Қуғын-сүргін жылдары Қазақстанға қандай ұлттар көшірілді
«Қазақстан саяси, әлеуметтік эксперименттер полигоны ғана болған жоқ, оның салдарынан қазақ халқының жартысы қаза тапты. Қазақстан большевиктер билік үшін қауіпті деп есептеген басқа халықтар мен әлеуметтік топтарды жер аудару орнына да айналды. Қоныс аударушы халықтардың басым бөлігі Қазақстанға көшірілді. Қазақстан еркінен тыс кеңестік халықтар түрмесіне айналды. Халықтарды күштеп депортациялау сталинизмнің ең жиі тараған, қатерлі науқаны болды. Билік 1920 жылдардың аяғы мен 1930 жылдардың басындағы саяси қуғын-сүргін және ашаршылықтан қаза тапқан миллиондаған қазақстандықтардың орнын толтырғысы келді», - деді Саяси қуғын-сүргін құрбандарын толық оңалту жөніндегі мемлекеттік комиссияның мүшесі Сабыр Қасымов.
Оның айтуынша, үлкен аумақтар мен дала және қатал климат лагерьлер ашу үшін ыңғайлы болды.
«1937 жылы Қазақстанға 18 526 корей отбасы, 100 мыңға жуық адам жер аударылды. Корейлерден кейін күрдтердің, армяндардың, түріктердің, ирандардың қоныс аударуы басталды. 1930-1940 жылдары республикаға Батыс Беларусь, Батыс Украина және Балтық республикаларынан 105 мың поляк көшірілді. Соғысқа дейін Қазақстанға 536 947 адам, 36 350 отбасы депортацияланған, олар алты облыс бойынша бөлінген», - деді спикер.
Екінші дүниежүзілік соғыста Қазақстанға түрлі халықтарды депортациялаудың жаңа кезеңі басталды. Еділ, Грузия, Әзербайжан, Армениядан 800 мыңға жуық кеңестік немістер Қазақстанға жіберілді.
«1941 жылы кеңестік немістер және Қырым татарлары, қалмақтар, шешендер, балқарлар, ингуштар, месхетиндер арасында мыңдаған ондаған тыңшылар бар деген күдікпен олар бөтен жерге жіберілді. 1941 жылғы 1 шілдедегі жағдай бойынша елдің батыс өңірлерінен қуғын-сүргінге ұшыраған 532 506 адам біздің республикамызға жер аударылды. 1943-1944 жылдары Қазақстанға Солтүстік Кавказ халқының 507 мың өкілі күштеп көшірілді. 1944 жылдың қараша айында Орта Азия республикалары мен Қазақстан Месхетияның (Грузия КСР) 220 елді мекенінен 110 мыңнан астам түрік пен месхтиндерді қабылдады. Сондай-ақ, гректер мен болгарларды депортациялау бойынша Үкіметтің бірқатар қаулылары қабылданды. Босатылған аумақтан халықтың жекелеген топтарын шығару жалғасты», - деді Сабыр Қасымов.
Cпикер бұрынғы КСРО-да жүргізілген халықтарды депортациялау институты о баста-ақ адамдардың негізгі саяси, азаматтық құқықтарының жаппай бұзылуымен байланысты болғанын атап өтті.
«Адам өзіне тағылған қылмысты жасағанына немесе жасамағанына қарамастан, заңсыз қуғын-сүргінге ұшырады. Мемлекет бастапқыда жер аударылған барлық халықты мәжбүрлі жағдайға қойды. Құқықтық сенімсіздік, барлық қоныстанушылардың осалдығы олардың құқықтары мен бостандықтарының бұзылуымен қатар жүрді. 1945 жылдың 8 қаңтарында «Арнайы қоныс аударушылардың құқықтық жағдайы туралы» қаулы шықты, онда арнайы қоныс аударушылар коменданттың рұқсатынсыз Ресейдің арнайы комендатура қызмет көрсететін аудандарынан тыс жерлерге кете алмайтын болды. Барлық қоныс аударушылар қоғамдық-пайдалы еңбекпен айналысуға міндетті болды. Мысалы, 1942 жылдың қаңтарында 15-55 жас аралығындағы барлық неміс еңбек бағандарына біріктірілді. Олардың қоныстану аудандарынан тыс жерлерге шығуға құқығы жоқ еді.
КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының Жарлығында: «Соғыс кезінде КСРО Жоғарғы органы көшірген шешендер, қарашайлар мен ингуштар, балқарлар, қалмақтар, немістер мен Қырым татарлары және басқалар үшін, сондай-ақ оларды көшіру кезінде шығару мерзімдері анықталмауына байланысты, жоғарыда аталған адамдарды Кеңес Одағының шалғай аудандарына көшіру бұрынғы тұрғылықты жерлеріне қайтару құқығынсыз мәңгі жүргізілді деп белгіленсін» делінген. Мұнымен келіспегендерге және оған қарсы шыққандарға қатысты қатаң санкциялар белгіленді. Өз еркімен кеткені, міндетті қоныс аудару орынынан қашқаны үшін кінәлілер қылмыстық жауапқа тартылды. Қоныс аударушыларға елді мекендерден қашуға көмектескендер, оларды паналағандар 5 жылға бас бостандығынан айырылды», - деді Сабыр Қасымов.