БМТ Бош котиби қайта тикланадиган энергия манбаларига ўтиш режасини таклиф қилди
БМТ Бош котиби Антониу Гутерриш ҳозирги глобал энергия тизими инсониятни иқлим фалокатига олиб келишидан огоҳлантирди ва қайта тикланадиган энергия манбаларига ўтиш режасини таклиф қилди.
Иқлим ўзгаришининг тўртта асосий кўрсаткичларидаги хавотирли тенденциялар
Ҳисоботда қайд этилишича, 2021 йилда иқлим ўзгаришининг тўртта асосий кўрсаткичи – иссиқхона газлари концентрацияси, денгиз сатҳининг кўтарилиши, океандаги иссиқлик миқдори ва океанларнинг кислоталаниши янги рекорд ўрнатган.
Океанлар иссиқхона эффектидан ортиқча иссиқликни ўзлаштириб, иқлим ўзгаришини олдини олишга ёрдам беради.
Масалан, 2013-2021 йиллар оралиғида йилига ўртача 4,5 мм га кўтарилганидан сўнг, глобал денгиз сатҳи 2021 йилда янги энг юқори даражага етди. Бу 1993-2002 йиллардаги кўрсаткичдан икки баравар кўп ва асосан муз қатламидан муз массасининг тез йўқолиши билан боғлиқ. Бу юзлаб миллион қирғоқ аҳолиси учун жиддий оқибатларга олиб келади ва тропик сиклонлар билан боғлиқ хавфларни оширади.
Ўтган йили Шимолий Американинг ғарбий ва Ўрта эр денгизида мисли кўрилмаган жазирама кузатилди. 9 июл куни Калифорниянинг Ўлим водийсида ҳарорат 54,4 даражага етди, бу 2020 йилги рекорд билан тенгдир. Сицилиядаги Сиракуза шаҳрида 48,8 даража кузатилган. Канаданинг Британия Колумбияси провинциясида 29 июн куни ҳарорат 49,6 даражага кўтарилди, бу эса ҳалокатли ўрмон ёнғинларини келтириб чиқарди.
Дунёнинг кўплаб минтақалари, жумладан Африка, Канада, Ғарбий АҚШ, Эрон, Афғонистон, Покистон ва Туркия қурғоқчиликдан азият чекди.
2021 йилда ўртача глобал ҳарорат индустриялизациядан олдинги (1850–1900) даражадан тахминан 1,11 (± 0,13) °C юқори бўлди.
Мутахассисларнинг фикрича, бу маълумотларнинг барчаси «инсон фаолияти қуруқликда, океанда ва атмосферада сайёралар миқёсида ўзгаришларни келтириб чиқармоқда» ва бу узоқ муддатли салбий оқибатларга олиб келади.
«Инсон томонидан ишлаб чиқарилган иссиқхона газлари туфайли сақланадиган иссиқлик сайёрамизни иситади. Атмосферадан углеродни олиб ташлаш учун воситалар ихтиро қилинмаса, денгиз сатҳининг кўтарилиши, океаннинг исиши ва кислоталаниши юзлаб йиллар давом этади. Айрим музликларнинг эриши қайтиб келмайдиган даражага етди ва бу 2 миллиарддан ортиқ одам сув танқислигини бошдан кечираётган дунёда узоқ муддатли оқибатларга олиб келади», - деди Ташкилот Бош котиби Петтери Таалас.
Экстремал об-ҳаво, иқлим ўзгаришининг кундалик юзи юзлаб миллиард долларлик иқтисодий йўқотишларга олиб келди, одамлар ҳаёти ва турмуш тарзига катта зарар етказди, озиқ-овқат ва сув хавфсизлиги зарбаларига олиб келди. Улар аҳолининг оммавий кўчирилишига олиб келади.
БМТ раҳбари бу маълумотларнинг барчаси «жиддий ташвиш уйғотаётганини» таъкидлади. У Бутунжаҳон метеорология ташкилоти Ҳисоботининг эълон қилинишидан фойдаланиб, энергия тизимларини ўзгартириш бўйича ўз режасини тақдим этди.
Глобал энергия тизими функционаллиги йўқолди
«Глобал энергетика тизими функционаллиги йўқолди ва бизни тобора иқлим фалокатига олиб бормоқда. Қазиб олинадиган ёқилғига таяниш ҳам экологик, ҳам иқтисодий жиҳатдан боши берк кўчадир. Украинадаги уруш ва унинг энергия нархига бевосита таъсири яна бир огоҳлантирувчи сигналдир», - деди БМТ раҳбари.
БМТ Бош котиби ягона мумкин бўлган барқарор келажак «қайта тикланувчи энергия манбаларидан фойдаланишга асосланган»лигига ишонч билдиради.
«Ягона уйимизни ёқиб юбормасдан, атроф-муҳитнинг ифлосланишига чек қўйиш ва қайта тикланадиган энергияга ўтишни тезлаштириш вақти келди», - деди Антониу Гутерриш.
Қайта тикланадиган энергия манбаларига ўтишни жадаллаштириш бўйича бешта чора
Антониу Гутерришнинг таъкидлашича, энергия тизимларини ўзгартириш, хусусан, шамол ва қуёш энергияси қурилмаларига ўтиш билан шуғулланиш керак. Бугунги кунда кўп ҳолларда улардан фойдаланиш кўмир ва бошқа қазиб олинадиган ёқилғидан фойдаланишга қараганда арзонроқ. Сўнгги ўн йил ичида шамол энергиясининг нархи ярмидан кўпроққа арзонлашди. Қуёш энергияси ва қуёш панеллари нархи 85 фоизга арзонлашди. Бундан ташқари, қайта тикланадиган энергияга инвестициялар қазиб олинадиган ёқилғига инвестициялардан уч баравар кўп иш ўринларини яратади.
Шу муносабат билан БМТ Бош котиби қайта тикланадиган энергия манбаларига ўтишни жадаллаштириш бўйича бешта муҳим чора-тадбирларни таклиф қилди.
Буларга қайта тикланадиган энергия ишлаб чиқариш технологиялари ва воситаларидан фойдаланиш имкониятини кенгайтириш ва уларга имконият яратиш, қайта тикланадиган энергияга хусусий ва давлат инвестицияларини уч баравар ошириш ва қазиб олинадиган ёқилғиларга субсидияларни тўхтатиш киради.
БМТ Бош котибининг фикрича, қайта тикланадиган энергия манбаларисиз келажак бўлмайди. «Бугунги ҳисоботдан кўриниб турибдики, жуда кеч бўлмасдан қайта тикланадиган энергия манбаларига ўтишни тезлаштириш вақти келди», - деди БМТ Бош котиби.
Гутерришнинг бу чақириғи Бутунжаҳон метеорология ташкилоти Бош котиби Петтери Таалас томонидан қўллаб-қувватланиб, у экстремал об-ҳаво шароитлари кундалик ҳаётимизга бевосита таъсир кўрсатиши ҳақида огоҳлантирди.