قىتاي الداعى ۋاقىتتا قالاي داميدى
جالپى وتىرىس بارىسىندا شي جينپيڭ ءۇشىنشى مەرزىمگە ق ح ر ءتوراعاسى لاۋازىمىنا قايتا سايلانىپ، مەملەكەتتىك كەڭەس قۇرامى (ۇكىمەت) جاڭارتىلدى جانە ونى رەفورمالاۋ جوسپارى ماقۇلداندى. قىتايدىڭ بۇدان ءارى قالاي داميتىندىعى جانە قازاقستانمەن ىنتىماقتاستىعىنىڭ بولاشاعى قانداي بولماعى جايىندا قازاقپارات ماتەريالىنان وقىڭىزدار.
ەكى سەسسسيا - قىتايدىڭ ماڭىزدى ساياسي وقيعاسى
بۇكىل قىتايلىق حالىق وكىلدەرى جينالىسىنىڭ جىلدىق سەسسياسى قىتايدىڭ حالىقتىق ساياسي كونسۋلتاتيۆتىك كەڭەسى سەسسياسىمەن ءبىر ۋاقىتتا وتەدى ءارى قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىندا «ەكى سەسسيا» دەپ اتالىپ، ساياسي كۇنتىزبەدەگى ماڭىزدى وقيعالاردىڭ ءبىرى سانالادى.
ەلدىڭ جوعارعى زاڭ شىعارۋشى ورگانىنىڭ بۇل جولعى سەسسياسى بارىسىندا شي جينپيڭ ءۇشىنشى مارتە 5 جىلدىق مەرزىمگە ق ح ر ءتوراعاسى جانە ورتالىق اسكەري كەڭەستىڭ باسشىسى بولىپ قايتا سايلاندى. بۇكىل قىتايلىق حالىق وكىلدەرى جينالىسى دەلەگاتتارى ق ح ر مەملەكەتتىك كەڭەسىن رەفورمالاۋ جوباسىن ماقۇلداپ، پرەمەر-مينيستر لي iيان باسشىلىق جاسايتىن ۇكىمەتتىڭ جاڭا قۇرامىن بەكىتتى.
مەملەكەتتىك كەڭەستىڭ ۆيتسە-رەمەرى بولىپ دين سيۋەسيان، حە ليفەن، جان گوتسين جانە ليۋ گوجۋن تاعايىندالدى. سونىمەن قاتار مەملەكەتتىك كەڭەستىڭ مۇشەلىگىنە قورعانىس ءمينيسترى لي شانفۋ، قوعامدىق قاۋىپسىزدىك ءمينيسترى ۆان سياوحۋن، ۇكىمەت حاتشىلىعىنىڭ باسشىسى ۋ جەنلۋن، ق ح ر سىرتقى ىستەر ءمينيسترى سين گان مەن شەن يتسين قابىلداندى.
مينيسترلىكتەر مەن ۆەدومستۆولاردىڭ 26 باسشىسى اراسىندا تەك ەكى جاڭا كانديدات قانا بەكىتىلدى، ولار - دامۋ جانە رەفورمالار جونىندەگى مەملەكەتتىك كوميتەتتىڭ ءتوراعاسى جەن شانجە جانە ق ح ر قورعانىس ءمينيسترى لي شانفۋ.
ۇكىمەتتەگى رەفورما: نە وزگەرەدى
ۇكىمەتتىڭ رەفورمالار جوباسىنا سايكەس قىتايدا قۇندى قاعازدار نارىعىن قاداعالاۋ مىندەتىن قامتىمايتىن جاڭا قارجىلىق قاداعالاۋ ۆەدومستۆوسى قۇرىلاتىن بولادى. جاڭا ۆەدومستۆو ق ح ر مەملەكەتتىك كەڭەسىنە تىكەلەي باعىنىشتى بولماق. سونىمەن قاتار قىتاي مەملەكەتتىك دامۋ جانە رەفورمالار جونىندەگى كوميتەتكە باعىناتىن مەملەكەتتىك دەرەكتەر باسقارماسىن قۇرماق. جانا ۆەدومستۆو «سيفرلىق قىتاي»، «سيفرلىق ەكونوميكا»، «سيفرلىق قوعام» جوسپارلاۋ جانە قۇرۋ ءىسىن ىلگەرىلەتۋگە جاۋاپ بەرەدى.
مۇنان بولەك، قىتاي بيلىگى ق ح ر عىلىم جانە تەحنولوگيا مينيسترلىگىن قايتا ۇيىمداستىرۋدى جوسپارلاپ وتىر. ەل مۇنداي قادامعا باستى ءارى ماڭىزدى تەحنولوگيالارمەن بايلانىستى پروبلەمالاردى ەڭسەرۋ، سونداي- اق عىلىمي- تەحنيكالىق دەربەستىككە بارىنشا جىلدام قارقىنمەن قول جەتكىزۋ ءۇشىن رەسۋرستاردى مۇمكىندىگىنشە ءتيىمدى ءبولۋ ءۇشىن بارىپ وتىر.
قۇجاتقا سايكەس ق ح ر-دىڭ ورتالىق مەملەكەتتىك ورگاندارىنىڭ شتاتى 5 پايىزعا قىسقاراتىندىعى كۇتىلەدى.
قىتاي پارلامەنتىنىڭ قورىتىندى جالپى وتىرىسى بارىسىندا دەلەگاتتار ۇكىمەت بايانداماسى زاڭنامالىق قۇقىق تۋرالى زاڭعا تۇزەتۋلەر جوباسى 2022-2023 -جىلدارعا ارنالعان الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق دامۋ جوسپارى بويىنشا قاراردى قابىلداۋدى ماقۇلداپ، 2022 جانە 2023 -جىلدارعا ارنالعان ورتالىق ءارى جەرگىلىكتى ۇكىمەتتەر بيۋدجەتىنىڭ ورىندالۋىن بەكىتتى. سونىمەن قاتار بۇكىل قىتايلىق حالىق وكىلدەرى جينالىسى تۇراقتى كوميتەتىنىڭ جۇمىسى تۋرالى، جوعارعى حالىق سوتىنىڭ جۇمىسى تۋرالى جانە جوعارعى حالىق پروكۋراتۋراسى جۇمىسى تۋرالى باياندامالاردى قابىلدادى.
ق ح ر باسشىلىعىنىڭ باسىمدىعى
بۇكىل قىتايلىق حالىق وكىلدەرى جينالىسىنىڭ سەسسياسى بارىسىندا ق ح ر ءتوراعاسى شي جينپيڭ قىتاي حالىق كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ جانە بارشا قىتاي حالقىنىڭ باستى مىندەتى - XXI عاسىردىڭ ورتاسىنا قاراي «جاڭعىرتىلعان الەۋمەتتىك دەرجاۆانى تولىقتاي قۇرۋ جانە قىتاي ۇلتىنىڭ ۇلى ورلەۋ پروتسەسىن جان-جاقتى ىلگەرىلەتۋ» بولىپ سانالاتىندىعىن باسا ايتتى.
سونىمەن قاتار شي جينپيڭ قىتايدىڭ «جاھاندىق باسقارۋ جۇيەسىن رەفورمالاۋ مەن قۇرۋعا بەلسەندى قاتىسۋعا، اشىق ۇلگىدەگى الەمدىك ەكونوميكا قۇرىلىسىن ىلگەرىلەتۋگە، جاھاندىق دامۋ جونىندەگى باستامالاردى جانە جاھاندىق قاۋىپسىزدىك سالاسىنداعى باستامالاردى جۇزەگە اسىرۋعا سەپتەسۋگە» نيەتتى ەكەندىگىن اتاپ ءوتتى.
مەملەكەتتىك كەڭەستىڭ جاڭا پرەمەرى لي شياڭ بۇكىل قىتايلىق حالىق وكىلدەرى جينالىسى سەسسيا قورىتىندىسى بويىنشا ءداستۇرلى تۇردە وتكىزىلەتىن باسپا ءسوز ءماسليحاتى بارىسىندا جاڭارعان ۇكىمەتتىڭ سىرتقى ەكونوميكالىق باعىتىنا قاتىستى پىكىر بىلدىرە كەلىپ، قىتايدىڭ «وسى جىلى حالىقارالىق ساۋدا ەرەجەلەرىنە سايكەس ءوزىنىڭ اشىقتىعىن ودان ءارى كەڭەيتە تۇسەتىندىگىنە، ىسكەرلىك ورتانى ۇزدىكسىز جاقسارتىپ، ءوزىنىڭ قىزمەتتەرىن وڭتايلاندىرا وتىرىپ، سىرتقى الەمگە ەسىگىن بۇدان دا كەڭ اشاتىندىعىنا» ۋادە بەردى.
ونىڭ اتاپ وتۋىنشە، 2022 -جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا قۇرلىقتىق قىتايدا ءىس جۇزىندە پايدالانىلعان تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستيتسيانىڭ كولەمى رەكوردتىق دەڭگەيگە جەتتى جانە 189 ميلليارد ا ق ش دوللارىنان اسىپ ءتۇستى.
«سىرتقى الەمگە اشىقتىق، بۇل - سىرتقى احۋال قالاي وزگەرگەنىنە قاراماستان، قىتايدىڭ نەگىزگى مەملەكەتتىك ساياساتى. قىتاي بۇل ساياساتتى مۇلتىكسىز ۇستاناتىن بولادى»، - دەپ اتاپ ءوتتى ق ح ر مەملەكەتتىك كەڭەسىنىڭ پرەمەرى.
بۇكىل قىتايلىق حالىق وكىلدەرى جينالىسىنىڭ سەسسياسىندا ماقۇلدانعان ق ح ر ۇكىمەتىنىڭ جۇمىسى تۋرالى بايانداماعا سايكەس، جالپى ىشكى ءونىم ءوسىمى بويىنشا ماقساتتى كورسەتكىش 2023 -جىلعا 5 پايىز دەڭگەيىندە بەلگىلەنىپ وتىر. 2022 -جىلى قىتايدىڭ جالپى ىشكى ءونىمى 121,02 تريلليون يۋانعا (ورتاشا جىلدىق ايىرباس باعامىمەن قايتا ەسەپتەگەن كەزدە شامامەن 18 تريلليون دوللاردى قۇرايدى) جەتىپ، جىلدىق ماندە 3 پايىزعا ارتتى.
جۇمىسسىزدىق دەڭگەيىن 5,5 پايىز دەڭگەيىندە ۇستاپ، 12 ميلليوننان استام جاڭا جۇمىس ورنىن قۇرۋ جوسپارلانىپ وتىر. تۇتىنۋشىلىق باعاسى يندەكسىنىڭ (ينفلياتسيا - رەد. ەسكەرتپەسى) ءوسىمى شامامەن 3 پايىز دەڭگەيىندە بولجانادى. ال استىق ءوندىرىسىنىڭ كولەمى 650 ميلليون توننادان استام دەڭگەيدە ساقتالادى.
قازاقستان مەن قىتايدىڭ ەكىجاقتى قارىم-قاتىناسىنىڭ كەلەشەگى
قىتاي قازاقستاننىڭ ەڭ ءىرى ساۋدا جانە ينۆەستيتسيالىق سەرىكتەسى سانالادى. ق ح ر ستاتيستيكاسىنا سايكەس، 2022 -جىلى رەكوردتىق تاۋار اينالىمى تىركەلىپ، 31,2 ميلليارد دوللاردى (+23,6 پايىز) قۇرادى.
«ءبىر بەلدەۋ - ءبىر جول» باستاماسى اياسىندا قازاقستان مەن قىتاي ىنتىماقتاستىعىنىڭ ءساتتى ۇلگىسى ليان يۋنگان تەڭىز پورتى (ق ح ر جياڭسۋ ولكەسى)، «قورعاس- شىعىس قاقپاسى» قۇرعاق پورتى، «باتىس ەۋروپا - باتىس قىتاي» حالىقارالىق كولىك ءدالىزى سىندى قازاقستاندىق- قىتايلىق لوگيستيكالىق بازالار سياقتى ءىرى ينفراقۇرىلىمدىق جوبالاردىڭ ىسكە قوسىلۋىن اتاپ وتۋگە بولادى.
كولىك- لوگيستيكالىق قۇزىرەتتىلىكتەر مەن ترانزيتتىك دالىزدەردى دامىتۋدان بولەك، قازاقستان مەن قىتاي ەنەرگەتيكا، ونەركاسىپ، اگروونەركاسىپ كەشەنى جانە قازاقستاننىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرى ەكسپورتى سالالارىندا ءوزارا ءىس- قيمىلدى كۇشەيتۋ بويىنشا بەلسەندى جۇمىس جۇرگىزىپ كەلەدى.
قازاقستان «سيفرلىق جىبەك جولى»، «جاسىل جىبەك جولى»، «دەنساۋلىق ساقتاۋ جىبەك جولى»، سونىمەن قاتار سيفرلاندىرۋ، جاسىل تەحنولوگيالار مەن يننوۆاتسيا سالاسىنداعى جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ اياسىندا بارىنشا ناقتىلانعان ىنتىماقتاستىققا دايىن.
مادەني-گۋمانيتارلىق ىنتىماقتاستىقتا دا مول مۇمكىنشىلىكتەر بار. مادەنيەت ورتالىقتارىن ءوزارا قۇرۋ، قازاقستاندا قىتايدىڭ جەتەكشى وقۋ ورىندارى ءبىرىنىڭ فيليالىن، «لۋبانيا» شەبەرحاناسىن اشۋ ماسەلەلەرى پىسىقتالىپ، جاستار اراسىنداعى بايلانىس، مادەني الماسۋ جاڭارىپ كەلەدى.
ايتا كەتەرلىگى، 2023 -جىلى «ورتالىق ازيا - قىتاي» مەملەكەت باسشىلارىنىڭ ءبىرىنشى ءسامميتى جانە ء«بىر بەلدەۋ - ءبىر جول» باستاماسى اياسىنداعى حالىقارالىق ىنتىماقتاستىق بويىنشا جوعارى دەڭگەيدەگى ءۇشىنشى فورۋم وتەدى. بۇل ءىس-شارالارعا ءبىزدىڭ ەلىمىز دە بەلسەندى تۇردە قاتىسادى.
اۆتور
مارلان جيەمباي