ورالماننىڭ وي داپتەرىنەن - كيىمىنەن كوز سۇرىنەتىن قويشى

استانا. قازاقپارات- العاشقى ايالداما ەڭبەكشى قازاق اۋدانىنىڭ «قىزىل قازاق» اۋىلى بولدى. ءتۇن ورتاسىندا جەتتىك. تاڭەرتەڭ تۇرسام، جان-جاعىم قۇلاققا ۇرعان تاناداي. باياعى كىشكەنە كەزىمدەگى اۋىلىم ەسىمە ءتۇستى.

ول كەزدە اينالامىز تەك تابيعاتتىڭ دىبىسىنا عانا تۇنىپ تۇراتىن... مۇندا دا سونداي - بۇلاقتىڭ سىلدىرى، شەگىرتكەنىڭ شىرىلى، ءتورت تۇلىكتىڭ ءتول داۋىسى...

العاشقى قادام قوي جايۋدان باستالدى. قولىمدا - كىتاپ. قوي باعۋعا كەلمەگەنىم ۇستىمدەگى كيىمىمنەن-اق بەلگىلى. قىرى سىنباعان شالبار، جاعاسى كىرلەمەگەن جەيدە، وكشەسى مۇجىلمەگەن اياق كيىم... كيىمىنەن كوز سۇرىنەتىن قويشى اتانعان بولۋىم كەرەك. اندا-ساندا مال قايىرۋعا شىققان كورشىنىڭ قىزدارى تەرىس كەتكەن تورپاعىنا ەمەس، كوزدەرىن مەن سياقتى قويشىعا كوپ قادايتىن...

توقتابولات جەزدەمنىڭ توقپاعى

توقتابولات - مەنىڭ اكەمنىڭ قارىنداسىنىڭ كۇيەۋى. ەگدە تارتقان. كەزىندە قىتاي ەلىندە ءبىر وبلىستىڭ باس اۋدارماشىسى بولعان ۇلكەن عالىم. توقتابولات جەزدەمنىڭ توقپاعى مەنى ەڭبەككە تاربيەلەۋدەن باستالدى. شىندىعىن ايتۋ كەرەك، قىتايدا اق الاقان بولىپ ءوستىم. جەرىم - كىتاپ، كۇرەگىم - قالام بولدى. قولىمنان كەلەتىنى سول. وسىنى ءدال اڭعارعان «كارى جەزدەم» مەنى قارا جۇمىسقا باۋلىدى. ال قولى قالت ەتكەندە ايتاتىنى - ەشكىم ويلامايتىن ورەلى اڭگىمەلەر. مەن ادام تانىسام، ول كىسى - قانداي جەردە جۇرسە دە الەمدىك دەڭگەيدە ويلانا الاتىن ادام.

جاسىراتىنى جوق، توقتابولات جەزدەمنىڭ «توقپاعىن» ول كەزدە مۇلدەم ۇناتپاۋشى ەدىم... ءبىراق ءومىرىمنىڭ قاي بەلەسىندە بولسا دا سول «توقپاق» جانىمدا جۇرگەندەي سەزىلەدى...

«مىنا قىتايدىڭ جاتقانىن قارا»

ءبىر كۇنى كورشى اۋىلعا بارىپ، قايتىپ كەلە جاتقانمىن. كولىككە وتىردىم. ءدال اۋىلعا جاقىنداعاندا بايقاسام، توقتابولات جەزدەم مالدى جايىپ قويىپ، كوك شالعىندا جانتايىپ جاتىر ەكەن. كولىكتە وتىرعان مەنەن باسقا ءۇش ادام بىرىنەن سوڭ ءبىرى «مىنا قىتايدىڭ جاتقانىن قارا، كەلگەنى كەشە عانا ەدى، قورا-قورا مالدى بولىپ الدى» دەپ گۋ-گۋ ەتەدى. شاماسى، مەنىڭ دە «قىتاي» ەكەنىمدى بىلمەسە كەرەك. كوزىمە جاس تولىپ، جۇرەگىم جىلاعانداي بولدى. «قىتايدىڭ وزىندە بۇدان بەس ەسە كوپ مالدى يىرگەن توقتابولات بۇل» دەپ ايتقىم كەلدى.

اتتەڭ!

جازارداي بولسام دەۋشى ەدىم

بۇل مەنىڭ عانا ەمەس، قىتايدان كەلگەن تالاي جاس ۇرپەكتىڭ ارمانى بولاتىن. ويتكەنى جازار - قىتاي ەلىندە-اق ءوزىن مويىنداتقان تالانتتى شاكىرتتەردىڭ ءبىرى ەدى. شىنجاڭنىڭ ماڭداي الدى ۋنيۆەرسيتەتىنەن وقىپ، ءۇزدىك تامامداعان سوڭ، ىشكى قىتايدىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىنا بارماي، ات باسىن اتامەكەنگە ءبىر-اق بۇرعان. قايدان سالساڭ، سودان شىعاتىن جۇيرىك ەدى... سول جۇيرىك - مەنىڭ جيەنىم. ال ەندى وعان ەلىكتەمەي كورىڭىز... قازىر امەريكادا ءجۇر.

«سەن مەنىڭ جۇرەگىمدەگى وشپەس وتسىڭ!»

كورشىنىڭ قىزى مەنىڭ كوزىممەن قاراعاندا ادام ايتسا سەنگىسىز كورىكتى بولدى. قاراۋعا ءداتىم شىدامايدى. «قانداي ادام مۇنداي قىزعا باتىلى جەتىپ ءسوز سالادى ەكەن» دەپ ويلايتىنمىن. تەك اندا-ساندا الما اعاشتاردىڭ اراسىنان كوز قيىعىن سالىپ قالسام، ول دا ماعان قاراپ تۇرۋشى ەدى... جۇرەگىم ءدىر ەتە قالادى. «ارمانداپسىڭ اق توقتى، قىستىڭ كۇنى كوك ءشوپتى» دەپ ءوزىمە-ءوزىم كۇبىرلەپ قويام. ونىڭ ۇستىنە وسىنداعى اعامىزدىڭ بىرەۋى «ويلانىپ» ءجۇر ەكەن ول قىزعا. سونىمەن ىشتەن تىندىق تا جۇردىك. ءبىر كۇنى سول كوكەمنىڭ كولىگىنە وتىرىپ قالاعا جۇرەمىز دەپ تۇرعاندا، الگى «پەرىشتە» جۇگىرىپ كەلدى دە، قولىما ءبىر جاپىراق قاعاز ۇستاتا قويدى. اعامنىڭ جانىندا ءوزىمدى تاپ ءبىر قىلمىستىداي سەزىندىم... الگى قاعازدى جۇمارلاعان كۇيىندە قالتاما سالدىم. جۇرەگىم كەۋدەمە ارەڭ سىيىپ تۇر. ءبىر ۋاقىتتا اشتىم-اۋ قاعازدى. ءوز كوزىمە ءوزىم سەنبەي قالدىم. ءبىر-اق سويلەم.

«سەن مەنىڭ جۇرەگىمدەگى وشپەس وتسىڭ!»...

قايدا جۇرسەم قايدار اعام

مەنى سۇيرەلەپ مىڭ سان ەسىكتى قاعۋعا «وقۋ سوققان» جازار جيەنىمنىڭ ۋاقىتى بولعان جوق. ونىڭ ەسەسىنە قايدار اعام قايرات كورسەتتى. كوبىنەسە كەلە سالىپ العان قازاقستاننىڭ ءتولقۇجاتىن كورسەتەدى دە، «توعىز قابات» تەمىر ەسىكتەن تەبىنىپ كىرەدى. جانارى مولتىلدەپ تۇرعان تالاي «ورالماننىڭ» كوزىن قىزارتىپ وتە شىعام. ال قايدار اعامنىڭ ۋاقىتى بولماي قالعاندا كەزەك كۇتكەننىڭ اكەسىن كورەسىڭ...

ەسىكتەگى كۇزەتشىنىڭ ءوزى «مەنەن دە تومەن بىرەۋلەر بار ەكەن عوي» دەگەندەي اقىراڭدايدى-اۋ كەلىپ.

تۇنگى «گرۋزچيك»

اعام مەنى الماتىعا اكەلىپ، «باراحولكا» بازارىنداعى ءبىر كىسىنىڭ ۇيىنە ورنالاستىردى. قىتايدان كەلگەن قازاقتار ەكەن. ساۋدا جاسايدى. ول ۇيدەگى باستى اڭگىمە - اقشا. مەنىڭ باستى اڭگىمەم - وقۋعا ءتۇسۋ. قالىڭ ىدىس-اياقتىڭ ىشىنەن ورىن تاۋىپ، كىتاپقا قارايمىن... ەڭ قيىنى، ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىندا كەلەتىن تاۋاردىڭ جايى ەدى. ەرىكسىز ورنىڭنان تۇرىپ، ءبىر جاشىكتى ارەڭ كوتەرىپ، بۇكشەڭدەيسىڭ-اۋ كەلىپ. مەن ءۇشىن ول ەڭبەك - جاتقان ورنىم مەن ىشكەن شايىمنىڭ «تولەمى».

ءسويتىپ، تۇنگى «گرۋزچيك» اتانعام...

باناننىڭ كەلىسى - 25 تەڭگە

مەكەنىم - «باراحولكا». قايناعان بازاردىڭ ورتاسى. العاش كەلە سالىپ، سىرتقا شىقتىم. جوعارى-تومەن ءجۇرىپ كوردىم. جولدىڭ شەتىندە بانان ساتىپ تۇر ەكەن. ۇلكەن ارىپتەرمەن «25 تەڭگە» دەپ جازىپ قويىپتى. ول كەزدە مەندە جەمىس-جيدەك جالعىزدان ساتىلادى دەگەن تۇسىنىك جوق. قىتاي ەلىن مەكەندەگەن كەز كەلگەن ادامدا مۇنداي تۇسىنىك جوق. سونىمەن، ويلادىم: «جاتاتىن ۇيىمە اپارايىن. قۋانىپ قالسىن. ونىڭ ۇستىنە ارزان ەكەن. ءبىر كەلىسى - 25 تەڭگە». قالتامنان 25 تەڭگەنى الدىم دا، ساتۋشىنىڭ قولىنا ۇستاتتىم. قولىما ءبىر تال بانان جۇلىپ بەردى.

جىلارىمدى، نە كۇلەرىمدى بىلمەي، ارتىما بۇرىلدىم.

«وتىر ءسويتىپ!»

«باراحولكادان» قايدار اعامدى ىزدەپ، «اگرارنىيعا» جول تارتتىم. تاڭەرتەڭ بولعاندىقتان با، اۆتوبۋستا ادام از ەكەن. جامباسىم ورىندىققا تيىسىمەن وي تەڭىزىنە باتتىم. «دوكۋمەنتتەرىمدى قالاي جينايمىن؟ ەمتيحاندا قايتەر ەكەم؟ سىناقتان وتپەي قالسام شە؟»..

ءبىر ۋاقىتتا باسىمدى كوتەرىپ قالسام، تۋرا مەنىڭ الدىمدا سامايىن اق شالعان اپا تۇر. بەتىمە قارادى دا: «وتىر ءسويتىپ!» دەدى. ورنىمنان قارعىپ تۇردىم.

جەر بولعانىم-اي! ۇلكەنىن سىيلامايتىن ۇياتسىز سەزىندىم ءوزىمدى...

«اۋىزدى باس، اۋىزدى»

انە-مىنە دەگەنشە «اگرارنىيعا» دا جەتىپ قالىپپىن. قايدار اعامنىڭ ۇيرەتۋى بويىنشا ەڭ الدىمەن تاكسوفونعا بەتتەدىم. كارتانى سالدىم دا، نومىردى تەردىم.

- اعا، قايداسىز؟

-اۋىزدى باس، اۋىزدى.

- نە دەيسىز؟

-اۋىزدى باس، اۋىزدى!

-مەن كەلىپ تۇرمىن، اعا.

-اۋىزدى باس، اۋىزدى!

تەلەفون ءۇزىلىپ كەتتى. اڭ-تاڭ بولدىم. «سويلەپ جاتسام، اۋىزدى باس دەگەنى نەسى؟».

داۋىسىمنىڭ قاتتى شىققانىن بايقاسا كەرەك، ۇساق-تۇيەك ساتىپ تۇرعان ءبىر اپاي كەلدى دە، كارتانى قايتا سالىپ، قارسى جاقتان داۋىس ەستىلگەن سوڭ «اۋىزدىڭ» بەلگىسىن باستى. تىلدەسۋ ەندى جۇزەگە استى.

سوندا عانا بىلدىك قوي، سويلەسۋ ءۇشىن «اۋىزدى باسۋ» كەرەك ەكەنىن...

«قازاق كۋالىگى» دالادا قالدىردى

شەتەلدەن كەلەتىن قازاقتارعا بەرىلەتىن كۋالىك «قازاق كۋالىگى» دەپ اتالدى. ول كۋالىكسىز ءبىر جۇمىسىڭىز وڭعا باسپايدى. الايىن دەپ «م ي د»-كە كەلدىم. كەلسەم، قارا ءنوپىر قازاق. ءبارى «قازاق كۋالىگىن» الۋعا ءجۇر. كەزەككە تۇردىم. ەسەپتەپ كورسەم، ەرتەسى تاڭەرتەڭ عانا كەزەگىم كەلەتىن سياقتى. ءبىراق بۇل جەردەگى جازىلماعان «زاڭ» بويىنشا، «ەرتەڭ كەلەم» دەپ كەتىپ قالۋىڭا بولمايدى. كەزەگىڭدى باعۋعا ءتيىسسىڭ. كۇندىزدى قويشى، قوي كۇزەتكە شىققانداي ءتۇنى بويى كۇزەتەسىڭ. «م ي د»-تىڭ اۋرەشىلىگىنەن ابدەن ىعىر بولعان قازاقتار وسىنداي «قاتال زاڭ» شىعارىپتى. «م ي د» ەمەس، ءيت ەكەن» دەيدى بىرەۋى.

«كەمەدەگىنىڭ جانى بىر». رەسمي ورىننىڭ ەسىگى جابىلعان سوڭ، كەزەك كۇتۋشىلەر سۋىمىزدى، نانىمىزدى اكەلىپ، قارىن تويدىرعان بولدىق. سىرلاستىق، مۇڭداستىق. ءبىر ۋاقىتتا اناداي جەردەگى ورىندىققا بارىپ جايعاستىم. تاڭ اتا كوزىم ءىلىنىپ كەتىپتى... سەبەلەپ جاڭبىر جاۋعان ەكەن. قاراشانىڭ سۋىعى قانداي؟! قالش-قالش ەتەمىن.

مەن ەمەس، دالا جىلاپ تۇردى...

جەتى اتامدى ايتىپ، جەتىسىپ قالدىم

سۋدان شىققان تىشقانداي بولىپ، «قازاق كۋالىگىن» بەرەتىن كوكەلەرىمنىڭ الدىنا كىرىپ باردىم. «جەتى اتاڭدى ايت» دەدى. بۇل سۇراققا تۇندە دايىندالعانبىز توبىمىزبەن. تەگىن بىلمەيتىن كەيبىرەۋلەر جەتى اتاسىنىڭ قاتارىنا اۋىلدا قالعان دوستارىنىڭ، تۋىسقاندارىنىڭ اتىن ءتىزىپ جاتقان. قۇدايعا شۇكىر، كىشكەنتايىمىزدان جەتى اتامىزدى جاتتاپ وسكەنبىز. سۇرىنبەي ءوتتىم بۇل سىناقتان.

ونسىز دا تاڭەرتەڭگى سۋىق جەتى اتاڭ ەمەس، 14 اتاڭدى ەسىڭە تۇسىرەتىندەي ىزعارلى ەدى...

«اگرارداعى» ۇستالۋ»

الماتىداعى كەشكە پانالايتىن ورىنداردىڭ ءبىرى «اگرارنىيدىڭ» جاتاقحاناسى بولاتىن. قايدار اعامنىڭ ۇيرەتۋى بويىنشا «ۆاحتادان» تۇك بىلمەگەندەي جىلدامداتىپ وتە شىقتىم. ءبىر كوپىردەن ءوتتىم ءسويتىپ... ءبىراق ءار بولمەگە كىرەتىن كەشكى تەكسەرۋدىڭ جۇگى ودان دا اۋىر بولىپ شىقتى. ءبىرىنشى كۇن عوي... «قايتەر ەكەم» دەپ قوبالجىپ وتىردىم. بولمەلەردى ارالايتىن ۋاقىت تاياعاندا قايدار اعامنىڭ نۇسقاۋى بويىنشا توسەكتىڭ ەكىنشى قاباتىنا جايعاستىم. ۇيىقتاعان ادام سياقتى تەرىس قاراپ جاتتىم. 1 ساعاتتاي ۋاقىت ءوتتى. بىرەۋ كىرەدى، بىرەۋ شىعادى...زەرىگە باستادىم. ءبىر كەزدە باسىمدى كوتەرىپ قاراسام، تاعى بىرەۋلەر كىرىپ، بولمەدەگىلەر امانداسىپ جاتىر ەكەن. ۇلكەن ادام سياقتى كورىندى. توسەكتەن قارعىپ ءتۇستىم دە، سالەم بەردىم.

«مىناۋ كىم-ەي؟» دەدى. سوندا ءبىلدىم، ولاردىڭ مەن كۇتكەن «تەكسەرۋشىلەر» ەكەنىن...

اتاجۇرتتاعى العاشقى ەمتيحان

جەر-الەمنىڭ دوكۋمەنتىن جيىپ وتكىزگەن «دايىندىق فاكۋلتەتىنە قابىلداۋ ەمتيحانى»، اقىرى، باستالدى. ءبىرىنشى بولىپ بارىپپىن. ءبىرىنشى ۇستەلگە وتىردىم. قازاق تىلىنەن 21 سۇراققا جاۋاپ بەردىم. قالعان 9 سۇراققا كوزىمە ىستىق كورىنگەن جاۋاپ بەلگىلەرىن تاڭدادىم. ماتەماتيكادان 16 ەسەپتى جاڭعاقشا شاقتىم. ەندىگى قالعان 14 ىن ويشا بەلگىلەدىم.

كەشكە العان باعامىز انىقتالدى. قازاق تىلىنەن - 21، ماتەماتيكادان - 16. جالپى، 37 بالل. تازا ەڭبەك. وكىنگەن جوقپىن.

فيزيك

دايىندىق فاكۋلتەتىنىڭ تىڭداۋشىسى رەتىندە ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ۇياسىنا قوندىم. جاراتىلىستىق عىلىمنان جاڭالىق جاراتاتىنداي بولىپ، فيزيكا توبىن تاڭدادىم. ءبىرىنشى ساباقتى قازاق ءتىلى پانىنەن گۇلشارا ەسىمدى اپاي جۇرگىزدى. العاشقى سۇراق:

«كيريلليسانى كىم جاقسى وقي الادى؟»

قاتارلاستارىمنان قالمايىن دەگەن ويمەن «مەن» دەدىم قولىمدى كوتەرىپ. سول كۇنى تىڭداۋشلار تولىق قاتىسپادى ما، جوق، شىنىندا، مەن جاقسى وقيتىن بولدىم با، ايتەۋىر، گۇلشارا اپايىم وڭقاباق تانىتتى.

«شاحانوۆ ماعان ەلىكتەپ ولەڭ وقيدى ەكەن-اۋ»

كازگۋ-دىڭ رۋحانيات زالى. ءوزىم كەرەمەت سىيلايتىن عالىمجان اعام جاس اقىنداردى الداعى كونسەرتكە دايىندىق رەتىندە ولەڭ وقىتىپ جاتقان.

كوگىمنەن كۇلسە دە شۋاق كۇن،

جۇرەكتەر باسقانى سۇراپ تۇر.

كادىمگى قازاقى تۇماقتىڭ،

استىندا ءبىر جىگىت جىلاپ تۇر...

اسا ءبىر شابىتپەن وقىدىم. «توقتات، شاحانوۆقا ەلىكتەمەي-اق وقى» دەدى. مەن پاقىر مۇحتار شاحانوۆتىڭ ولەڭ وقىعان بەينەسىن ءومىرى كورمەگەن ەكەنمىن. مىرس ەتە ءتۇستىم. «شاحانوۆ ولەڭدى مەن سياقتى وقيدى ەكەن-اۋ». عالەكەڭ نەگە كۇلگەنىمدى سۇراعان جوق.

فيزيكادان دايىندالىپ، ادەبيەتتەن تاپسىردىم

دايىندىق فاكۋلتەتىندەگى تىڭداۋشىلىق كەزەڭ اياقتالار تۇستا مەنىڭ دە تاڭداۋىم ايقىندالا باستادى. سوڭعى كەزدەرى ادەبي شىعارماشىلىق تۋراسىنان ماقتاۋلاردى كوپ ەستيتىن بولدىم. ءتىپتى ستۋدەنتتەر سارايىندا جۇرگىزگەن ناۋرىز مەيرامى كونسەرتىنىڭ دە بۋى ءبىراز ۋاقىت مەنى تولقىتىپ ءجۇردى.

اقىرى، شەشىم شىعاردىم. «دايىندىق فاكۋلتەتىندەگى 70 پايىز تىڭداۋشى فيزيكا توبىندا. گرانتقا دا، فيزيكادان اشاتىن «جاڭالىققا» دا ولارمەن تالاسپاي-اق قويايىن»...

جۇرەك قالاۋى قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتىنە توقتادى. ءسويتىپ، ءبىر جىل فيزيكا توبىندا وقىپ، ادەبيەتتەن ەمتيحان تاپسىردىم.

...

ء بىلال قۋانىش

دەرەككوز: «قامشى» سايتى. 2012