2016 жылы - Қазақ Елі Тәуелсіздігінің 25 жылдығы, Әлихан Бөкейханның 150 жылдығы, жазғы Олимпиада ойындары
Қазақ Елі Тәуелсіздігінің 25 жылдық мерейтойы
2016 жылдың 16 желтоқсанында - Қазақстан Республикасы Тәуелсіздігінің 25 жылдық мерейтойы. Бұл мемлекетіміз бен халқымыз үшін ең басты әрі құнды мереке болмақ. Тәуелсіз еліміз ширек ғасырға жуық уақыт ішінде қаржы дағдарыстарының қиындықтарына қарсы тұра білді, тұрақты даму жолына түсіп, биік белестерді бағындырды, толағай жетістіктерге қол жеткізді, әлемдегі бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына енді. Мемлекет басшысының елді дамытудағы стратегиялық бағдарламалары мерзімінен бұрын жүзеге асып келеді.
Осы кезең ішінде не тындырдық? 25 жылда жеткен жетістіктеріміз қандай? Биыл осы сұрақтарға жауап беретін, өткен жылдарға қорытынды жасап, Мәңгілік Ел болуға бекінген мемлекетіміздің бүгіні мен келешегі туралы ой толғайтын еліміздің есепті жылы десек, қателеспейміз.
Осы орайда, 2015 жылғы 30 қарашадағы халыққа арнаған Жолдауында Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев тәуелсіз мемлекет атанғанымыздың 25 жылдығына аяқ басқалы тұрғанымызды айта келіп: «Бұл - тәуелсіздікті нығайту жолындағы өлшеусіз еңбегіміздің ширек ғасырлық белесін қорытындылайтын мерейлі сәт. Тәуелсіздікті баянды ету оған қол жеткізуден де қиын. Мемлекеттігіміздің тұғырын мызғымастай нығайта түсу үшін бізге әлі талай өткелі күрделі, өкпегі көп бұралаң жолдардан өтуге тура келеді.»,- деп алдағы кезеңде кездесетін сын-қатерлерден мүдірмей өтуге шақырды.
Ал 2015 жылғы 15 желтоқсан күні Тәуелсіздік күні қарсаңында сөйлеген құттықтау сөзінде Елбасы: «Әрбір елдің жылнамасында оның жаңа тарихының бастауы болған тағдыршешті таңдар болады. Біз үшін жаңа дәуірдің арайлы таңы 1991 жылы 16 желтоқсанда атты. Сол күні әлем көгінде «Қазақстан Республикасы» атты жаңа жұлдыз жарқырай туды», - дей келіп, халқымыз Тәуелсіздіктің мызғымас тұғырын бекітіп, Мәңгілік Ел болуға бет бұрғанын атап өтті.
Әлихан Бөкейханның 150 жылдық мерейтойы
2016 жылы Алаш көсемі, қоғам және мемлекет қайраткері, журналист, ғалым, халқымыздың ардақты ұлы Әлихан Бөкейханның 150 жылдық мерейтойы ЮНЕСКО көлемінде аталып өтеді. ЮНЕСКО-ның 2015 жылы 18 қарашада Парижде аяқталған Бас конференциясының 38-ші сессиясында осындай қаулы қабылданды.
Әлихан Нұрмұхамедұлы Бөкейхан (05.03.1866 жыл, Қарқаралы уезі, Семей облысы, Дала өлкесі - 27.09.1937 жыл, Мәскеу) - XIX ғ. соңы мен XX ғ. басындағы қазақ зиялыларының, қоғам және мемлекет қайраткерлері қатарындағы аса ерекше тұлға. Көрнекті қоғам және мемлекет қайраткері, ұлт-азаттық және Алаш қозғалысының жетекшісі, Алашорда автономиялы үкіметінің тұңғыш төрағасы, публицист, ғалым, аудармашы.
2011 жылы Мәскеудегі Дон зиратында Алаш көсемі Әлихан Бөкейхан жерленген қабірге ескерткіш-тас қойылды. Белгілі әлихантанушы Сұлтан Хан Аққұлұлы өз мақаласында Әлихан Бөкейханның Нығмет Нұрмақовпен бірге Мәскеуде жерленгенін жазады. 1937 жылы 27 қыркүйекте атылған арыстарымыз Мәскеу қаласындағы Дон қорымындағы №1 ортақ қабірге жерленіпті.
Жақында Мәскеуге барып, бұл деректің негізсіз емес екеніне көз жеткізген қарағандылық ғалымдардың айтуынша, Әлекең мен Нығмет аталарымызға топырақ бұйырған орында Кеңес одағының зұлмат саясатының құрбаны болған 5065 адам жерленген көрінеді.
Қарағандының «Болашақ» университетінің ректоры, заң ғылымдарының докторы, профессор Нұрлан Орынбасарұлы Дулатбековтің бастама көтеруімен Әлихан Бөкейхан мен Нығмет Нұрмақұлының басына ескерткіш-тақта орнатылды.
Белгілі тұлғаның 150 жылдық мерейтойы аясында елімізде көптеген іргелі істер атқарылады деп күтілуде. Ә. Бөкейханның өмірі мен шығармашылығы терең зерттеліп, тың деректер табылады деген үміттеміз.
2016 жылы - ХХХІ Олимпиада ойындары
ХХХІ Олимпиада ойындары Бразилияның Рио-де-Жанейро қаласында 2016 жылдың 5 - 21 тамыз күндері аралығында өткізіледі деп жоспарланып отыр. Олимпиада ойындары алғаш рет Оңтүстік Америкада өткізілгелі тұр. Осы кезге дейін Рио-де-Жанейро қаласы 1936, 1940, 2004 және 2012 жылдары Олимпиада ойындарын өткізуге өтініш берген, алайда бірде-бір рет финалдық дауыс беруге қатысушылар қатарына өте алмай келген еді.
Осы жолы Бразилия елі мұндай мүмкіндікке қол жеткізіп отыр. Ғаламторда жарияланған деректерге сүйенсек, үміткер қалалардың ұсынысын қабылдау рәсімі 2007 жылдың 16 мамырында басталып, сол жылдың 13 қыркүйегінде аяқталған. ХХХІ жазғы Олимпиаданы өткізуге ұсыныс бергендердің арасында Баку (Әзірбайжан), Доха (Қатар), Мадрид (Испания), Прага (Чехия), Рио-де-Жанейро (Бразилия), Токио (Жапония), Чикаго (АҚШ) және Мәскеу (Ресей) қалалары болған.
Дауыс беру финалына төрт қала (Мадрид, Рио-де-Жанейро, Токио, Чикаго) шығады. 2009 жылдың 2 қазанында Данияның Копенгаген қаласында өткен халықаралық Олимпиада комитетінің 121-ші сессиясында өткен дауыс беру нәтижесінде Рио-де-Жанейро 2016 жылдың жазғы Олимпиада ойындарын өткізу мәртебесіне ие болады.
Сонымен қатар биыл Олимпиада ойындарының өткізіле бастағанына 120 жыл толады. Қазіргі заманғы алғашқы Олимпиада ойыны 1896 жылы Грекия астанасы Афина қаласында өткен болатын.
Төрт жылда бір рет өтетін жаһандық спорт бәсекесі әрбір тәуелсіз мемлекеттің беделі мен әлеуетін көрсету үшін де маңызды екені анық. Осы уақытқа дейін Қазақстан спортшылары 43 лицензиясын ұтып алды. 2016 жылдың алғашқы жартыжылдығында өтетін лицензиялық халықаралық жарыстарда ел спортшылары әлі де біраз жолдама алады деген сенімдеміз. Спорт және дене шынықтыру iстерi комитетiнiң төрағасы Елсияр Қанағатовтың айтуынша, жолдама саны 2012 жылғы ХХХ жазғы Олимпиадаға алғаннан аз болмайды. Айта кету керек, Лондон Олимпиадасында Қазақстан саңлақтары спорттың 20 түрі бойынша 115 лицензия алған болатын.
Лондон Олимпиадасында Қазақстан 7 алтын, 1 күміс, 5 қола медаль жеңіп алып, медаль саны бойынша жалпы есепте 204 ел арасында 12-ші орынды иеленді. Бұл бұған дейінгі жетістіктерден бірнеше есе асып түскен еді.
Енді биыл Бразилияның Рио-де-Жанейро қаласында алауы тұтанатын ХХХІ Олимпиада ойындарында да Қазақстан спортшылары үздік көрсеткіштерге қол жеткізіп, ең биік тұғырға көтеріліп, көк байрағымызды желбіретіп, мемлекетіміздің Әнұранын шырқатады деген сенімдеміз!
2016 жылы мемлекетіміз бен халқымыз үшін мәні мен маңызы зор бірқатар мерейтойлар мен атаулы күндер бар.
Атап айтқанда, биыл:
2016 жылы Бөкей Ордасының құрылғанына 215 жыл толады.
Ішкі Қазақ Ордасы (Бөкей Ордасы) - 1801 жылы Еділ мен Жайық аралығында іргесі қаланған саяси құрылым.
1801 жылы Оған дейін қазіргі Ақтөбе облысын қоныстанып келген Нұралы ханның екінші ұлы Бөкей сұлтан Ресей патшасына Еділ мен Жайық өзендері аралығындағы бос жатқан атамекеніне көшіп-қоныстануға рұқсат сұрап, өтініш жолдайды. Ресей императоры Павел I Бөкей сұлтанның өтінішін қабыл алып, 1801 жылы 11 наурызда жарлық шығарып, рұқсат береді.
Сол жылдың күзінде Бөкей сұлтан өзіне қарасты 5 мың түтін ауылымен Жайықтың ішкі бетіне көшіп-қоныстанады. Тарихта Ішкі Қазақ немесе Бөкей ордасы аталған өлкенің іргесі осылай қаланады.Орда қаласының іргесі қаланады. Бүгінгі таңда Батыс Қазақстан облысы, Бөкейорда ауданындағы Хан Ордасы ауылы сол қаланың қалған жұрнағы.
1916 жылғы ұлт-азаттық көтерілісінің 100 жылдығы. 1916 жылы 25 маусым күні ұлты орыс емес, «бұратана» саналған халықтардың 19 бен 43 жас аралығындағы ер азаматтарын соғыс жүріп жатқан жерде қорғаныс құрылыстарын салу мен тыл жұмыстарына алу жөнінде патша жарлығы шығады. Осы бір елдің ашу-ызасын тудырған жарлық Қазақ жерінде және Орталық Азия халықтарының біраз бөлігін қамтыған ұлт-азаттық көтерілістің тұтануына басты себеп болды.
Есімдері халық жүрегінде сақталған, халқымыз бен жерімізді қорғап, өздері сол жолда құрбан болған батырларымыз да, еселі еңбек сіңірген немесе ұлтына рухани мол мұра қалдырған қайраткерлеріміз де көп. Биыл бірқатар арыстарымыздың мерейтойы аталып өтеді.
Соның ішінде 1836-38 жылдары еліміздің батысында болған халық көтерілісінің қолбасшысы Исатай Тайманұлының 225 жылдығы өтетіні жоспарланған. Исатай Тайманұлы 1791 жылы дүниеге келіп, 1838 жылы Ақбұлақ өзенінің жағасында болған шайқаста асқан ерлікпен қаза табады. Исатай - Жоңғар шапқыншылығы кезінде атағы шыққан Ағатай батырдың ұрпағы. И.Тайманұлының ерлігі мен қайраткерлігі Махамбет Өтемісұлының жалынды жырларында көрініс тапқан.
2016 жылы Исатай мен Махамбет бастаған көтеріліске (1836 жыл) 180 жыл толады.
2016 жылы ақын әрі сазгер Қалнияз Шопықұлының 200 жылдығы аталып өтеді.
Халыққа білімнің нұрын шашқан, қазақтың аса көрнекті ағартушы-педагогы, жазушы, этнограф, фольклоршы, қоғам қайраткері Ыбырай Алтынсариннің 175 жылдығы да кең көлемде тойланады деп жоспарлануда.
Қазақтың жыр дүлдүлі, ақын Қашаған Күржіманұлының және әйгілі сазгер Мұхит Мералыұлының 175 жылдық мерейтойлары да аталып өтпек.
2016 жылы жыр алыбы Жамбыл Жабаевтың 170 жылдық мерейтойы аталып өтеді.
Халық ақыны Қазанғап Байболұлының және ақ күріштің атасы атанған еңбек майталманы, екі мәрте Социалистік Еңбек Ері Ыбырай Жақаевтың да 125 жылдығы 2016 жылғы маңызды іс-шаралар қатарында тұр.
Сонымен қатар ақын, жазушы, публицист Баубек Бұлқышевтің, белгілі абайтанушы ғалым Қайым Мұхамедхановтың, Қазақстанның халық әртісі, әнші, режиссер Кәукен Кенжетаевтың, дауылды жырлар жазған ақын Хамит Ерғалиевтің, Қазақстан опера өнерінің негізін салушы сахна жұлдыздары (егіздер) Мүсілім мен Ришат Абдуллиндердің 100 жылдық мерейтойлары елімізде аталып өтетін болады.
Елімізге, халқымызға адал еңбек сіңірген, игілікті ісімен артына өшпейтін із қалдырған бұлардан басқа да ұлтжанды азаматтардың да мерейтойлары өтетіні сөзсіз.
2016 жылы Желтоқсан көтерілісіне 30 жыл толады. 1986 жылы 17-18 желтоқсан күндері СОКП Орталық Комитетінің шешіміне қарсы шыққан қазақ жастары бейбіт ереуіл жасап, Алматы қаласындағы Орталық Алаңға жиналып, наразылықтарын білдірді. Мұндай қарсылықты күтпеген отаршылдық, әміршіл-әкімшіл жүйе бостандыққа, тәуелсіздікке ұмтылған қазақ жастарын аяусыз жазалау операциясын жүзеге асырды. Бұл кеңестік империяның жымысқы саясатын, шағын халықтарға қарсы жүргізіп келген опасыз саясатын жария еткен алғашқы көтерілістің бастауы болды. Содан кейін өзге республикаларда да осындай наразылық білдірген оқиғалар болғаны тарихтан белгілі.
1991 жылы КСРО күйреп, оның құрамында болып келген республикалар ғасырлар бойы аңсап келген азаттығына, тәуелсіздігіне қол жеткізді. Соның бірі - Қазақ Елі! 1991 жылы 16 желтоқсанда өз тәуелсіздігін алды.
Алматыда болған Желтоқсан көтерілісіне байланысты 17 желтоқсан Қазақстан Республикасының Демократиялық жаңару күні болып белгіленген. 1991 жылы 12 желтоқсанда Қазақстан Республикасы Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың «Қазақстандағы 1986 жылғы 17-18 желтоқсандағы оқиғаларға қатысқаны үшін жауаптылыққа тартылған азаматтарды ақтау туралы» Жарлығымен Қазақстандағы 1986 жылғы желтоқсанның 17-18-індегі оқиғаларға қатысқаны үшін қылмыстық, әкімшілік және тәртіптік жауапқа тартылған адамдар ақталды. Аталған Жарлықтың 4-тармағы бойынша 17 желтоқсан Қазақстан Республикасының Демократиялық жаңару күні деп жарияланды.
Бұдан 55 жыл бұрын, яғни, 1961 жылы 12 сәуірде адам баласы алғаш рет ғарышқа аттанды. Юрий Гагарин адамзат тарихында ғарыш кеңістігіне көтерілген тұңғыш азамат.
Ал 25 жыл бұрын 1991 жылы 2 қазанда қазақтың тұңғыш ғарышкері, Кеңестер Одағының Батыры, Халық Қаһарманы Тоқтар Әубәкіров ғарышқа сапар шекті. 10 қазан күні Жерге оралды.
Биыл Семей сынақ аймағының біржола жабылғанына 25 жыл толады. 1991 жылы 29 тамызда Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев «Семей ядролық сынақ полигонын жабу туралы» тарихи Жарлыққа қол қойды. Осы орайда, 29 тамыз Қазақстанның бастамасымен бүгінгі таңда Ядролық сынақтарға қарсы әрекеттердің халықаралық күні болып белгіленді. Бұл туралы БҰҰ Бас Ассамблеясының қарары қабылданды.
Әрбір іс-шара елді бірлікке, ынтымаққа, келешекке деген нық сенімді қалыптастыруға шақырса, ол халықтың көңілінен шығатыны сөзсіз. Мәні зор іс-шараларымыз игілікті, мерейтойларымыз мәртебелі болғай!