قازاقتىڭ العاشقى ايەل دارىگەرى اققاعاز دوسجانوۆا تۋرالى نە بىلەمىز
دوسجانوۆانىڭ مەديتسينالىق باتىلدىعى بۇگىندە لايىق اتاققا يە بولماي تۇر.
«العاشقى ايەل دارىگەرلەردىڭ ءبىرى، قازاق حالقىنىڭ داڭقتى قىزى اققاعاز دوسجانوۆانىڭ ەسىمى كوپ جىل بويى تاريحي ەستەلىكتەردىڭ كولەڭكەسىندە قالدى. ونىڭ مەديتسينا سالاسىنداعى باتىلدىعى حالىق جادىندا جانە كەيبىر مۇراعات ماتەريالدارىندا ساقتالدى. ءبىراق وسى ەرەكشە تۇلعانىڭ، ۇلى دارىگەردىڭ ءومىر جولى تۋرالى اقپارات لايىق اتاققا يە بولا المادى. ول وتاندىق مەديتسينانىڭ العاشقى قارلىعاشتارىنىڭ ءبىرى ەدى»، - دەلىنگەن دەنساۋلىق ساقتاۋ ءمينيسترى اجار عينيات Facebook-تەگى پاراقشاسىندا.
اققاعاز دوسجانوۆا 1893 -جىلى ورىنبور گۋبەرنياسى تورعاي وبلىسىنىڭ اقتوبە ۋەزى ءبورلى بولىسىنىڭ №5-اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. قازىر ونىڭ اۋىلى بورتە (مارتوك اۋدانى) دەپ اتالادى. اتا-اناسىنان ەرتە ايىرىلعان اققاعاز اعاسى ساعىندىقتىڭ ۇيىندە تاربيەلەندى.
ءوزىنىڭ ايتۋىنشا، اعاسى اققاعازدىڭ ماماندىعىن تاڭداۋعا ايتارلىقتاي اسەر ەتتى جانە ءتىپتى ونىڭ تاعدىرىن انىقتادى. ساعىندىق تاعى ءبىر اعارتۋشى - عالىم ىبىراي التىنساريننىڭ جولىن قايتالادى. سونىمەن قاتار ول حالەل مەن جاحانشا دوسمۇحامەدوۆتىڭ باسشىلىعىمەن الاشوردا پارتياسىنىڭ باتىس قاناتىنىڭ باعا جەتپەس مۇشەسى بولدى. س. دوسجانوۆ سول كەزدەگى جەرگىلىكتى قىزدار ءبىلىم الماۋى كەرەك دەگەن ستەرەوتيپكە قارسى شىعىپ، كىشكەنتاي اققاعازدى مەكتەپكە بەردى. س. دوسجانوۆتىڭ بۇل ارەكەتى اق حالات كيگەن العاشقى قازاق ايەلىنىڭ مانساپ ساتىسىنداعى العاشقى قادامى بولدى.
1914 -جىلى اقىلدى جانە قابىلەتتى قىز ورىنبور ايەلدەر گيمنازياسىن ۇزدىك ءبىتىرىپ، ماسكەۋدەگى مەديتسينالىق كۋرستارعا ءتۇستى. ول وقىپ قانا قويماي، ءوز وتانداستارىنىڭ مۇددەسى ءۇشىن ءتۇرلى كەڭ قوعامدىق شارالارعا قاتىسقان.
اققاعاز دوسجانوۆا ازاماتتىق سوعىستىڭ قيىن جىلدارىندا يمپەريانىڭ بەس ءىرى جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ءبىرى - تومسك مەديتسينا ۋنيۆەرسيتەتىندە وقىعان. تومسكىدەن كەيىن ول ورتا ازيا مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ مەديتسينا فاكۋلتەتىندە وقۋىن جالعاستىرىپ، وندا رەزيدەنت دارىگەر لاۋازىمىندا تاجىريبەدەن وتكەن.
1918 -جىلى ول دەنساۋلىعىنا بايلانىستى ماسكەۋدەگى فەلدشەرلىك كۋرستاردان كەتىپ، «قايرىمدىلىق مەيىرگەرى» كۋالىگىن الىپ، وتانىنا ورالدى. تۋعان دالانىڭ سالقىن سامالى، جاس، ءالى اشىتىلماعان قىمىز ونىڭ ءال-اۋقاتىن جاقسارتتى جانە ءبىر جارىم جىلدان كەيىن ول ماسكەۋگە ورالدى.
ماسكەۋدە وقۋىن اياقتاعاننان كەيىن اققاعاز ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس ارەناسىندا قاتال دا قاتىگەز قاقتىعىستاردىڭ ورتاسىندا بولدى. قايسار مەيىرگەر اققاعاز شايقاس الاڭىنا بارىپ، ادامداردىڭ ءومىرىن ساقتاپ قالۋ ۇمىتىمەن اۋرۋحانادا جۇمىس ىستەدى.
سودان كەيىن فەلدشەرلىك كۋرستاردى بىتىرگەنى تۋرالى قۇجاتىن پايدالانىپ، تىنىشبايەۆتى، م. اۋەزوۆتى، ح. دوسمۇحامەدوۆتى جانە باسقالاردى سالتاناتتى جاعدايدا جيناپ، ونى وسى ماڭىزدى وقيعامەن قۇتتىقتاعانى تۋرالى مالىمەتتەر بار. بۇل ا. دوسجانوۆانىڭ سول كەزدەگى جوعارى ساياسي ورتاداعى جوعارى بەدەلىن بىلدىرەدى.
ۋنيۆەرسيتەتتى بىتىرگەننەن كەيىن اققاعاز تاشكەنتتە دارىگەر بولىپ جۇمىس ىستەدى، جەتىمدەردى ەمدەدى جانە قوعامدىق جۇمىستارمەن اينالىستى. ارحيۆتەردە 1921 -جىلعى 11-قىركۇيەكتەگى «ستەپنايا پراۆدا» گازەتى ساقتالعان.
اققاعاز ءوزىنىڭ «تۇركىستان» ماقالاسىندا وڭىردەگى ينفەكتسيالىق اۋرۋلاردىڭ قاۋپى تۋرالى جازعان.
ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس پەن ازامات سوعىسى جۇزدەگەن مىڭ ادامنىڭ ءومىرىن قيىپ، مىڭداعان بالالاردى جەتىم ەتتى. اققاعاز دوسجانوۆا وسى وقيعالاردىڭ ورتاسىندا بولدى. ول بالالار ۇيىندەگى جەتىمدەردى انىقتاپ قانا قويماي، ولاردى ەمدەدى، ويتكەنى ولاردىڭ كوبى تەرى اۋرۋلارىنان زارداپ شەكتى. ءتىپتى اۋىلداردا جىلاعان نەمەسە ناۋقاس بالانىڭ اناسى اققاعاز كەلىپ، تىنىشتاندىرىپ، بارلىق اۋرۋدى ەمدەيتىنى تۋرالى بەسىك جىرىن ايتاتىن ەدى.
بۇل جۇمىستا اققاعاز دوسجانوۆا ءوزىنىڭ بولاشاق كۇيەۋى ادىلگەرەي ەرشىنمەن كەزدەستى. سودان كەيىن ولار 1925 -جىلى ۇيلەنىپ، الماتىعا كوشتى.
وڭتۇستىك استانادا اققاعاز قالالىق اۋرۋحانالاردىڭ بىرىندە جۇمىس ىستەدى. باتىل دارىگەر اشارشىلىق جىلدارىندا ءوز كۇشىن اياماي، ادامداردىڭ ءومىرىن ساقتاپ قالدى. ءبىراق جۇمىس ونىڭ دەنساۋلىعىنا اسەر ەتىپ، وتباسىمەن شىمكەنتكە كوشتى. اققاعاز دوسجانوۆا 1932 -جىلى 29-قاڭتاردا ومىردەن وزدى.
اققاعاز دوسجانوۆا نەبارى 39 جىل ءومىر ءسۇردى، ءبىراق ونىڭ ءومىرىنىڭ ءاربىر سانالى سەكۋندتارى مەديتسيناعا، ءوز حالقىنا قىزمەت ەتۋگە ارنالدى.