ا ق ش- تا بولۋى ىقتيمال دەفولتتىڭ سالدارى قانداي - امەريكالىق ساراپشىلاردىڭ بولجامى

ۆاشينگتون. قازاقپارات – ا ق ش- تا بولۋى ىقتيمال دەفولت سوڭعى ءۇش جىلدا الەمدىك ەكونوميكاعا جاسالعان ەڭ ءىرى ءۇشىنشى سوققى بولۋى مۇمكىن.

وسى ورايدا، قازاقپارات ءتىلشىسى دەفولتتان بولاتىن سالدار مەن ا ق ش بيلىگى تاراپىنان ونىڭ الدىن الۋعا باعىتتالعان شارالاردى باعامداپ كوردى.

ساراپشىلار قاۋىمىنىڭ اراسىندا ا ق ش ۇكىمەتىنىڭ تولەمدەردى وتەي الماي قالۋ قاۋپى «COVID» پاندەمياسى مەن ۋكرايناداعى شيەلەنىستى جاعدايدان كەيىن ەڭ قىزۋ تالقىلاۋعا تۇسكەن تاقىرىپقا اينالدى.

سونىمەن، 30- مامىردا ا ق ش پرەزيدەنتى دجو بايدەن جانە وكىلدەر پالاتاسىنىڭ سپيكەرى كيەۆين ماككارتيمەن كەلىسىلگەن قارىز شەگىن كوتەرۋ تۋرالى ءىرى زاڭ جوباسى رەسپۋبليكاشىلار باسقاراتىن ەرەجەلەر كوميتەتىنىڭ قولداۋىنا يە بولدى. ەندى ول 5- ماۋسىمعا دەيىن دەموكراتتار باسىم داۋىسقا يە سەناتتىڭ ماقۇلداۋىن الۋى ءتيىس. بۇل مەرزىمدى دەفولتتىڭ الدىن الۋ ءۇشىن ا ق ش- تىڭ قارجى مينيسترلىگى بەلگىلەپ بەرگەن.

جالپى، زاڭ جوباسى ۋاقتىلى قابىلدانادى جانە ول تەرىس ەكونوميكالىق سالدارعا اكەلمەيدى دەگەن پىكىرلەر بار.

اتاپ ايتقاندا، وكىلدەر پالاتاسىنىڭ مۇشەسى، Main Street وڭشىل ورتالىق توبىنىڭ ءتوراعاسى دۋستي دجونسون ارىپتەستەرىنىڭ پىكىرلەرىنە سۇيەنە وتىرىپ، بۇل زاڭ جوباسىن «ءسوزسسىز وتەدى» دەپ ءمالىم ەتتى.

جاعدايعا جاسالعان وپتيميستىك سەناري بويىنشا دەفولتتىڭ الدىن الۋ مۇمكىندىگى بار جانە ول ا ق ش- تىڭ مۇددەلەرىنە ساي كەلەدى.

دەگەنمەن بۇل توڭىرەكتەگى ماسەلە ا ق ش تاراپى ويلاعانداي بولماي، كەرىسىنشە كۇردەلەنە تۇسسە نە بولماق؟! ماسەلەن، «Moody's analytics» ەكونوميستەرى زاڭ شىعارۋشىلار ۋاقتىلى ارەكەت جاساماسا، وندا ەكونوميكالىق قۇلدىراۋ قانداي دەڭگەيدە بولاتىنىنا تالداۋ جاساپ كوردى.

بۇل رەتتە ا ق ش ەكونوميكاسىنا تۇسەتىن جۇك اۋىر بولادى. ياعني، فەدەرالدى ۇكىمەت ەل ەكونوميكاسىنىڭ بارلىق سالالارىنا اسەر ەتەتىن مەملەكەتتىك شىعىنداردى ازايتۋ ارقىلى شامامەن 150 ميلليارد دوللار قولما-قول اقشا تاپشىلىعىن جويۋعا تىرىسادى.

بۇل تەرىس سالداردان باسقا، بيزنەس پەن ينۆەستورلاردىڭ ا ق ش- تىڭ باعالى قاعازدارىن ساتىپ الۋعا دەگەن سەنىمىنە سەلكەۋ تۇسىرەدى.

بۇدان بولاتىن ەكونوميكالىق قۇلدىراۋ 2008-2013-جىلدارداعى جاھاندىق قارجى داعدارىسى كەزىندەگى جاعدايمەن پارا-پار بولماق. بۇل – ا ق ش- تىڭ ناقتى جالپى ىشكى ءونىمى 2024-جىلى %4,6 عا تومەندەۋى مۇمكىن دەگەندى بىلدىرەدى. 7,8 ميلليوننان استام حالىق جۇمىسىنان ايىرىلىپ، جۇمىسسىزدىق دەڭگەيى %3,4 دان %8 عا دەيىن ءوسۋى ىقتيمال. ال اكسيالار قۇنىنىڭ تومەندەۋى ولاردىڭ يەلەرىن 10 تريلليون دوللار شىعىنعا باتىرادى.

كىرىس تومەندەيدى، يپوتەكا جانە باسقا تۇتىنۋشىلىق-كورپوراتيۆتىك نەسيەلەر بويىنشا مولشەرلەمەلەر كۇرت ارتادى.

ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، ا ق ش- تا بولۋى مۇمكىن دەفولت الەمدىك قارجى نارىقتارىنا دا زيانىن تيگىزۋ قاۋىپى بار.

ا ق ش- تىڭ قازىناشىلىق باعالى قاعازدارىنىڭ نەسيەلىك قابىلەتى ۇزاق ۋاقىت بويى دوللارعا دەگەن سۇرانىستى ارتتىرىپ، ولاردىڭ قۇنى مەن الەمدىك رەزەرۆتىك ۆاليۋتا مارتەبەسىنە ىقپال ەتتى. اتالعان ەلدىڭ ەكونوميكاسىنا جاسالعان كەز كەلگەن سوققى ينۆەستورلاردى امەريكانىڭ قازىناشىلىق وبليگاتسيالارىن ساتۋعا ءماجبۇر ەتىپ، دوللاردى السىرەتەدى.

بولجام بويىنشا داعدارىس جاعدايىندا ا ق ش دوللارىنىڭ باعامى اۋىتقۋى مۇمكىن.

«Moody's Analytics» ورتالىعىنىڭ باس ەكونوميسى مارك زانديدىڭ ايتۋىنشا، امەريكالىق دوللار باستاپقى كەزەڭدە جاھاندىق ينۆەستورلاردىڭ قانداي دا ءبىر شەشىم قابىلداي الماۋى مەن ۇرەيىنە بايلانىستى وسەدى. ءبىراق كەيىن ءتۇسىپ، سول تومەن دەڭگەيدە قالادى.

سولتۇستىك-شىعىس ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ەكونوميكا كافەدراسىنىڭ دوتسەنتى نەنسي كيمەلماننىڭ بولجامىنشا، دەفولتتىڭ سالدارى الەمدىك قارجى نارىقتارىنا دا اسەر ەتەدى. بۇل ءوز كەزەگىندە بارلىق اكتيۆتەردىڭ تاۋەكەلىن كۇشەيتىپ، اكسيالاردى ارزانداتادى. مۇنىمەن قاتار، پايىزدىق مولشەرلەمەلەر وسەدى.

سونداي-اق، دەفولت 24 تريلليون دوللارعا باعالاناتىن قازىناشىلىق باعالى قاعازدار نارىعىن كۇيرەتىپ، قارجى نارىقتارىنىڭ دامۋىنا ىركىلىس بولىپ، حالىقارالىق دەڭگەيدە داعدارىس تۋدىرۋى مۇمكىن.

كورنەلل ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ساۋدا ساياساتى پروفەسسورى جانە برۋكينگس ينستيتۋتىنىڭ اعا عىلىمي قىزمەتكەرى ەسۆار پراساد: «قارىز دەفولتى امەريكالىق جانە الەمدىك قارجى نارىعى ءۇشىن كۇتپەگەن اۋىر زارداپتارعا اكەلەتىن وقيعا بولادى»، - دەدى.

ۆاشينگتونداعى پەتەرسون حالىقارالىق ەكونوميكا ينستيتۋتىنىڭ اعا عىلىمي قىزمەتكەرى موريس وبستفەلد دە وسىنداي پىكىردە. ونىڭ پايىمىنشا، ەگەر ا ق ش قارجى مينيسترلىگىنىڭ تولەم مىندەتتەمەسىنە قاتىستى كۇمان تۋىنداسا، وندا ول ءبىرقاتار الەمدىك نارىقتارعا كەسىرىن تيگىزۋى ىقتيمال.

ايتا كەتيىك، امەريكا الدىندا ءىرى كولەمدەگى قارىزى بار مەملەكەتتەر ءۇشىن دوللار باعامىنىڭ السىرەۋى ءتيىمسىز. ويتكەنى، قايتارىلاتىن قارىزدىڭ مەرزىمى ۇزارادى. بۇل ءتىپتى كەيىبىر ەلدەردى قارىز نەمەسە ساياسي داعدارىسقا ۇشىراتۋى مۇمكىن.

دەگەنمەن امەريكالىق زاڭ شىعارۋشىلار دەفولتقا جول بەرمەۋ ءۇشىن ۋاقىتىلى شارا قابىلدايدى دەگەن ءۇمىت باسىم.

بۇرىن ا ق ش- تىڭ ساياسي كوشباسشىلارى كەش بولماي تۇرىپ، مەملەكەتتىك قارىز شەگىن كوتەرىپ، ۋاقىتىلى دەفولتتىڭ الدىن الا ءبىلدى. كونگرەسس قارىز الۋ ليميتىن 1960-جىلدان باستاپ 78 رەت قايتا قارادى. ونىڭ سوڭعىسى 2021-جىلى بولدى.

دەفولتتى بولدىرماۋ – ا ق ش ەكونوميكاسىنىڭ بارلىق ماسەلەسىن شەشپەيدى. تەك ونى 2025-جىلعا دەيىن كەيىنگە شەگەرۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.

سونىمەن قاتار، ەكونوميكالىق داعدارىس تاۋەكەلدەرى ءالى دە ساقتالىپ وتىر. ا ق ش قارجى ءمينيسترى دجانەت يەللەن ەگەر زاڭ شىعارۋشىلار ا ق ش- تىڭ 31,4 تريلليون دوللاردى قۇرايتىن مەملەكەتتىك قارىز شەگىن كوتەرمەسە، وندا ۇكىمەت بيىل 1- ماۋسىمدا دەفولت بولۋى مۇمكىن ەكەنىن ەسكەرتتى.

ىقتيمال الەمدىك داعدارىس ساتىپ الىنعان امەريكالىق قازىناشىلىق باعالى قاعازدار سالاسىنا دا، ا ق ش الدىنداعى 12,4 ميلليارد دوللار كولەمىندەگى سىرتقى بورىشى بار قازاقستان ەكونوميكاسىنا اسەر ەتۋى ىقتيمال.