Бугун Қозоғистонда Абай куни нишонланади
Ҳукумат 2020 йил 4 августда Қозоғистондаги байрамлар рўйхатини «Абай куни - 10 август» банди билан тўлдирувчи махсус қарор чиқарди.
ХХ аср бошларида қозоқ пассионарлиги Абай таълимотидан бошланган деб ишонилади. Алихан Букейханов ва Ахмет Байтурсинов каби миллат етакчиларининг Абай ҳақида мақола ёзиб, унинг маърифат намунасидан эргашгани, бу гап ҳақиқатдан узоқ эмаслигини кўрсатади.
Кўриниб турибдики, йигирманчи аср бошларида қозоқларнинг уйғонишига Абай мероси замин яратган. Худди шу асрнинг иккинчи ярмида миллатнинг тарихий хотирасини жонлантирган ёзма адабиёт ҳам Абай мавзусидан четда қолмади. Мухтор Ауезов Алаш зиёлиларининг йўлини бошқа сўқмоқларга улаб, бугунги кунгача етказа олди.
Мустақил Қозоғистоннинг совет мафкурасидан уйғониши һам Абайсиз ўтмади. Тенгенинг биринчи версиясида буюк шоир тасвири акс этган ва 1995 йилда мутафаккирнинг мустақиллик йилларида 150 йиллигини нишонган. Бунга бугунги нуқтаи назардан қараганда, тўй қозоқ маънавиятининг юксалишига, озодлик қудрати ва миллатнинг бирлашишига катта ҳисса қўшди, дейишимиз мумкин.
Абай қозоқ шоири сифатида дунёга қизиқ. Қозоқ бутун дунёга Абай мероси орқали танилган.
Қозоқ адабиётининг расмий назариясида Абай ёзма адабиётнинг асосчиси ҳисобланади. Ҳеч шубҳа йщқки, Култегин давридаги тош мерос ва Абу Наср ал-Форобий ва Юсуф Баласағун қолдирган олтин нурни қайта давом этдирган киши айнан Абай эди.
Абайшунослик - қозоқ адабиётининг энг ҳаяжонли, машҳур ва жозибали соҳаларидан бири. Бугунги кунда у дарахт каби турли новдаларга бўлинади.
Абай ва унинг шогирдлари Дулат Бобатайули билан якунланадиган Жировлар оҳанглари ва ХХ аср маърифий адабиёти ўртасидаги алоқани унинг шогирдлари давом этдирдилар. Қозоқ олимлари қозоқ руҳини ўйчан шеърга айлантирган «бош шоир» меросини ҳали тўлиқ ўргана олишмаган.
Хитойликлар Конфуций ҳақида гапирганидек, руслар Толстой ҳақида, инглизлар Шекспирни улуғлашади, немислар Гётени қандай юксакларга кўтарса, қозоқ халқи Абайни унутмайди. Абайнинг айтишича, қозоқлар инқироз пайтида бир -бирларига мурожаат қилишади, баҳслашганда эса улар ўз сўзларига таянишади.
Шоирнинг асл исми Иброҳим. У 1845 йилда Шарқий Қозоғистон вилояти Абай туманининг Қоровул қишлоғида туғилган. Унинг сўзларига кўра, Иброҳим Кунанбайнинг рафиқаси Улжондан туғилган тўрт фарзанднинг иккинчиси эди. Унинг Ақилбай, Ҳакимбай, Абдрахмон, Магауия, Кулбадан, Райхон, Турагул, Мекаил, Изкаил, Кенже каби болалари бўлган. Йигирманчи асрдаги сиёсий қатағонлар ва Иккинчи жаҳон уруши Абай сулоласини парчалаб ташлади.
Қозоқлар насл -насабни ўғли билан тарқатганлигини ҳисобга олсак, очиқ манбаларга кўра, мутафаккирнинг биринчи ўғли Ақилбайнинг бешинчи авлоди Дониёр Оқилбоев ҳозир Алматида яшайди. Аммо унинг ўғиллари йўқ, Дана, Камила ва Меруерт каби қиз фарзандлари бор.
Тарихдан маълумки, Абай 1875-78 йилларда, етук ва обрўси яхши бўлган пайтда ҳокимият тепасига келган.
У юзлаб шеърлар ва ўнлаб қўшиқлар, шеърлар ва 50 га яқин «қора сўзлар» ни қолдирган.
У рус адабиётидан Пушкин ва Криловни, Ғарб адабиётидан Гёте ва Байронни таржима қилган. «Масғут», «Искандар» поэмаларини ўқиган киши шоирнинг Шарқ адабиёти дурдоналари билан танишлигига ишонч ҳосил қилади.
Миллат мутафаккирини миллат маънавиятини ислоҳ қилувчи сифатида қадрланади .
Ўтган йили 175 йиллиги арафасида Абай Кунанбайули асарлари француз, инглиз, рус, араб, испан, хитой, турк, япон, немис, итальян, грузин, иврит, қирғиз, малай, мўғул, голланд, португал, украин, ўзбек, ҳинд тилларига таржима қилиниб, алоҳида китоб һолида нашр этилди.
31 та аҳоли пунктлари, 1300 га яқин кўча ва хиёбонлар, 100 дан ортиқ таълим муассасаларига мутафаккир шоир номи берилган.
Муаллиф: Есимжан Нақтибай