иштирокчилари сонини кўпайтириш устида ишламоқда.

Эслатиб ўтамиз, 2006 йилда Қозоғистон минтақадаги қўшнилари билан биргаликда Семипалатинск битимини имзолаган эди. Шу асосда биз ядровий давлатлардан кафолатлар олдик. Яъни, улар бу оммавий қирғин қуролларини шартномага аъзо давлатларга қарши ишлатмайдилар. Битим Буюк Британия, Хитой, Россия ва Франция томонидан имзоланган. Бу мамлакатларга миннатдорчилик билдирамиз.

Ядро қуролини тарқатмаслик тўғрисидаги шартнома фаол фуқаролик жамияти туфайли машҳур бўлганини ҳам таъкидлаш жоиз. Масалан, Қозоғистон бир қатор Европа давлатларининг (Швейцария, Швеция, Финляндия, Германия ва Норвегия) КХШТнинг биринчи конференциясида кузатувчи сифатида иштирок этиш ҳақидаги қарорини қўллаб-қувватлайди.

Қозоғистон инсониятнинг ҳозирги ва келажак авлодлари олдидаги юксак маъсулият намунасини кўрсатишда давом этади. Бу борада Қозоғистон ташаббуси билан 2015 йил 8 декабрда БМТ Бош Ассамблеясининг 70-сессиясида қабул қилинган Ядро қуролидан холи дунёга эришиш бўйича Умумжаҳон декларациясини ҳам эътибордан четда қолдирмаслик керак. Декларация ядро қуролидан фойдаланиш ёки ундан фойдаланиш таҳдидига қарши мутлақ кафолатлар беришга чақиради.

Ўтган йили резолюция БМТга аъзо 141 давлат томонидан қўллаб-қувватланган эди. Ядро қуролига эга Ҳиндистон, Шимолий Корея ва Эрон ҳам ташаббусни қўллаб-қувватлашини билдирган.

Халқаро ҳуқуқ доирасидан ташқарида ядро қуролидан воз кечиш бошқа давлатларнинг қарашлари ва позицияларини ўзгартирди. Шунинг учун Қозоғистон мунтазам равишда кучлар ва шартнома тарафдорлари ўртасидаги позицияларни яқинлаштириш учун мулоқотга чақиради. Бу, айниқса, бугунги мураккаб геосиёсий вазиятда муҳим аҳамиятга эга. Мамлакатимиз раислигида Бош Ассамблеянинг 77-сессиясида Шартномага қўшилиш рағбатлантирилмоқда.

Ядро қуролини тарқатмаслик тўғрисидаги шартноманинг имзоланиши бизга хавфсиз дунёда яшаш имконини беради. БМТ Бош котиби Антониу Гутерришнинг сўзларига кўра, бугунги кунда дунёда 13400 га яқин ядро қуроли (боеголовкаси) мавжуд. Бу вазият Совуқ уруш давридагидан ҳам ёмонроқ. Украинадаги ҳарбий можаро, ядровий қуролларнинг қайтарилиши ва улардан фойдаланиш ҳақидаги гаплар шошилинч қарор қабул қилишга мажбур қилмоқда.

Қозоғистоннинг ядровий қуролсизланишга қўшган ҳиссаси халқлар ва мамлакатларни ушбу оммавий қирғин қуролларидан воз кечишга чақиришдир. Шуни ҳисобга олган ҳолда Қозоғистон 2022 йилда ЯҚТБнинг биринчи йиғилишида раис ўринбосари, 2024-2026 йилларда бўлиб ўтиши кутилаётган учинчи йиғилишига эса раислик қилиш ниятида.

Биз барча давлатларни, шу жумладан ядровий кучларни 2045 йилгача қуролларни тўлиқ йўқ қилиш бўйича босқичма-босқич режа ишлаб чиқишга чақирамиз. Ушбу мақсадга эришиш учун ЯҚТБ биринчи конференциясининг якуний ҳужжатига таклиф ва келишувларни киритиш режалаштирилмоқда. Қозоғистон бунга эришиш йўлида кўплаб сиёсий ва техник тўсиқлар борлигини тушунади. Шу боис амалий ишларни бошлаш зарур, деб ҳисоблаймиз», - деб ёзди Қозоғистон Ташқи ишлар вазири Мухтар Тлеуберди.

Мақола маҳаллий ва хорижий оммавий ахборот воситалари вакиллари учун Ядро қуролини тарқатмаслик тўғрисидаги шартномага аъзо давлатлар ўртасидаги биринчи учрашув арафасида ёзилган.

Сўнгги хабарлар