كايردە كۇردەلى جوندەۋدەن وتكەن سۇلتان ءاز-زاحير بەيبارىس مەشىتى اشىلدى

كاير. قازاقپارات - ەگيپەت استاناسى كاير قالاسىندا كۇردەلى جوندەۋدەن وتكەن سۇلتان ءاز- زاحير بەيبارىس مەشىتى سالتاناتتى تۇردە اشىلدى.

دەشتى قىپشاق دالاسىنان شىققان داڭقتى بيلەۋشى، مىسىر عانا ەمەس يسلام دۇنيەسىنىڭ وركەندەۋىنە ولشەۋسىز ۇلەس قوسقان تاريحي تۇلعا - بەيبارىس سۇلتاننىڭ تۋعانىنا 800 جىل تولۋىنا ورايلاستىرىلعان ءىس- شاراعا وسى ەلدە ساپاردا جۇرگەن ق ر پارلامەنتى سەناتىنىڭ ءتوراعاسى ماۋلەن اشىمبايەۆ باستاعان دەلەگاتسيا قاتىستى. دەلەگاتسيا قۇرامىندا ق ر مادەنيەت جانە سپورت ءمينيسترى اسحات ورالوۆ، ق ر اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ ءمينيسترى دارحان قىدىرالى، ءبىر توپ سەناتورلار مەن ب ا ق وكىلدەرى بار، دەپ حابارلايدى قازاقپارات.

اشىلۋ سالتاناتىندا ءسوز سويلەگەن سەنات سپيكەرى ماۋلەن اشىمبايەۆ بەيبارىس سۇلتاننىڭ ەسىمى جاھان تاريحىنا دانا ءارى ءادىل بيلەۋشى، ۇلى قولباسشى رەتىندە التىن ارىپپەن جازىلعانىن اتاپ ءوتتى. سونداي- اق ول بەيبارىستىڭ 800 جىلدىعى قازاق حالقى مەن مىسىرلىقتار ءۇشىن ءمانى تەرەڭ، ماڭىزى زور وقيعا ەكەنىن دە ايتتى.

«قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم- جومارت كەمەل ۇلى توقايەۆ بەيبارىس سۇلتاننىڭ 800 جىلدىعىنا ارنالعان ءىس- شارالارعا قاتىسۋشىلارعا ءوزىنىڭ جىلى لەبىزىن جولدادى. مەملەكەت باسشىسى بۇل مەرەيتويدى جوعارى دەڭگەيدە اتاپ وتۋگە باسا ءمان بەرىپ وتىر. مەرەيلى داتا اياسىندا 600-دەن استام ءىس- شارا ۇيىمداستىرىلادى. ونىڭ ءبىر بولىگى مىسىر جەرىندە وتكىزىلىپ جاتىر. جالپى، ەكى حالىقتىڭ بايلانىسى تەرەڭنەن تامىر تارتادى. سونىڭ ءبىر باستاۋىندا مىسىر شەجىرەسىندەگى ماملۇكتەر كەزەڭى تۇرعانى بەلگىلى. ونىڭ ىشىندە بەيبارىس سۇلتاننىڭ ەسىمى ەرەكشە اتالادى. ول - مەملەكەت باسقارۋ ىسىندە دانا شەشىمدەرىمەن دارالانعان بيلەۋشى. ۇلى قولباسشى مىسىردى باسقارىپ تۇرعان كەزىندە مەشىت، مەدرەسەلەر سالدىرۋعا، ەلدىڭ رۋحاني ىلىممەن بىرگە عىلىم- ءبىلىمدى دە قاتار يگەرۋىنە ۇلكەن كوڭىل ءبولدى. بۇگىن كۇردەلى جوندەۋدەن كەيىن قايتا اشىلىپ وتىرعان «سۇلتان ءاز- زاھير بەيبارىس» مەشىتى مىسىر مەن قازاقستان ءۇشىن عانا ەمەس، يسلام الەمى ءۇشىن دە بىرەگەي مادەني مۇرا ەكەنى انىق. سوندىقتان ونى قايتا قالپىنا كەلتىرۋ - الەمدىك تاريح پەن مادەنيەت ءۇشىن ماڭىزدى وقيعا»، - دەدى ماۋلەن اشىمبايەۆ.

ايتا كەتەيىك، ماملۇكتەر مەملەكەتىنىڭ نەگىزىن قالاپ، ۇزاق جىلدار مىسىر مەن شامدى بيلەگەن سۇلتان ءاز- زاحير بەيبارىستىڭ 800 جىلدىق مەرەيتويىن لايىقتى اتاپ ءوتۋ ماقساتىندا بيىل ءبىرقاتار اۋقىمدى ءىس- شارالار جوسپارلانعان. سونىڭ ماڭىزدى ءبىر بولىگى بەيبارىستىڭ تىكەلەي شەشىمىمەن سالىنعان تاريحي نىساندى جاڭعىرتۋ. كەزىندە ءدىني، رۋحاني وردا عانا ەمەس، ءبىلىم مەن عىلىمنىڭ قاينار كوزى بولعان بۇل مەشىت كاير قالاسىنىڭ ەجەلدەن قالعان ەسكى اتاۋى - «ءاز- زاحير» دەپ اتالاتىن اۋدانىندا ورنالاسقان.

سۇلتان بەيبارىستىڭ پارمەنىمەن مەشىتتىڭ قۇرىلىسى 1266-1269 -جىلدارى جۇرەدى. سول زاماننىڭ اسا ساۋلەتتى تۋىندىسىنا اينالعان نىساننىڭ قۇرىلىسىنا سۇلتاننىڭ كەڭەسشىسى بولعان باحاا ءاد- دين بين حاننا مەن حانزادا الام اد- دين سانجار ءاس- سارۋدجي باسشىلىق جاساعان. ءاز- زاحير بەيبارستىڭ تالاپ ەتۋى بويىنشا مەشىتتىڭ كىرەبەرىس بولىگى ونىڭ مەدرەسەسىنەن اۋمايتىنداي، ال كۇمبەزى يمام اش- شافي كۇمبەزىنە ۇقسايتىنداي بولۋى ءتيىس ەدى. وسمان يمپەرياسى كەزەڭىندە مەشىت اسكەري ميسسيا ءۇشىن قويمانىڭ ءرولىن اتقارسا، فرانسۋزدار وتارلاعان تۇستا اسكەري پورتقا اينالعان. 1812 -جىلى مەشىتتىڭ ءمارمار باعانالارى ءال- ازھارداعى ءال شاراكۆا پورتىن سالۋعا پايدالانىلعان. وسىنداي كۇردەلى كەزەڭدەردىڭ كەسىرىنەن مەشىتتىڭ مۇناراسى مەن كۇمبەزى قۇلاعان.

ايتا كەتەرلىگى، ۇزاق جىلدار بويى تاريحي ءھام ءدىني ورتالىق بولىپ كەلگەن وسىناۋ نىساندى مىسىرلىقتار ايرىقشا قۇرمەتتەپ، ماقتان تۇتادى. ونداي سۇيىسپەنشىلىك ەڭ الدىمەن كۇللى مۇسىلماندى كرەسشىلەر جورىعى مەن موڭعول شاپقىنشىلىعىنان قورعاپ، ەلىن وركەندەتۋگە عۇمىرىن سارپ ەتكەن بەيبارىس سۇلتاننىڭ تۇلعاسىنا دەگەن قۇرمەتتەن تۋىنداسا كەرەك. راسىندا دا، «ءاز- زاحير بەيبارىس» اتاۋى باتىرلىقتىڭ عانا ەمەس، دارحان دانالىقتىڭ، ەلگە دەگەن شەكسىز قىزمەتتىڭ دە نىشانى ىسپەتتەس.

تاريحي عيماراتتى رەستاۆراتسيالاۋ ىسىن بۇعان دەيىن دە دۇركىن- دۇركىن كوتەرىلگەن ەكەن. مىسالى، مىسىردىڭ اراب ەسكەرتكىشتەرىن قورعاۋ كوميتەتى (قازىرگى اتاۋى ەسكەرتكىشتەر مەن مادەنيەت ىستەرى بويىنشا جوعارعى ءماجىلىس) قايتا جوندەۋدى وتكەن عاسىردىڭ سوناۋ 1960-جىلدارى قولعا العان. الايدا، قاراجات جەتىسپەۋى سالدارىنان جاڭعىرتۋ جۇمىستارى بىردە توقتاپ، بىردە قايتا جاندانىپ وتىرعان. بەرتىن كەلە، قايتا جوندەۋ ماسەلەسى قازاقستان مەن مىسىر ەلدەرى ۇكىمەتىنىڭ اراسىنداعى ىنتىماقتاستىق تۋرالى كەلىسىم دەڭگەيىندە دە قارالعان. مىسىرداعى ساياسي، ەكونوميكالىق جاعدايعا بايلانىستى جاڭعىرتۋ جۇمىستارى بيىلعا دەيىن جالعاسىپ كەلدى. 2022 -جىلى ق ر پارلامەنتى سەناتىنىڭ ءتوراعاسى ماۋلەن اشىمبايەۆتىڭ مىسىرعا ساپارى بارىسىندا ءال- ازھاردىڭ جوعارعى يمامى شەيح احمەد ات- تايەبپەن جانە مىسىردىڭ ۋاقىپتار ءمينيسترى مۇحامەد مۇحتار جۇمامەن كەزدەسۋلەرى ءوتىپ، وندا دا وسى شارانى تاريحي تۇلعانىڭ مەرەيتويىنا ورايلاستىرۋ جايى تالقىلانعان.

سالتاناتتى شارادان سوڭ جينالعان قاۋىم مەشىتتە كوپ جىلعى ۇزىلىستەن كەيىن نامازىن جاماعاتپەن بىرگە وقىدى.

اۆتور:

قانات مامەتقازى ۇلى