قازاقستان گەوساياسي جاعدايدى پايدالانىپ، ەكسپورتتى ۇلعايتتى
سوڭعى مالىمەتتەرگە سايكەس، بىلتىر قازاقستاننان جەتكىزىلگەن تاۋارلار كولەمى 84,4 ميلليارد ا ق ش دوللارىن قۇرادى، دەپ حابارلايدى قازاقپارات Ranking.kz رەسۋرسىنا سىلتەمە جاساپ.
2022-جىلدىڭ تاعى ءبىر رەكوردى ەلدىڭ شيكىزاتتىق ەمەس ەكسپورتىنىڭ كولەمىنە قاتىستى. ول 2012-جىلعى ەڭ جوعارى دەڭگەيدەن اسىپ، 26,5 ميلليارد دوللارعا جەتتى. ونىڭ ىشىندە 8 ميلليارد ا ق ش دوللارى جوعارى وڭدەلگەن تاۋارلاردىڭ ەكسپورتى.
بىرەگەي ەكسپورت قاتارىنا اتوم ەلەكتر ستانتسيالارىنىڭ يادرولىق رەاكتورلارىنا ارنالعان جىلۋ بولەتىن ەلەمەنتتەرى (ۋران وزەكتەرى) جاتادى. ونى وسكەمەندە «ءۇلبى-ت ۆ س» ج ش س ياعني قازاقستان-قىتاي بىرلەسكەن كاسىپورنى ءوندىردى. 2022-جىلدىڭ جەلتوقسانىندا قىتايدىڭ CGNPC- URC يادرولىق كورپوراتسياسى ءۇشىن وسىنداي قۇرىلىمداردىڭ العاشقى جەتكىزىلىمى جاسالدى. QazTrade ساۋدا ساياساتىن دامىتۋ ورتالىعى ا ق (اكسيونەر – ق ر ساۋدا جانە ينتەگراتسيا مينيسترلىگى) دەرەكتەرىنە سايكەس، قازاقستاندىق تاراپ بۇل تاپسىرىس ءۇشىن 51,1 ميلليون ا ق ش دوللارىن الدى.
وتكەن جىلى قىتاي مەن رەسەي ەلىمىزدىڭ جەتەكشى ساۋدا سەرىكتەستەرىنە اينالدى. اتالعان ەكى ەلدىڭ سىرتقى تاۋار اينالىمىنداعى جالپى ۇلەسى %37. رەسەي فەدەراتسياسى 2021-جىلداعىداي وتكەن جىلى دا كوشباسشى ەل بولدى. قازاقستان-رەسەي ساۋدا وپەراتسيالارىنىڭ كولەمى بىلتىر 26,1 ميلليارد ا ق ش دوللارىنا جەتتى (%6,1+). بۇل سومانىڭ باسىم بولىگىن رەسەي تاۋارلارىنىڭ قازاقستانعا يمپورتى قۇرادى. سونىمەن قاتار قىتايمەن ساۋدا دا جاقسى ءجۇردى، ەلدەر ءوزارا 24,1 ميلليارد ا ق ش دوللارىنا (%34,1+) ساۋدا-ساتتىق جاساستى. الايدا، رەسەيمەن ساۋدا-ەكونوميكالىق بايلانىستاردان ايىرماشىلىعى، قىتاي قازاقستان ءۇشىن ءبىرىنشى كەزەكتە وتكىزۋ نارىعى (ءوزارا ساۋداداعى ەكسپورتتىڭ ۇلەسى %54,5)، سودان كەيىن عانا جەتكىزۋشى ءرولىن اتقارادى.
ساۋدا سەرىكتەستەرىنىڭ بەستىگىنە قازاقستاندىق شيكىزاتتى جەتەكشى يمپورتتاۋشى ەلدەر يتاليا (باستى مۇناي ساتىپ الۋشى) ، تۇركيا جانە وڭتۇستىك كورەيا كىردى. وتكەن جىلى بۇل ەلدەرمەن اقشالاي ساۋدا ايتارلىقتاي ءوسىپ، مۇناي باعاسىنىڭ ءوسۋى ەسەبىنەن يتاليامەن ساۋدا %54,1 عا، ال وڭتۇستىك كورەيامەن 2,3 ەسەگە ءوستى.
QazTrade ساراپشىلارىنىڭ پىكىرىنشە، گەوساياسي جاعدايعا بايلانىستى الەمدىك ساۋداداعى وزگەرىستەر جالپى قازاقستان ەكسپورتىنا وڭ اسەرىن تيگىزدى. ەكسپورتتىق سەبەتتى ءارتاراپتاندىرۋ دەڭگەيىنىڭ جوعارىلاۋى بايقالدى. قازاقستان تاۋارلاردىڭ كوپ ءتۇرىن ساتا باستادى (2,9 مىڭنان 3,4 مىڭعا دەيىن)، ال ەكسپورتتىق نارىقتار سانى 122 دەن 129 عا دەيىن ءوستى.
رەسەي مەن بەلارۋسكە قارسى باتىستىق سانكسيالار نەگىزگى ەۋروپالىق جەتكىزۋشىلەردى جاڭا نارىق ىزدەۋگە ءماجبۇر ەتتى، رەسەي دە ءوزىنىڭ ساۋدا ساياساتىن وزگەرتتى. بۇل وزگەرىستەر ەلىمىزدىڭ ەكسپورت اعىنىنا اسەر ەتتى.
مىسالى، قازاقستاننان بەلارۋسكە تاس كومىردى جەتكىزۋ وتكەن جىلى %93,6 عا 1,8 ميلليوننان 119,7 مىڭ تونناعا دەيىن قىسقاردى. الايدا، قازاقستان ەۋروپاداعى ەنەرگەتيكالىق داعدارىستى ەسكەرە وتىرىپ، تاۋار ساتىپ الۋشىلاردى تەز تاپتى. ولار ءبىزدىڭ وتىندى قۋانا ساتىپ الدى. اتاپ ايتقاندا، پولشا 1,5 ميلليون توننا يمپورتتادى (2021-جىلمەن سالىستىرعاندا 10 ەسە كوپ)، لاتۆيا 752,8 مىڭ توننا ساتىپ الدى (ءبىر جىل بۇرىن جەتكىزىلىم بولعان جوق)، تۇركيا مەن كيپردىڭ سۇرانىستارى ءوستى. جالپى، الەمدىك نارىقتاردا كومىرگە سۇرانىس جوعارى بولدى، قازاقستاننىڭ وسى شيكىزاتتى ساتۋدان تۇسكەن ەكسپورتتىق كىرىسى %89,3 عا ۇلعايدى.
قازاقستاندا وسىمدىك مايى ءوندىرىسىنىڭ كولەمى دەر كەزىندە ۇلعايدى. وتكەن جىلى اتالعان نارىقتا وزگەرىستەر بولدى. ەگەر بۇرىن قىتاي مەن وزبەكستان رەسەي مەن ۋكراينادان ءىرى كولەمدە ءونىم ساتىپ السا، 2022-جىلى جەتكىزىلىم تومەندەدى. وسىلايشا قازاقستان كورشىلەرىنە ءوز مايىن ۇسىنىپ، تاراپتار كەلىستى.
ق ر ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسىنىڭ مالىمەتى بويىنشا، وتكەن جىلى قىتاي ەلىمىزدەن ماي يمپورتىن ءتورت ەسەگە، ال وزبەكستاننان ەكى ەسەگە ارتتىردى.
قازاقستان ءۇشىن تاعى ءبىر قولايلى ترەند رەسەيدىڭ وراسان زور نارىعىندا ەۋروپالىق كومپانيالاردى الماستىرۋ بولدى.
مىسالى، QazTrade ماماندارىنىڭ ايتۋىنشا، وتكەن جىلى اۋستراليالىق اليۋميني جەتكىزۋشىلەرى رەسەيدەن ساۋدا سانكسيالارىنا بايلانىستى كەتكەن. ءوز كەزەگىندە رەسەي قازاقستاندىق ونىمنەن باس تارتقان جوق. سونىمەن قاتار، اليۋمينيدى ءوندىرۋ ءۇشىن وسى شيكىزاتتى قازاقستاننان تاسىمالداۋ اۋسترالياعا قاراعاندا جىلدامىراق بولادى. جاڭا كەلىسىمشارتتاردىڭ ارقاسىندا ءبىزدىڭ ەلىمىز رەسەي فەدەراتسياسىنا اليۋميني توتىعىن جەتكىزۋ كولەمىن ەكى ەسەگە ارتتىردى - 378,1 مىڭنان 745,4 مىڭ تونناعا دەيىن ارتتى.
ەۋروپا مەن رەسەي اراسىنداعى لوگيستيكاداعى قيىندىقتار قازاقستاندىق بالىق جەتكىزۋشىلەرگە دە اسەر ەتتى. ولار گەرمانياعا فيلە ەكسپورتىن %62,9 عا، ليتۆاعا-%56,5 عا، نيدەرلاندىعا-%48,7 عا ارتتىردى. ءبىزدىڭ برەند - كوكسەركە.
ەلىمىز رەسەيگە ەكسپورتتالاتىن تاۋارلار بويىنشا جەتكىزىلىمدى ارتتىردى. بۇل ەكسپورتتىڭ جالپى ستاتيستيكاسىنان ايقىن كورىنەدى. 2022-جىلى ول %26,9 عا، 6,9 ميللياردتان 8,8 ميلليارد ا ق ش دوللارعا دەيىن ءوستى.
الايدا، قازاقستاننىڭ ۇتىلعان جاعى دا بار. مىسالى، سانكتسيالارعا بايلانىستى تەمىر رۋداسىن جەتكىزۋ %70 عا تومەندەدى. رەسەي بۇل تاۋاردىڭ نەگىزگى ساتىپ الۋشىسى بولعانىن ەسكەرە وتىرىپ (2021-جىلى ۇلەسى %66,7 قۇرادى)، بۇل نارىقتىڭ ورنىن تەز تابۋ مۇمكىن بولمادى. ناتيجەسىندە ەلىمىز تەمىر كەندەرىن ساتۋدان تۇسكەن ەكسپورتتىق ءتۇسىم ەكى ەسە ياعني 1,6 ميللياردتان 713,3 ميلليون ا ق ش دوللارعا دەيىن تومەندەدى.