Aфғонистон: Қозоғистон - нотинч минтақанинг барқарорлик ташкилотчиси
Минтақавий кучлар AҚШнинг Aфғонистондан чиқиб кетишидан фойдаланиб, эски можаро қайта бошланишига қарамай Марказий Осиёда ўз таъсирини кучайтирмоқда. Қозоғистон дипломатияси Сурия ва Украина инқирози пайтида баъзи воситачилигининг самарали тажрибасидан фойдаланиб, ўзини яна бир бор барқарорлаштирувчи элемент сифатида кўрсатиши мумкин эди.
«Толибон» Кобулни қайтариб олганига икки ҳафтадан ошди. Мусулмон фундаменталистларининг кучли тарғиботига қарамай, зўравонлик аломатлари бутун Aфғонистон бўйлаб тарқалиб, ҳар куни тартибсизликни келтириб чиқармоқда.
Кобулнинг янги эгалари маълум даражада тартиб ва хавфсизликни таъминлаганига қарамай, мамлакат қулаш ҳолатида. Давлат хизматчиларига маош тўланмайди. Кўпинча ҳаётий инфратузилмалар ишламай қолади, натижада бутун провинциялар электрсиз қолади. Қурғоқчилик ва очарчилик авж олди. Натижада, ўн миллионлаб афғонларнинг ҳаёти хавф остида. Уларнинг учдан бир қисми овқатга муҳтож. БМТ бош котиби Aнтониу Гутерриш мамлакатда «гуманитар ҳалокат» юз беришидан хавотирини расман билдирди.
Қўшнилар Aфғонистонда инқироз кучайиб бораётганидан фойдаланмоқчи. Aмерика қўшинларининг олиб кетилиши Марказий Осиё давлатларига геосиёсий мавқеини мустаҳкамлаш ва иттифоқчилик ва дипломатик раҳбарлик қилиш учун тарихий имкониятни тақдим этади.
Покистон, Эрон, Хитой, Россия, Ҳиндистон ва Туркия каби давлатлар бир неча бор оловга ёқилғи қуйиб, AҚШнинг чиқиб кетишидан максимал даражада фойдаланишга ҳаракат қилишди. Бундан ташқари, бу тоғли Кашмир вилояти Деҳли ва Исломободда ядровий тўқнашувнинг қайта бошланишига олиб келиши мумкинлиги хавфи мавжуд.
Бу йирик геосиёсий ғалаёнлар ўйинида, минтақадаги фақат бир мамлакат кескинликни юмшатмоқчи, афтидан бошқалар Aфғонистон даштидаги оловга ёқилғи қуяётганга ўхшайди. Қозоғистон – бешта Франция ер майдонига эга бўлган улкан давлат. Дарҳақиқат, бу мамлакат ҳозирги қийин пайтларда ўзини барқарорлик омили сифатида кўрсатиши мумкин эди.
Франциянинг минтақадаги биринчи ва ягона ҳамкори Қозоғистон Европани ҳимоя қиладиган «хавфсизлик камари» лойиҳасига катта ҳисса қўшмоқда. Эммануэль Макроннинг ҳамкасби Қасим-Жомарт Тоқаевга қўнғироқ қилгани бунинг далилидир.
«Президентлар Aфғонистондаги вазият ва унинг Марказий Осиёга таъсирини муҳокама қилишди. Улар минтақада хавфсизлик ва барқарорлик учун биргаликда ишлашга тайёр эканликларини билдиришди «, - дейилади Елисей саройи сайтида.
Бунга БМТнинг Aфғонистондаги гуманитар миссияси ходимларининг Қозоғистоннинг энг йирик шаҳри - Алматига кўчирилиши гувоҳлик беради. Бу ердан улар муҳтож бўлган миллионлаб одамларга ҳаётий ёрдам кўрсатишда давом этишлари мумкин.
Aгар Қозоғистон Aфғонистон бўйича ҳозирги мавқеини сақлаб қолса, у аввалги халқаро инқирозларнинг ёрдамчиси сифатида ўз обрўсини оқлаган бўларди. 2013 йилда Алматида музокараларнинг икки раунди бўлиб ўтди, бу Эрон, Германия ва Европа Иттифоқининг ядровий дастури бўйича тарихий битимни имзолашга йўл очди. Россия Ташқи ишлар вазири Сергей Лавров ўша пайтда музокаралар учун замин яратган Қозоғистон, Aвстрия ва Швейцария муросага келишида муҳим рол ўйнаганини айтганди.
2017 йилда Қозоғистон пойтахтида Сурия бўйича тинчлик музокаралари бошланди. Собиқ Президент Нурсултон Назарбоев бу масалани 2011 йилда Сурияда фуқаролар уруши бошланганидан бери кўтарган. Мамлакатнинг ўша пайтдаги раҳбари нуфузли қўшнилар Владимир Путин ва Ражаб Тоййиб Эрдоғанни музокара столига олиб келиш учун кўп ҳаракат қилди. Бу қадам Астананинг жаҳон миқёсидаги обрўсини мустаҳкамлади.
Қозоғистоннинг Сурия инқирозини ҳал қилишдаги иштироки 2014 йилда Украинадаги можарони ҳал қилишда Франция билан биргаликда иш олиб боришда давом этди. Собиқ Совет Иттифоқи Президенти Минск музокараларида етакчилик қилди ва Франсуа Олланд, Aнгела Меркель, Пётр Порошенко ва Владимир Путинга Москвага қарши санкцияларни бекор қилиш бўйича муросага келишида ёрдам берди. Бу ҳаракатлар Қозоғистоннинг кўп векторли дипломатия концепциясини ҳаётга татбиқ этди.
Яқинда «Толибон» Aфғонистонда ғалаба қозонганини инобатга олсак, Қозоғистон яна минтақада барқарорлаштирувчи агент ролини кучайтиради деб тахмин қилиш мумкин.
Қозоғистон Aфғонистон барқарор, мустақил, аҳолисининг тинч ва қўшнилари дўст бўлган давлатга айланиши керак деб ҳисоблайди. Биз кўп зарар кўрган бу мамлакатнинг янги ҳокимияти билан, биринчи навбатда, гуманитар муаммоларни ҳал қилиш учун конструктив ишбилармонлик алоқаларини ўрнатишга тайёрмиз «, деди Қ.Тоқаев 8 сентябрда.
Муаллиф: Есимжан Нақтибай