اۋىلداردا قازاق مەكتەبىنىڭ ۇلەسى از

استانا. قازاقپارات - رەسەيمەن شەكارالاس وڭىرلەردە مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قولدانىس اياسى وڭباي تۇر. سونىڭ ءبىر دالەلى - قازاق تىلىندە ءبىلىم الىپ جاتقان وقۋشىلار ۇلەسىنىڭ وتە ازدىعى.

ماسەلەن، تازا قازاق مەكتەپتەرى جەلەزين اۋدانىندا – 20، تەرەڭكولدە - 15 پايىز بولسا، ۋسپەن جانە شارباقتى اۋداندارىندا 10 پايىزدان اسپايدى. تەرىسكەي اۋداندارداعى ورىس سىنىپتارىن ءتامامدايتىن تۇلەكتەردىڭ 90-95 پايىزى رەسەيدىڭ توم، ومبى، ءنوۆوسىبىر قالالارىنداعى جوعارى وقۋ ورىندارىن تاڭدايتىنى دا شىندىق.

مىسالى، شارباقتى اۋدانىنداعى 24 مەكتەپتىڭ تەك بەسەۋى عانا - قازاقشا. ون ەكى ورىس جانە جەتى ارالاس مەكتەپتە جالپى سانى 1900 گە جۋىق بالا ورىس تىلىندە تاربيەلەنىپ جاتىر (قازاق سىنىپتارىندا نەبارى 926 وقۋشى عانا). ال اۋدان ورتالىعىندا 4 مەكتەپ بار بولسا، سونىڭ تەك بىرەۋى - قازاق مەكتەبى. اباي قۇنانباي ۇلىنىڭ اتىن يەلەنگەن ءبىلىم ورداسى 300 وقۋشىعا عانا لايىقتالعان. 2015 -جىلى جاڭا عيمارات سالىنىپ بەرىلگەندە الدە قاساقانا، الدە بىلمەستىكتەن 300 دەن ارتىق وقۋشى وقي المايتىنداي شاعىن ەتىپ سالىنعان. ال مەكتەپتە بۇگىندە 340 بالا وقىپ ءجۇر. ەڭ قىزىعى، وزگە ءۇش مەكتەپتىڭ بارلىعى ورتا ءبىلىمدى تازا ورىس تىلىندە وقىتادى.

اۋدان ورتالىعىندا تۇراتىن كەيبىر وتباسىلار اباي مەكتەبى الىس بولعان سوڭ امالسىزدان بالالارىن ىرگەدە تۇرعان ورىس مەكتەپتەرىنە بەرۋگە ءماجبۇر ەكەنىن ايتادى. الگى وقۋ ۇيىمدارى قازاقى تاربيە مەن بىلىمنەن جۇرداي. مۇنداعى ۇل-قىزداردىڭ 99 پايىزى قازاق تىلىندە امانداسۋدان ءارى اسا المايدى. سەبەبى مەكتەپ قابىرعالارىندا مەملەكەتتىك ءتىلدى ۇيرەتۋگە قاتىستى ناقتى تالاپ، تىلدىك ورتا جوق. اتا- انالاردان سۇراپ بىلگەنىمىزدەي، تاۋەلسىزدىك كۇنى، رەسپۋبليكا كۇنى مەرەكەلەرىنە بۇل ءۇش مەكتەپتە اسا كوڭىل بولىنبەيدى.

«اۋدان جۇرتشىلىعى جاپپاي ناۋرىز مەيرامىن تويلاي باستاعاندا ءبىلىم بەرۋ بولىمىنەن ادەيىلەپ بارىپ تۇرتپەكتەمەسە، الگى ءبىلىم وشاقتارى تاسادا قالعاندى ءجون كورەدى. قىسقاسى، مۇنداعى ورىس مەكتەپتەرىنىڭ سيپاتى بايقوڭىر قالاسىنداعى جاعدايعا ءتان»، دەدى اتى-ءجونىن اتاماۋدى وتىنگەن شارباقتىلىق تۇرعىن.

ۇلتتىق يدەولوگيا سىڭىرىلمەگەننىڭ سالدارى بولار، ولاردى جىل سايىن ءتامامداپ شىعاتىن تۇلەكتەردىڭ 90 پايىزى بىردەن رەسەيدىڭ وقۋ ورىندارىن تاڭدايدى ەكەن. پاۆلودار قالاسىنداعى س. تورايعىروۆ ۋنيۆەرسيتەتى، ءا. مارعۇلان اتىنداعى پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەت، يننوۆاتسيالىق ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ عالىمدارى مەن وقىتۋشىلارى اۋدانعا تالاي مارتە ات ءىزىن سالىپ، تۇلەكتەردى ۇگىتتەپ كورمەك بولعان. الايدا ودان شىققان ناتيجە شامالى.

اباي اتىنداعى ورتا مەكتەپتى 8 جىلدان بەرى باسقارىپ وتىرعان ديرەكتور نۇرميرا جاقىپوۆانىڭ ايتۋىنشا، سوڭعى ۋاقىتتا اۋدان ورتالىعىندا قىتايدان كوشىپ كەلگەن قانداستارىمىز بەن ەلىمىزدىڭ وڭتۇستىگىنەن قونىس اۋدارعان اعايىندارىمىز كوبەيىپ كەلەدى. البەتتە، ولار ۇل-قىزدارىن قازاق مەكتەبىنە بەرەتىنى انىق. اتىنا زاتى ساي قازاق مەكتەبى پاۆلودار وبلىسىنداعى ۇزدىك ورتا ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىنىڭ قاتارىنا ەنەتىنىن كوپشىلىك بىلە بەرمەۋى مۇمكىن. 2021 -جىلى وبلىستىق بايقاۋدان اۋىل مەكتەپتەرى اراسىندا دارا شىعىپ، وبلىس اكىمى تاعايىنداعان 50 ميلليون تەڭگە جۇلدەنى ۇتىپ العان.

بيىل مەكتەپ جانىنداعى دايارلىقتا 36 بالا وقىپ جاتىر. الداعى وقۋ جىلىندا ولاردىڭ سانى وسە ءتۇسۋى دە عاجاپ ەمەس. سەبەبى ەرتىس-بايان وڭىرىنە كوشى-قون بويىنشا كۆوتا كوپ بولىنە باستادى. ەندەشە، قانداستارىمىز كوپتەپ كەلەدى دەپ ۇمىتتەنەمىز. وسى جەردە ورىن تاپشىلىعى ماسەلەسى بوي كورسەتۋى مۇمكىن. سەبەبى سىرتتان كەلەتىن قازاق وتباسىنداعى بالالاردىڭ باسقا مەكتەپتى تاڭداۋ مۇمكىندىگى جوق. قازىردىڭ وزىندە وقۋشىلاردىڭ ءبىرازى قوسقۇدىق پەن مالينوۆكا اۋىلدارىنان، تەمىرجولدىڭ ارعى جاعىنداعى ۇيلەردەن كەلىپ وقيتىن كورىنەدى.

جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ پىكىرىنشە، اۋدان ورتالىعىندا مەملەكەتتىك تىلدە وقىتاتىن تاعى ءبىر مەكتەپ اشۋ كەرەك. ورىس مەكتەپتەرىنىڭ كەيبىرىندە بوس كابينەتتەر كوپ. ماسەلەن، گيمنازيا سىنىپتارى بار №1-مەكتەپ 1 مىڭ بالاعا لايىقتالىپ سالىنعان. بىلۋىمىزشە، قازىر وندا 500-دەن استام وقۋشى عانا ءبىلىم الىپ ءجۇر. №2-نەگىزگى مەكتەپتە دە بالا سانى تولىق قۋاتتىلىقتى جاپپايدى. سوندىقتان سوڭعى ءبىلىم بەرۋ ۇيىمىنداعى وقۋشىلاردى №1 جانە №3-ورتا مەكتەپتەرگە ءبولىپ، ونىڭ عيماراتىندا قازاق مەكتەبىن اشسا بولار ەدى دەپ سانايدى ماسەلەنى جاقسى بىلەتىن جەرگىلىكتى جۇرت. بۇل ۇسىنىستى ءوڭىر باسشىلىعى ەسكەرەدى دەپ ۇمىتتەنەمىز.

شارباقتى اۋدانىنداعى تاعى ءبىر سۇرەڭسىز جاعداي، وسىدان بىرەر جىل بۇرىن وڭتايلاندىرۋ سىلتاۋىمەن ورتالىقتاعى قازاق بالاباقشاسىن ورىس تىلىندە تاربيەلەيتىن بالاباقشا مەكەمەسىنە قوسىپ جىبەرگەن. سونىڭ سالدارىنان قازاق بالالارىنىڭ ءتىلى شۇبارلانىپ، ارالاس بالاباقشادا ۇلتتىق تاربيەنىڭ ءيىسى دە قالماي بارا جاتىر دەيدى بىلەتىندەر.

نەگىزى شارباقتىنى قويىپ، جالپى پاۆلودار وبلىسىندا قازاق مەكتەپتەرىنىڭ ۇلەسى از. رەسمي ستاتيستيكانى سويلەتسەك، جەرگىلىكتى حالىقتىڭ باسىم بولىگىن ءوزىمىزدىڭ قاراكوزدەرىمىز قۇرايتىنىنا قاراماستان، 360 مەكتەپتىڭ تەك 137 سى عانا، ياعني 38 پايىزى تازا مەملەكەتتىك تىلدە ءبىلىم بەرەدى. وڭىردە 114025 وقۋشى بار بولسا، سونىڭ 42,6 پايىزى قازاق تىلىندە وقىتىلادى (بۇل جەردە ارالاس مەكتەپتەردى قوسىپ وتىرمىز). مەكتەپتەردى ارالاس ءبىلىم بەرۋگە كوشىرۋ بىرتىندەپ جۇزەگە اسىپ جاتقانىمەن، ناتيجە ماردىمسىز. ونداي مەكتەپتەردىڭ سانى وبلىستا - 171. كوبى پاۆلودار، ەكىباستۇز، اقسۋ قالالارىندا، تەرەڭكول، جەلەزين، پاۆلودار، اقتوعاي اۋداندارىندا ورنالاسقان. الايدا ۋسپەن مەن شارباقتىدا قازاق مەكتەپتەرىنىڭ ۇلەسى نەبارى 10 پايىز بولعانىنا قاراماستان، مۇندا ارالاس مەكتەپتەردىڭ سانى دا از، ءارقايسىسىندا 7 مەكەمەدەن تىركەلگەن. سوعان قاراعاندا اتالعان اۋماقتارداعى مەكتەپتەردى قازاق تىلىنە كوشىرۋ ءۇردىسى ءالى دە تەجەلە بەرەتىندەي.

ءبىر ەرەكشەلىگى، اۋىلدارىمىز قازاق ءتىلىنىڭ قايماعىن بۇزباي ساقتاپ وتىر دەپ لەپىرىپ جۇرگەندە، قالالىق جەرلەر مەكتەپتەردى قازاقشالاندىرۋ ۇردىسىندە اۋدانداردان كوش ىلگەرى وزىپ كەتكەن. مىسالى، پاۆلودار قالاسىندا قازىرگى كۇنى 15 قازاق مەكتەبى، 38 ارالاس مەكتەپ جانە 3 ورىس ءتىلدى (ۇشەۋى دە جەكەمەنشىك) مەكتەپ بار. ەكىباستۇز بەن اقسۋداعى كورسەتكىشتەر دە ءۇمىتىمىزدى ەسەلەي تۇسەدى. العاشقىسىندا تازا ورىسشا وقىتاتىن – 4، سوڭعىسىندا 3 مەكتەپ قانا قالعان.

وڭىرلىك ءبىلىم بەرۋ باسقارماسى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى گۇلميرا باشيروۆا وبلىس ورتالىعىنداعى وقۋشىلاردىڭ 33,5 پايىزى (17731 وقۋشى) انا تىلىمىزدە وقيتىنىن، جالپى العاندا، جىل ساناپ قازاق مەكتەبىن تاڭدايتىنداردىڭ سانى بىرتىندەپ ءوسىپ كەلە جاتقانىن جەتكىزدى. ماسەلەن، وبلىس ورتالىعىندا 2020 -جىلى – 1446، 2021 -جىلى – 1745، بىلتىر 1880 جەتكىنشەك قازاق سىنىپتارىنىڭ تابالدىرىعىن اتتاعان. ال ورىس سىنىپتارىنا قۇجات تاپسىرعاندار بۇرناعى جىلمەن سالىستىرعاندا 463-كە كەمىگەن.

- بۇدان شىعاتىن قورىتىندى - وقىتۋ ورىس تىلىندە جۇرگىزىلەتىن مەكتەپتەردىڭ تابالدىرىعىن اتتاعاندار سانى بىرتىندەپ ازايۋدا، ال مەملەكەتتىك تىلدە وقىتاتىن سىنىپتاردا ءبىلىم الۋشىلار سانى ارتىپ وتىر. پاۆلودار قالاسى بويىنشا 10995 وقۋشى سوڭعى ءۇش جىل ىشىندە ورىس مەكتەپتەرىنىڭ 1-سىنىپتارىندا ءبىلىم الدى. وسى جىلدار ارالىعىندا 228 وقۋشىعا ازايعان. الايدا اقسۋ قالاسىندا (23 پايىز) ، جەلەزين اۋدانىندا (20)، تەرەڭكولدە (15)، ۋسپەن جانە شارباقتى اۋداندارىندا (10 پايىز) قازاق مەكتەپتەرىنىڭ ۇلەسى وتە تومەن. وڭىردە تازا ورىس تىلىندە وقىتاتىن 52 مەكتەپ ساقتالىپ وتىر. باسىم بولىگى - اۋدانداردا. جىل سايىن قالا، اۋدان مەكتەپتەرى وقۋشىلاردى جوسپارلى تۇردە قابىلدايدى. وزگە ۇلت وكىلدەرى مول شوعىرلانعان ەرتىس، ۋسپەن، شارباقتى، تەرەڭكول، پاۆلودار، جەلەزين اۋداندارىنداعى قازاق جانە ارالاس مەكتەپتەردىڭ قۇرامىن، ولاردا ءبىلىم الاتىن وقۋشىلار كونتينگەنتىن باقىلاپ وتىرامىز. سوڭعى 5 جىلدا ورىس ءتىلدى 24 مەكتەپتە قازاق تىلىندە وقىتاتىن ءبىرىنشى سىنىپتار اشىلدى. بەس ارالاس مەكتەپ (پاۆلودار قالاسىنداعى مالايسارى مەكتەبى، №7-ورتا مەكتەپ، پاۆلودار اۋدانىنداعى زاڭعار ورتا مەكتەبى، گريگوريەۆكا ورتا مەكتەبى، اقسۋ قالاسىنداعى م. قابىلبەكوۆ اتىنداعى ورتا مەكتەپ) مەملەكەتتىك تىلدە وقىتاتىن مەكتەپتەرگە اۋىستىرىلدى. اعىمداعى وقۋ جىلىندا وبلىس ورتالىعىندا ءا. بوكەيحان اتىنداعى قازاق ليتسەي- مەكتەبى اشىلدى. بۇگىنگى تاڭدا بۇل مەكتەپتە 884 بالا وقيدى، - دەپ باياندادى گۇلميرا باشيروۆا.

پاۆلودارداعى كەيبىر قازاق مەكتەپتەرى ءۇشىن ءبىرىنشى سىنىپتارعا بالا جيناۋ قيىنعا تۇسەتىن ءۇردىس. ەرتە كوكتەمنەن باستاپ ءبىلىم وردالارى ءوز اۋماقتارىنداعى اتا-انالار اراسىندا ۇگىت- ناسيحات شارالارىن جۇرگىزىپ، مۇعالىمدەر كۇزگە دەيىن سالپاڭدايدى. مالايسارى باتىر اتىنداعى قازاق ورتا مەكتەبىنىڭ ديرەكتورى ازامات سىزدىقوۆ بىلتىر ءۇش سىنىپقا 69 بالا قابىلدانعانىن، ونىڭ الدىنداعى جىلدارى ەكى سىنىپ قانا جاساقتالىپ كەلگەنىن ايتتى. نەگىزى مەكتەپ 960 ورىنعا لايىقتالعان، بىلتىر «زاماناۋي مەكتەپ» وڭىرلىك جوباسى اياسىندا كۇردەلى جوندەۋدەن وتكەن. ايتسە دە بۇگىندە مۇندا 510 وقۋشى عانا ءبىلىم الىپ ءجۇر. مەكتەپتى تولتىرۋعا قاتىستى تۇيتكىل الداعى جىلداردا دا ساقتالا بەرەتىندەي. سەبەبى بالالارىن قازاقشا وقىتۋعا بەيىلدى اتا- انالاردىڭ ۇلەسى ءالى دە بولسىن تومەن.

سوعان قاراماستان وڭىردە وقۋشى ورىندارىنىڭ تاپشىلىعى 6932 بىرلىكتى قۇرايدى ەكەن. ياعني بۇل نەگىزىنەن ارالاس مەكتەپتەرگە قاتىستى جاعداي. پاۆلودار شاھارىندا ءۇش اۋىسىمدا جۇمىس ىستەيتىن 8 مەكتەپ بار (№5، 9، 18، 21، 24، 29، 34، 43). ونىڭ ۇستىنە بىلتىر اشىلعان ءا. بوكەيحان اتىنداعى ورتا مەكتەپتە بالالار سانى تىم كوپ. ورىن تاپشىلىعى بار مەكتەپتەردىڭ ماسەلەسىن شەشۋ ءۇشىن وقۋ ورىندارىنىڭ جانىنان جاپسارلاس عيمارات تۇرعىزۋ كوزدەلگەن جانە جاڭادان مەكتەپتەر سالۋ قاراستىرىلىپ وتىر. مىسالى، بۇگىنگى تاڭدا اكادەميك شاپىق شوكين اتىنداعى گيمنازيا- مەكتەبىندە قوسىمشا 324 ورىندىق جاپسارجايدىڭ قۇرىلىسى جۇرگىزىلىپ جاتىر. ال «دوستىق» شاعىن اۋدانىندا تۇرعىزىلىپ جاتقان 1200 ورىندىق جاڭا ءبىلىم ورداسى كەلەر جىلى اشىلادى دەپ جوسپارلانعان.

ءبىلىم بەرۋ باسقارماسىنىڭ مالىمەتىندە اقتوعاي، باياناۋىل، ماي جانە اققۋلى اۋداندارىندا بارلىق مەكتەپكە دەيىنگى ۇيىمدار 100 پايىز مەملەكەتتىك تىلدە تاربيە بەرەدى دەپ كورسەتىلگەن. ءيا، بۇل وڭىرلەردە قاراكوزدەرىمىز مولىنان شوعىرلانعان. الايدا اتالعان اۋماقتارداعى بالاباقشا مەن مەكتەپتەردىڭ اراسالماعىندا پارادوكس بايقالادى. بالاباقشالار بارلىق بالانى قازاق تىلىندە تاربيەلەپ شىعارعانىمەن، مەكتەپ تابالدىرىعىن اتتاعاندا بالدىرعانداردىڭ بەلگىلى ءبىر بولىگى ورىس تىلىندە وقيدى. بۇل جەردە تاعى دا ستاتيستيكانى سويلەتسەك، باياناۋىل اۋدانىندا – 2، اقتوعايدا – 12، ماي اۋدانىندا – 2، اققۋلىدا 8 ارالاس مەكتەپ ساقتالىپ وتىر. ەندەشە، قازاق بالاباقشاسىندا تاربيەلەنىپ شىققان جەتكىنشەكتەر قالايشا ورىس سىنىپتارىن تاڭدايدى؟ وسى ءبىر كىلتيپان اتا-انالاردى عانا ەمەس، ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىن، جەرگىلىكتى بيلىك وكىلدەرىن ويلاندىرۋى ءتيىس ەمەس پە؟ الدە بۇل وڭىرلەردەگى بالاباقشالاردىڭ اتى - قازاقشا، زاتى ورىسشا ما؟

حالىقارالىق «قازاق ءتىلى قوعامى» قوعامدىق بىرلەستىگى باياناۋىل اۋداندىق فيليالىنىڭ ءتوراعاسى مۇسابەك سەيسەنبەك ۇلى وسىدان ءبىراز جىل بۇرىن اۋدان ورتالىعىنداعى №2-ورتا مەكتەپ تولىقتاي قازاقشا وقىتۋعا اۋىستىرىلعانىن، الايدا ول كوپ ۇزاماي قايتادان ارالاس بولىپ كەتكەنىن ايتتى. بۇل جەردە اتا-انالاردىڭ سۇرانىسىنان بولەك، ورىس سىنىپتارىنا ساباق بەرىپ كەلگەن مۇعالىمدەردىڭ تالابى بار بولعانى راس. دەسە دە قازاقى قايماعى بۇزىلماعان ءدال باياناۋىلداي ەلدى مەكەندە ارالاس مەكتەپتى ساقتاپ تۇرا بەرۋگە ەشبىر سەبەپ جوق ەكەنىن جەتكىزدى. سوندىقتان جەرگىلىكتى ءبىلىم سالاسىنا جاۋاپتىلار بۇل ماسەلەنى تاعى ءبىر مارتە بەزبەندەپ، تارازىعا تارتىپ كورەدى دەگەن سەنىم مول.

وكىنىشكە قاراي، جوعارىداعى سۇرەڭسىز جايتتار جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانداردى ونشا- مۇنشا ويلاندىرا قويمايتىنداي. شەكارامىزدى شەگەندەپ، تاۋەلسىزدىگىمىزدى باياندى ەتە تۇسكەن ۋاقىتتا جەرگىلىكتى ءبىلىم سالاسىنا جاۋاپتىلاردىڭ نەمقۇرايدىلىعى انا ءتىلىمىزدىڭ جاس ۇرپاق اراسىندا دامۋىنا بالتا شاۋىپ وتىرعانداي. اتا-انالار اراسىنداعى ناسيحات جۇمىسىنىڭ جەتكىلىكسىزدىگى، ورىس جانە ارالاس مەكتەپتەرىنە مەملەكەتتىك تىلگە قاتىستى تالاپتاردىڭ دۇرىس قويىلماۋى، مەملەكەتتىك ساياساتتى جۇرگىزىپ وتىرعان اتقارۋشى ورگانداردىڭ ماسەلەگە ءمان بەرمەۋى وسىنداي سۇرىقسىز جاعدايعا جەتكىزگەن. ەڭ قىزىعى، بۇل ستاتيستيكانى جاقسى جاعىنا قاراي وزگەرتۋگە ءبىلىم بەرۋ بولىمدەرىنىڭ جوسپارلارى دا جوق سەكىلدى. ماقالانى ازىرلەۋ بارىسىندا شارباقتى اۋداندىق ءبىلىم بەرۋ ءبولىمىنىڭ باسشىسىنا بىرنەشە مارتە حابارلاسىپ كورگەنىمىزبەن، سويلەسۋ مۇمكىن بولمادى. ال جەرگىلىكتى مۇددەلى مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ ماماندارى بۇل ماسەلەنى اشىق ايتۋدان جۇرەكسىنەدى.

كەرەكۋدەگى قازاق مەكتەپتەرىنىڭ سانىن ۇلعايتۋ وتە وزەكتى ماسەلە بولىپ قالا بەرەتىنى اقيقات. بۇل باعىتتا ءبىلىم بەرۋ ورگاندارى ستراتەگيالىق قۇجات ازىرلەسە دە ارتىق بولماس. رەسمي ءتىل سوڭعى جىلدارى ءوزىنىڭ وكتەمدىگىن جوعالتىپ، انا ءتىلىمىزدىڭ ىقپالى كۇشەيە تۇسكەنىن مەكتەپتەر ءوز پايداسىنا اسىرۋى ءتيىس دەپ ەسەپتەيمىز. قازىر تەرىسكەيدەگى اۋدانداردا قازاقتىڭ سانى وسكەن. وسىنى نازارعا الاتىن ۋاقىت جەتتى.

مۇرات قاپان ۇلى

پاۆلودار وبلىسى

egemen.kz