قازاقستانداعى شەتەلدىك ينۆەستورلار قانداي سالىق تولەيدى

None
Фото: klike.net
استانا. قازاقپارات - بىلتىر ەلگە تارتىلعان تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستيتسيالاردىڭ جالپى كولەمى 28 ميلليارد دوللاردى قۇرادى. بۇل 2021 -جىلعى كورسەتكىشتەن % 17,7- عا ارتىق.

ەلىمىزگە ينۆەستيتسيا سالاتىن ەلدەر قاتارىندا نيدەرلاند، ا ق ش، شۆەيساريا، قىتاي، وڭتۇستىك كورەيا سەكىلدى ەكونوميكاسى دامىعان الپاۋىت مەملەكەتتەر دە بار. بۇگىندە شەتەلدىك ينۆەستورلاردى تارتۋ ماقساتىندا اۋقىمدى ءىس- شارالار قولعا الىندى. ولاردىڭ ءىرى جوبالاردى ىسكە اسىرۋ مۇمكىندىكتەرى دە ەداۋىر كەڭەيتىلدى دەسەك بولادى. قازاقستاننىڭ ينۆەستيتسيالىق الەۋەتى مەن وڭىرلەردەگى ينۆەستيتسيا ماسەلەسى، شەتەلدىك ينۆەستورلارعا سالىناتىن سالىق تۋرالى تولىعىراق قازاقپارات ساراپشىسىنىڭ ماتەريالىندا.

ەلىمىزگە قانشا ينۆەستيتسيا تارتىلدى؟

سوڭعى 5 جىل ىشىندە قازاقستانعا جىل سايىن 20 ميلليارد دوللاردان استام ينۆەستيتسيا تارتىلعان. جاھاندى جايلاعان پاندەمياعا بايلانىستى 2020 -جىلى تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستيتسيا (ت ش ي) كولەمى ازايعانىمەن، 2021 -جىلى قايتا قالپىنا كەلىپ، 23,7 ميلليارد دوللاردى قۇراعان. ال وتكەن جىلى ت ش ي كولەمى 28 ميلليارد دوللارعا جەتىپ، % 17,7- عا ءوسىم كورسەتتى. جالپى ايتقاندا، بىزدەگى شيكىزات قورىنىڭ مولدىعى، ينۆەستيتسيالىق كليماتتىڭ قولايلىلىعى، ساياسي جۇيەنىڭ تۇراقتىلىعى جانە گەوگرافيالىق تۇرعىدان ءتيىمدى ورنالاسۋى شەتەلدىك ينۆەستيتسياعا كەڭىنەن جول اشقانى راس.

بۇگىندە ەلىمىزدە جۇمىس ىستەۋگە نيەتتى شەتەلدىك ينۆەستورلار قاتارى ارتىپ كەلەدى. سوڭعى 30 جىلدا قازاقستانعا الەمنىڭ 120-دان استام ەلىنەن 370 ميلليارد دوللاردان استام شەتەلدىك ينۆەستيتسيا تارتىلعان. ولاردىڭ باسىم بولىگى ەۋروپا ەلدەرىنە، اقش- قا تيەسىلى. ۇكىمەت باسشىسىنىڭ باسپا ءسوز قىزمەتى حابارلاعانداي، سونىمەن قاتار سوڭعى 10 جىلداعى رەكوردتىق كورسەتكىش - 2012 -جىلى تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستيتسيالار كولەمى $28,9 ميلليارد بولعان. وسىلايشا، ۇكىمەت پەن وڭىرلەر اكىمدىكتەرى جۇمىسىنىڭ ارقاسىندا وتكەن جىلى ق ر ينۆەستيتسيالىق ساياساتى تۇجىرىمداماسىنىڭ 2026 -جىلعا دەيىنگى ارالىق نىسانالى ينديكاتورلارى % 14,3- عا اسىرا ورىندالعان.

قازاقستاننىڭ توپ ينۆەستورلارى كىمدەر؟


رەسپۋبليكاعا تارتىلعان ينۆەستيتسيالار كولەمى بويىنشا كوش باستاپ تۇرعان ەلدەر قاتارىندا نيدەرلاند - $8,33 ميلليارد، ا ق ش - $5,1 ميلليارد، شۆەيساريا - $2,8 ميلليارد، بەلگيا - $1,56 ميلليارد، رەسەي - $1,52 ميلليارد، وڭتۇستىك كورەيا - $1,48 ميلليارد، قىتاي - $1,43 ميلليارد، فرانسيا - $770,2 ميلليون، ۇلى بريتانيا - $661 ميلليون جانە گەرمانيا - $469,5 ميلليون.

وڭىرلەردەگى ينۆەستيتسيا ماسەلەسى

سونىمەن قاتار شەتەلدىك كاپيتالدى تارتۋدا اسا بەلسەندىلىك تانىتىپ وتىرعان وڭىرلەر دە بار. ولار اتىراۋ وبلىسى - $8,2 ميلليارد، الماتى - $7,57 ميلليارد، استانا - $2,25 ميلليارد، ش ق و - $2,2 ميلليارد، ب ق و - $1,12 ميلليارد، الماتى وبلىسى - $698,2 ميلليون.

مامىر ايىندا وتكەن ينۆەستيتسيالىق شتاب وتىرىسىندا ق ر پرەمەر- ءمينيسترى ءاليحان سمايىلوۆ نەگىزگى كاپيتالعا ينۆەستيتسيالار (ن ك ي) جانە تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستيتسيالار (ت ش ي) تارتۋ بارىسىن قاراعان بولاتىن. ۇلتتىق ەكونوميكا ءمينيسترى الىبەك قۋانتىروۆتىڭ ايتۋىنشا، بيىل قاڭتار- ءساۋىر ايلارىندا ن ك ي- دىڭ جالپى كولەمى 3,8 تريلليون تەڭگەنى قۇرادى، بۇل 2022 -جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا % 18- عا ارتىق. بۇل ورايدا تاۋ- كەن جانە وڭدەۋ ونەركاسىبى، جىلجىمايتىن مۇلىكپەن جاسالاتىن وپەراتسيالار، كولىك جانە قويمالاۋ، اۋىل شارۋاشىلىعى سالالارىنىڭ كورسەتكىشتەرى جوعارى ەكەنىن مالىمدەدى.

ءاليحان سمايىلوۆ مەملەكەت باسشىسى ۇكىمەت الدىنا 2029 -جىلعا دەيىن $150 ميلليارد ت ش ي تارتۋ مىندەتىن قويعانىن اتاپ ءوتتى.

«بيىل ەكونوميكاعا كەم دەگەندە $24 ميلليارد شەتەلدىك كاپيتالدى تارتۋعا ءتيىسپىز. مينيسترلەر مەن اكىمدەر ەكونوميكانىڭ باسىم سەكتورلارىندا شەتەلدىك كاپيتالدىڭ قاتىسۋىمەن جاڭا ءارى ساپالى ينۆەستيتسيالىق جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن قاجەتتى شارالاردى قابىلداۋى كەرەك»، — دەدى پرەمەر- مينيستر.

شەتەلدىك ينۆەستيتسيا قاي سالاعا باعىتتالىپ جاتىر؟


قازاقستاننىڭ ينۆەستيتسيالىق احۋالى تارتىمدىلىعى تاقىرىبىندا وتكەن ۇكىمەت ساعاتىندا سەنات ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى ولگا پەرەپەچينا قازاقستانعا تارتىلعان شەتەلدىك ينۆەستيتسيانىڭ باسىم بولىگى شيكىزات سەكتورىنا باعىتتالىپ جاتقانىن مالىمدەدى. ول سىرتقى ساۋدا اينالىمى قارقىندى ۇلعايىپ كەلە جاتقانىن ايتا كەلە، بىلتىر ونىڭ دەڭگەيى 134,4 ميلليارد ا ق ش دوللارىنا جەتكەنىن جانە ءبىر جىل بۇرىنعى كورسەتكىشپەن سالىستىرعاندا % 35- عا وسكەنىن ايتتى.

«28 ميلليارد ا ق ش دوللارى (2022 -جىلى) سوماسىندا ينۆەستيتسيا تارتىلدى. ءبىراق، شەتەلدىك ينۆەستيتسيانىڭ باسىم بولىگى شيكىزات سەكتورىنا جانە ونى تاسىمالداۋ مەن وتكىزۋگە قاتىستى ينفراقۇرىلىمعا باعىتتالدى. اتاپ ايتقاندا، بۇل ءۇردىس ءالى دە جالعاسىپ وتىر. بۇل تۇرعىدا سالالىق باعىتتا ينۆەستيتسيانىڭ ەڭ كوپ اعىنى تاۋ- كەن ونەركاسىبىندە بايقالدى - 12,1 ميلليارد ا ق ش دوللارى. ال، وڭدەۋ ونەركاسىبىنە نەبارى 5,6 ميلليارد ا ق ش دوللارى ءتۇستى»، - دەدى سەناتور.

سونداي- اق ولگا پەرەپەچينا ەكونوميكانىڭ يمپورتقا تاۋەلدىلىگىنە قاتىستى ءوز پىكىرىن ءبىلدىردى. ونىڭ مالىمەتىنشە، قازاقستان ەڭ ماڭىزدى قۇرىلىس ماتەريالدارىنىڭ يمپورتىنا % 90- عا تاۋەلدى. سونىمەن قاتار، بيۋدجەتتەن قوماقتى قاراجات ءبولىنىپ، اگروونەركاسىپ كەشەنىنە سالىق جانە كەدەندىك پرەفەرەنتسيالار بەرىلگەنىنە قاراماستان، الەۋمەتتىك ماڭىزى بار ازىق- تۇلىك تاۋارلاردىڭ % 56- عا دەيىنگى كولەمىن يمپورتتالاتىنىن تىلگە تيەك ەتتى.

شەتەلدىك ينۆەستورلار ەلىمىزگە قانداي سالىق تولەيدى؟

«سالىق كودەكسىندە بەلگىلەنگەن شارتتاردى ورىنداۋ كەزىندە % 10 مولشەرلەمەنى بەلگىلەي وتىرىپ، بەيرەزيدەنتتەردىڭ ديۆيدەندتەرىن (زاڭدى تۇلعا جانە جەكە تۇلعا) سالىق سالۋدان تولىق بوساتۋ بولىگىندە جەڭىلدىكتەر الىنىپ تاستالدى (سالىق كودەكسىنىڭ 646-بابىنىڭ 4 جانە 5-تارماقتارى)»، - دەلىنگەن مەملەكەتتىك كىرىستەر كوميتەتىنىڭ حابارلاماسىندا.

الايدا قور بيرجاسىنىڭ رەسمي تىزىمدەرىندە ساتىلعان كۇنى باعالى قاعازدار بويىنشا بەيرەزيدەنتتەردىڭ (زاڭدى تۇلعا جانە جەكە تۇلعا) ديۆيدەندتەرى بويىنشا جەڭىلدىكتەر ساقتالدى. بۇل جەڭىلدىكتەر تۇراقتى ساۋدا- ساتتىقتى جۇرگىزۋ كەزىندە عانا قولدانىلاتىن بولادى. ايتا كەتەيىك، ولشەم شارتتاردى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇكىمەتى ايقىندايدى.

قازاقستانعا ينۆەستيتسيا نەلىكتەن ءتيىمدى؟

ەكونوميست ارمان بايعانوۆتىڭ ايتۋىنشا، ينۆەستيتسيانىڭ تيىمدىلىگىن مۋلتيپليكاتيۆتىك اسەرمەن باعالاۋ كەرەك.

«بىرىنشىدەن، ينۆەستورلار ارقىلى جاڭا جۇمىس ورىندارى اشىلادى. بۇل جۇمىسسىزدىق دەڭگەيىن تومەندەتىپ، الەۋمەتتىك شيەلەنىستى ازايتادى. ويتكەنى ادامدار جۇمىسقا ورنالاسىپ، جالاقى الا باستايدى. سونداي- اق جەكە تابىس سالىعى (ج ت س) سالىنادى. ياعني، بيۋدجەتكە جاڭا سالىق اۋدارىمدارى پايدا بولادى. ەكىنشىدەن، جاڭا وندىرىستەر قۇرىلعان كەزدە، ولاردىڭ جانىندا ءارتۇرلى ىرگەلەس جانە قوسىمشا كومپانيالار قۇرىلادى، ولار سايكەسىنشە وسى ايماققا كىرمەيتىن ءارتۇرلى قىزمەتتەردى ساتىپ الادى. وسىلايشا، جاڭا وندىرىستەر ەلدەگى باسقا تاۋارلارعا سۇرانىس تۋدىرادى. بيۋدجەتكە جاڭا سالىق اۋدارىمدارى تۇسەدى.

ۇشىنشىدەن، ينۆەستورلار اسىرەسە شەتەلدىكتەر ءارقاشان اقشامەن كەلەدى. سونىمەن قاتار، ينۆەستورلار الەۋمەتتىك ينفراقۇرىلىم وبەكتىلەرىن - مەكتەپ، اۋرۋحانا، ەمحانالاردى سالۋ بويىنشا مىندەتتەمەلەردىڭ ءبىر بولىگىن ءوز موينىنا الادى. بۇل مەملەكەت ءۇشىن ءارقاشان ءتيىمدى، ويتكەنى مەملەكەت ءوز قاراجاتىن سالمايدى، ال الەۋمەتتىك نىساندار ەلىمىزدە قالادى»، - دەپ ءتۇسىندىردى ارمان بايعانوۆ.

ساراپشى ءوز سوزىندە ينۆەستورلار اقشالاي ينۆەستيتسيالاردان بولەك جاڭا تەحنولوگيالاردى، اسىرەسە ءىرى كومپانيالاردى اكەلەتىنىن ايتىپ ءوتتى.

«ءىرى كاسىپورىندار ءاردايىم جاڭاشىل بولىپ كەلەدى، ويتكەنى ولار الەمنىڭ تۇكپىر- تۇكپىرىنەن ۇزدىك تاجىريبەنى جيناقتاپ ەنگىزەدى. بۇل تاجىريبەنى، تەحنولوگيانى، مەنەدجمەنتتى الىپ كەدەدى»، - دەپ اتاپ ءوتتى ساراپشى.

ونىڭ ايتۋىنشا، ينۆەستيتسيا - كەز كەلگەن مەملەكەتتىڭ ەكونوميكاسىنىڭ ءوسۋ درايۆەرلەرىنىڭ ءبىرى. ينۆەستورلار مەملەكەتكە نەعۇرلىم كوپ ينۆەستيتسيا سالۋعا دايىن بولسا، سوعۇرلىم ول ەل ءۇشىن ءتيىمدى.

قورىتا كەلە، قازىر قازاقستاندا ينۆەستيتسيالىق سالادا اۋقىمدى جۇمىستار اتقارىلعانىن بايقاۋعا بولادى. ەلىمىزگە ينۆەستيتسيا سالاتىن ەلدەر قاتارىندا نيدەرلاند، ا ق ش، شۆەيتساريا، قىتاي ەلدەرى بار. جالپى ەلدە وندىرىلگەن ونىمدەرگە دەگەن سۇرانىستىڭ جوعارى بولۋى - ينۆەستيتسيالىق تارتىمدى بولۋعا تىكەلەي ىقپال ەتەتىن فاكتوردىڭ ءبىرى. اسىرەسە، شەتەلدىك ينۆەستورلاردىڭ قازاقستاندا جۇمىس ىستەۋى ءۇشىن قولايلى ينۆەستيتسيالىق كليمات قالىپتاستى دەسەك ارتىق ايتقاندىق ەمەس.

اۆتور:

ۆەنەرا جولامان قىزى


سوڭعى جاڭالىقتار