Адам өмірін арашалау – басты міндет: Тәуелсіздік жылдарында құтқарушылардың жұмысы қалай өзгерді
Жеке құрамдағы 26 адам және өрттерге шығуға арналған қол сорғысы бар үш ат-бөшке арбасы. Қарағандылық құтқарушылардың тарихы осыдан тоқсан жыл бұрын осылай басталған.
Алғашқы өрт автотехникасы Қарағандыға бірінші команда құрылғаннан бастап бес жылдан кейін ғана келіп түсті. Бұл АМО-3 автокөлігі болды.
1938 жылға қарай Қарағандыда «Қарағандыкөмір» комбинатының үш өрт сөндіру командасы және бір қалалық өрт сөндіру тобы жұмыс істеді.
Оның негізінде 1967 жылы Қарағанды облыстық атқару комитетінің ІІБ Өрт сөндіру күзеті басқармасы ұйымдастырылды.
Өртке қарсы қызметпен қатар жергілікті әуе шабуылына қарсы қорғаныс жүйесі дамыды, ол 1961 жылы азаматтық қорғаныс болып қайта құрылды.
Кеңес заманында апаттар мен табиғи зілзала салдарын жоюмен салалық қызметтер айналысты.
Барлық құтқару қызметтері ол кезде бытыраңқы әрекет еткен болатын.
Төтенше жағдайлардың алдын алу және оларды жою жөніндегі іс-шараларды үйлестіретін арнаулы мемлекеттік орган болмаған.
1988 жылы КСРО Министрлер кеңесінің жанынан авариялар, апаттар мен дүлей зілзалалардың зардаптарын жою жөніндегі КСРО-ның тұрақты төтенше комиссиясы құрылды.
1989 жылы ол Қазақ КСР Министрлер кеңесінің комиссиясы болып өзгертілді, ал 1990 жылғы 30 желтоқсанда Қазақ КСР Министрлер кабинеті жанынан төтенше жағдайлар жөніндегі мемлекеттік комиссия құрылды.
1991 жылғы 25 маусымда Қазақ КСР Министрлер кабинетінің «Төтенше жағдайлардың алдын алу және іс-қимыл жасау жөніндегі республикалық жүйені құру туралы» қаулысы қабылданды.
Халықты дүлей зілзалалар мен техногендік апаттардан қорғау жүйесін құрудағы осы бетбұрыс Қазақстанның тәуелсіздік алған уақытымен тұспа-тұс келді.
1993 жылы «Төтенше жағдайдың құқықтық режимі туралы» Қазақстан Республикасының Заңы қабылданды, оған сәйкес Қазақстан Президенті дүлей зілзалалар, эпидемиялар, ірі авариялар мен апаттар жағдайында елде төтенше жағдай режимін енгізуі мүмкін еді.
1995 жылы кәсіпорындар мен ұйымдарды мемлекет иелігінен алу нәтижесінде салалық министрліктер мен ведомстволар шаруашылық жүргізуші субъектілерді тікелей басқару қызметінен айрылды.
Жаңа жағдайларда халықты табиғи апаттардан тиімді қорғау үшін арнайы мемлекеттік басқару органы қажет екені белгілі болды.
Сондықтан Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылғы 19 қазандағы «Қазақстан Республикасының орталық атқарушы органдарының құрылымын жетілдіру туралы» Жарлығына сәйкес ҚР ТЖ жөніндегі мемлекеттік комиссиясы аппаратының және азаматтық қорғаныстың республикалық штабының базасында орталық атқарушы орган – Қазақстан Республикасының Төтенше жағдайлар жөніндегі мемлекеттік комитеті құрылды.
1995 жылы Қарағанды облыстық ТЖ басқармасын полковник Қ.Қ. Құсайынов басқарды, одан кейін облыстық ТЖБ бастығы В.А. Рейтаров (1997-2000ж.Ж.) және полковник М.К. Ысқақов (2000-2005ж. Ж.) болды.
2005 жылы Қазақстан Республикасы Үкіметінің № 53 қаулысына сәйкес Қарағанды облыстық ТЖ басқармасы төтенше жағдайлар департаменті болып қайта құрылды.
2008 жылы Қазақстан Республикасы Үкіметінің № 712 қаулысымен Қарағанды облысының төтенше жағдайлар департаменті Қарағанды облысының өртке қарсы қызмет департаменті мен Қарағанды облысының төтенше жағдайлар саласындағы мемлекеттік бақылау және қадағалау басқармасын қосу жолымен қайта ұйымдастырылды.
Бір жылдан соң Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 10 наурыздағы № 273 қаулысымен «Суда құтқару қызметі» ММ және «ҚР ТЖМ Қарағанды қаласының Жедел құтқару жасағы» ММ Төтенше жағдайлар департаментінің құрамына кіреді.
Қазақстан Республикасында «Азаматтық қорғау туралы» Қазақстан Республикасы Заңының қабылдануына байланысты 2014 жылдан бастап ТЖ алдын алу және жою жөніндегі мемлекеттік жүйе азаматтық қорғаудың мемлекеттік жүйесі болып қайта құрылды.
2014 жылы ТЖМ таратылуына байланысты төтенше жағдайлар министрлігінің функциялары мен өкілеттіктері ҚР ІІМ-ге берілді.
2020 жылы Төтенше жағдайлар министрлігі қайта құрылды.
Қазір ТЖД құрылымында өрт сөндіру және авариялық-құтқару жұмыстары қызметі, жедел-құтқару жасағы, Қарағанды, Теміртау, Жезқазған, Балқаш қалаларының Төтенше жағдайлар басқармалары және облыстың қалалары мен аудандарының ТЖ бойынша 14 бөлімі өз қызметін жүзеге асырады.
Осы уақыт аралығында Қарағанды облысының құтқарушылары жүздеген, мыңдаған шақыруға шығып, жүздеген адамның өмірін сақтап қалды.
Оның ішінде біз көпшіліктің ойында қалған оқиғаларды еске түсіруді ұйғардық.
«Ақжолтай» спорт сарайындағы өрт
2007 жылдың 13 қарашасында «Ақжолтай» спорт сарайында электр сымдарының тұйықталуынан киім-кешек базарының бір бөлмесі өртенді, өрт ары қарай бүкіл базарға жайылды және мұз алаңының мінбелеріне жайылды.
Өрт сөндіру бөлімшелері келген кезде бірінші қабаттағы 400 шаршы метрден астам сауда алаңды жалын шарпыған болатын. Өртке бірден үшінші дәреже берілді.
Оны сөндіруге төрт сағаттан астам уақыт кетті. Бір күн бұрын болған жылу трассасындағы апаттың салдарынан қалаға суық су берілмегені жағдайды ушықтыра түсті.
Сондай-ақ, өртті тез сөндіруге ғимаратта жасалған соңғы күрделі жөндеу кезінде спорт сарайының сырты пластик қаптамамен қапталғаны және синтетикалық жылытқыштар молынан пайдаланылғаны кедергі жасады.
Сондықтан өрт шапшаң таралып, екінші қабаттың бөлмелерін де шарпыды. Өрт аумағы 1300 шаршы метрге жетті.
Кешен мен оған іргелес аумақтан 530 адам эвакуацияланды. Өрт сөндіруге жеке құрамнан 213 адам және 66 бірлік техника жұмылдырылды.
Көкпекті бөгетінің жарылуы
2014 жылғы 30 наурызда сағат 23:05-те Көкпекті ауылынан 3 шақырым жерде орналасқан Көкпекті су қоймасында еріген судың күрт ұлғаюы және өткізу қабілетінің аз болуы салдарынан оң жағынан дамбаның бойымен су тасқыны болғаны туралы ақпарат келіп түсті.
Ағынды су арнасы бойындағы елді мекендерден эвакуация жүргізілді.
Көкпекті су қоймасына еріген судың келуі және осындай мөлшердегі суды өткізуге шлюздердің есептелмеуі нәтижесінде бөгет іргесінің оң жағынан ені 25-30 м су құйылды.
31 наурыз күні сағат 01:30-да Көкпекті бөгетінің бір бөлігі жарылды. Нәтижесінде биіктігі 1,5 - 1,8 метрге жеткен су ағыны аттас ауылдың үйлерін басып кетті.
Оқиға орнына Қарағанды облысы ТЖД, сондай-ақ 52859 әскери бөлімі мен Апаттар медицинасы орталығы филиалының күштері мен құралдары жіберілді.
Жүргізілген жұмыстардың нәтижесінде 400-ден астам адам құтқарылып, эвакуацияланды.
Өкінішке орай, бәрі бірдей үйлерінен кете алмады. Элементтердің соққысынан бес адам қайтыс болды. Кенеттен келген су жергілікті тұрғындарға залал келтірді.
Ішінара 19 үй, шаруашылық құрылыстары қирады. 39 аулада үй жануарларының өлімі тіркелді. ТЖ жою штабын ҚР ТЖ Министрі В.К. Божко басқарды.
ТЖ салдарын жоюға ТЖД бөлімшелерінің 700-ге жуық адам, 120-дан астам техника мен мотопомпалар, Апаттар медицинасы, ҚР ТЖМ Азаматтық қорғаныс полкі, ішкі әскерлердің, ҚР Қорғаныс министрлігінің, Денсаулық сақтау басқармасының, байланыс қызметінің, ветеринарлық отрядтардың, жергілікті атқарушы органдардың әскери қызметшілері жұмылдырылды.
2015 жылғы су тасқыны
2015 жылы Балқаш, Приозерск және Сәтбаев қалаларының аумақтарын қоспағанда, облыстың барлық өңірлерінің (Шет, Ұлытау, Жаңаарқа, Қарқаралы, Бұқар жырау, Абай, Нұра, Осакаров, Ақтоғай) 50-ден астам елді мекендерін қамтыған 75 жағдай тіркелген кезде апатты су тасқыны өтті.
2121 тұрғын үйді су басты. 409 үй апатты деп танылды, оның ішінде 4 елді мекенде 170 тұрғын үй қирады. 1711 бас мал қырылды. Автожолдардың 118 учаскесі толып кетті, 16844 метр жол қирады және шайылды.
13 көпір, 1 бөгет (Жұмабек) және 2 су ұстайтын бөгет (Абай ауданының Жұмабек, Қарақоға ауылдары) қирады. 61 ауылдық елді мекенді энергиямен жабдықтау бұзылған.
Айта кету керек, 2015 жылғы көктемгі су тасқыны өңірде апатты деп бағаланып, халықаралық тізілімге енгізілген.
Шахандағы жылыту қазандығының жарылуы
2017 жылғы 1 қаңтарда сағат 22:40-та Шахтинск қаласының Шахан кентінде, 3-шағын ауданда 5 қабатты тұрғын үйде жертөледе орнатылған автономды жылыту жүйесі қазандығының жарылуы нәтижесінде 4-ші кіреберістің оң қанаты 1-ші қабаттан 5-ші қабатқа дейін құлады.
Бірінші кезектегі апаттық-құтқару жұмыстарын жүргізу барысында ТЖД күштері оқиға орнынан 10 адамды, оның ішінде 2 баланы эвакуациялады және 4 адамды құтқарды.
Үйінді астынан 9 адамның мәйіті шығарылды, оның 3-уі балалар.
Төтенше жағдайды жоюға ТЖД бөлімшелерінің, апаттар медицинасы орталығы филиалының, Шахтинск қаласы ІІБ, Ұлттық Ұланның №52859 әскери бөлімінің, жедел медициналық жәрдем, «КӘАҚҚ» РМК, «Шахтинсктеплоэнерго» ЖШС, «Водоканал» ЖШС, «Горкомхоз» ЖШС және жергілікті тұрғындардан 270-ке жуық адам мен 48 техника жұмылдырылды.
Қарқаралыдағы орман өрті
2019 жылдың 12 тамызында Қарқаралы ауданында Егіндібұлақ ауылынан оңтүстікке қарай 30 шақырым жерде Қарқаралы мемлекеттік ұлттық табиғи паркінде құрғақ шөп өртеніп, соңыра Бақты орманшылығының аумағына ауысты.
Өрттің жалпы ауданы 3700 га құрады, оның ішінде орман алқабының ауданы - 1900 га.
Жалынмен күреске 370 адам мен 60 техника жұмылдырылды.
Өртті сөндіру жұмыстары жер үсті және әуе тәсілдерімен жүргізілді. Суағар құрылғылары бар 3 тікұшақ іске қосылды.
Аса қиын жерлерге авиациямен 250 тоннадан астам су себілді.
16 тамызда жұмылдырылған күштер мен құралдардың жалпы күшімен оттың таралуы тоқтатылды. Бақты орманшылығындағы өрт ауыздықталды.
Осы оқиғалардың көбін жоюға ТЖД Өрт сөндіру қызметінің жедел кезекшісі Вадим Окороков та қатысты. 32 жыл ішінде ол 4000-нан астам шақыртуларға шыққан.
«Әр шақыртуға шыққанда басымызды қауіпке тігеміз. Өртті сөндірген кезде жоғары температура, жарылыс, құлау қаупі болады. Яғни, біз өртті сөндіруге барғанда, бұл бөлмеде не бар екенін білмейміз. Көбінесе газ баллоны болуы мүмкін, тағы да басқа жарылғыш заттар болады. Күн сайын жұмыстан үйге ораламыз ба, жоқ па білмейміз. Газ баллондары жарылған жағдайлар да болды. Бірақ біз бәрібір өртті сөндіріп, жұмысты жалғастырамыз. Немесе біз үйлерді, өндірістік ғимараттарда жалынмен күрескен кезде биіктен құлау ықтималдығы жоғары болады. Жеке құрам биіктікте жұмыс істейді және ғимараттың бір бөлігі құлап кетуі мүмкін, ол біздің басымызға түсуі мүмкін. Яғни, біздің әр күніміз қауіпке толы», - дейді Вадим Окороков.
Әр жолы кезекті шақыртуға шыға отырып, құтқарушылар екі нәрсеге – командаң әрқашан сенімен үйлесімді жұмыс істейтініне, ал екіншісі – мемлекет сені және сенің отбасыңды қорғайтынына сенімді болғысы келеді.
Бұл сенім өз мамандығына деген сүйіспеншілікпен бекітілуі керек. Бұл ерекше махаббатты жас жауынгерлерге тәжірибелі «ұстаз» сіңіре алады.
Өртке қарсы қызмет ардагері Роберт Ғалымжанов осындай пікірді ұстанады.
«Әр салада тәжірибелі маман маңызды. Егер кадрларды даярлау, өндірісте оқыту кезінде институт, колледж немесе өрт сөндіру бөлімінде болсын педагогикалық қызметке бейім тәжірибелі адамдар тартылса, онда олар осы жастардың жүректерінде кәсіпке деген құштарлықты оята алады. Олар жас жауынгерлерді тек жетелеп қана қоймайды, алдағы жұмысына берілген маман етіп тәрбиелейді. Кейін дәл осы шәкіртттері басқа да болашақ кәсіпқойларды тәрбиелеп шығаратыны хақ. Менің мұғалімдерім кеңес заманында маған осындай тәлім берген. Ал қазір мен жас ұрпаққа біздің мамандығымызға деген сүйіспеншілікті жеткізуге тырысамын», - дейді Роберт Раисович.
Әрине, жалғыз ғана ынтаның көмегімен өрт сөндіру және адамдарды құтқару оңай емес. Сондықтан мемлекет жыл сайын ТЖ қызметтерін жабдықтауға көп көңіл бөледі.
«Еліміздің тәуелсіздік жылдарында азаматтық қорғау жүйесі елеулі өзгерістерге ұшырады. Бірақ біздің басты мақсатымыз азаматтар мен аумақты төтенше жағдайлардан сенімді қорғау болды және солай болып қала береді. Әрине, жұмыста заманауи әдістер қолданылады, біз алдыңғы қатарлы технологияларды сақтауға тырысамыз. Құтқарушылар әр түрлі жағдайларда жұмыс істейді және сәйкесінше жабдықталған: заманауи өрт сөндіру техникасы, жабдықтар, жүзу құралдары, авиация, су асты аппараттары, альпинистік жабдықтар, кез келген байланыс арналары, спутниктік навигаторлар және т.б. Жылдан жылға техникалық жабдықтау жақсаруда. 2019 жылдан бастап ТЖД бөлімшелерін материалдық-техникалық жабдықтау бойынша жол картасы жұмыс істейді. Қарағанды облысы ТЖД техника паркі соңғы жылдары айтарлықтай жаңартылды. Бұл істе жергілікті атқарушы орган үлкен қолдау көрсетеді. Соңғы 5 жылда Қарағанды облысының ТЖД 100-ден астам апаттық-құтқару, инженерлік және жедел-қызметтік техника алды», - дейді Қарағанды облысы бойынша ТЖД бастығы Мұрат Қатпанов.
Техникалық жабдықталудан бөлек кадрлық резерв те өте маңызды.
Төтенше жағдайлар департаменті бастығының айтуынша, құтқарушылар мамандығы өз маңызын жоғалтпаған.
«Біздің қызметіміз адамдардың құрметіне ие деп санаймын. Халықтан құтқарылған өмірі мен мүлкі үшін алғыс хаттар үнемі келіп тұрады. Сондай-ақ, әлеуметтік желілерде тұрғындардың пікірлерін көремін. Биыл Қарағандыда өрт сөндіру-құтқару спорты бойынша Әлем Чемпионаты өтті. Приозерск қаласында алғаш рет құтқарушы-сүңгуірлердің республикалық жиын-тренингі өтті. ҚарТУ-да, ҚарУ-да тіршілік қауіпсіздігі бойынша мамандықтар бар, ал Қарағанды жоғары политехникалық колледжінде 2003 жылдан бастап құтқарушылар техникалары шығарылады, олар негізінен біздің қатарымызды толықтырады. Оқу орындарында осы мамандықтардың болуы да біздің қызметіміздің беделін көрсетеді», - деп атап өтті Мұрат Қатпанов.
Ведомство басшысының бұл сөзін келтірілген көрсеткіштер де растайды. Бір кездері өз жұмысын 26 адаммен бастаған Қарағандының құтқару қызметі қазір жүз есе көп қызметкерден құралған.
Бүгінгі күні халықты және өңір аумағын қорғауды ТЖД-нің 36 өрт сөндіру және 7 құтқару бөлімшелері, «Өрт сөндіруші» АҚ 19 өрт сөндіру бөлімшелері, 7 трассалық медициналық-құтқару пункттері және Апаттар медицинасы орталығының шұғыл ден қою бригадалары, 52859 әскери бөлімі, құтқару авиациясы қамтамасыз етеді.
Қазір ТЖД-да 2000-нан астам адам, 400-ден астам түрлі мақсаттағы өрт және құтқару автотехникасы жұмыс істейді.
