21 декабр - энг қисқа кун ва энг узун тун
Қишки қуёш «тўхташи» астрономик ҳодиса бўлиб, Қуёш эклиптика бўйлаб ҳаракатланиб, осмон экваторидан дунёнинг жанубий қутбига қараб энг узоқ позицияга етиб боради. Астрономик қиш сайёранинг шимолий яримшарида, ёз эса жанубий яримшарда бошланади. Бундан ташқари, шимолий ярим шарда энг қисқа кундуз ва энг узун тун бор.
Нур-Султанда 2021 йил 21 декабрда қуёш 09:16 да чиқади, 17:09 да ботади, куннинг давомийлиги 07 соат 53 дақиқани ташкил қилади - бу энг қисқа кун 2021 йилда. Таққослаш учун, энг узун кун – 2021 йил 21 июн куни Қозоғистон пойтахтида қуёш соат 04:59 да кўтарилиб, 21:33 да уфқдан ташқарига чиқди. Куннинг узунлиги 16 соат 32 дақиқа бўлган.
2021 йилнинг энг узун туни 21 дан 22 декабрга тўғри келади ва 16 соат 08 дақиқани ташкил қилади. Шундан сўнг, кундузги соатлар кўпайишни бошлайди ва тун қисқаради. Масалан, ўн кундан кейин, 2021 йил 31 декабрда кундуз тўрт дақиқага кўпайиб, 07 соат 57 дақиқа, тун эса беш дақиқага қисқариб, 16 соат 03 дақиқа давом этади.
Қишда пешин вақтида, уфқ устидаги қуёшнинг энг паст ҳолатини кузатиш мумкин. Қишки қуёш «тўхташи»да қуёш жануби-шарқдан кўтарилиб, жануби-ғарбдан ботади, бу эса осмондаги энг қисқа ёйни тасвирлайди. Қуёш «тўхташ»дан бир неча кун олдин ва кейин бир неча кун давомида бу баландликни «ушлаб туради», гўё у қисқа вақт тўхтаб қолади, шунинг учун бу кунлар Қуёш стендлари деб аталади.
Кўп халқлар учун қишки қуёшнинг «тўхташ» куни ёруғликнинг зулмат устидан ғалабасини англатади. Одамлар буни қуёшнинг туғилган куни ёки қайта туғилиши деб аташади, чунки шу кундан бошлаб қуёш ўз ҳаракатини баҳорга, табиат ва ердаги барча ҳаётнинг қайта туғилишига бошлайди. Қишки кун деярли барча маданиятларида нишонланади, улар астрономик қишнинг бошланиши ва қуёшнинг тикланиш куни билан табрикланади.
Муаллиф: Сара Қабиқизи