دوستار تۋرالى ازىلدەر: جاقسى كوڭىل-كۇي سىيلايتىن كۇلدىرگىلەر توپتاماسى
ءازىلدىڭ شىمشىما، وتكىر ءازىل، جاراستى ءازىل، جەڭىل ءازىل سەكىلدى تۇرلەرى بار. ال بۇل جازبامىزدا دوستار اراسىندا كوڭىل كوتەرۋ ماقساتىندا ايتىلاتىن ءزىلسىز ازىلدەر توپتاماسىن ۇسىنامىز. قازاق حالقىندا قۇربى- قۇرداستىڭ ازىلىنە رەنجۋ - ۇيات دەگەن تۇسىنىك قالىپتاسقان.
دوستىق ءارى وتكىر ازىلگە وكپەلەپ، تەرىس بۇرىلىپ كەتىپ قالۋ ازاماتتىققا سىن دەپ ەسەپتەلگەن. قازاق اقىن-جازۋشىلارى ايتقان ازىلدەر دە بۇگىنگى كۇنى ادەمى ەستەلىك بولىپ جازىلىپ ءجۇر. ءتىپتى مۇنداي ازىلدەر لينگۆيستيكالىق تۇرعىدا زەرتتەۋدى قاجەت ەتەدى دەۋگە بولادى.
اقىن-جازۋشىلار مەن عالىمدار اراسىندا ايتىلعان قانداي دوستىق ازىلدەر بار؟
ءبىر جينالىستا بەلگىلى عالىم ىسقاق دۇيسەنبايەۆتىڭ ارتقى جاعىنداعى ورىندىققا سىرباي ماۋلەنوۆ وتىرىپ قالىپتى. سوندا سىرباي اقىن ىسەكەڭنىڭ ءبىتىمىن مەڭزەپ: جەلكە جاعى جەتى ادىر، جىلقى جايساڭ جەتكەندەي. توبە جاعى تاپ- تاقىر تايلاق تايىپ كەتكەندەي، - دەپ ازىلدەگەن ەكەن.
***
ۇلكەن ۇلىقتىق لاۋازىمعا قولى جەتكەن ءبىر ادامنىڭ جاقىن دوسى ونىڭ قۋانىشىنا قۇتتى بولسىن ايتا كەلگەن ەكەن. ءبىراق ۇلىق بولعان دوسى مۇرنىن ءشۇيىرىپ، ءوپ- وتىرىك تانىماعانسىپ:
- ءيا، سەن ءوزىڭ كىمسىڭ وسى؟ ماعان كەلە بەردىڭ؟ - دەپتى. كۇنى كەشە عانا سىيلاسىپ، ارالاسىپ- قۇرالاسىپ جۇرگەن ادامىنىڭ اياق استىنان ءبۇيتىپ قۇبىلىپ شىعا كەلگەنىن كورگەن دوسى: جۇرت سەنى وسى تاياۋدا ەكى كوزىنەن ايرىلىپ، سوقىر بوپ قالدى دەگەن سوڭ، ادەيى ءحالىڭدى بىلگەلى كەلىپ ەدىم، - دەپتى.
***
باياعىدا قاراعاندى وبلىسىندا قازاق ادەبيەتىنىڭ كۇندەرى وتەتىن بولىپ، ءبىر توپ قالامگەرلەر ەل ارالاپ، جەر كورىپ دەگەندەي، وسى وبلىستا قوناق بولىپ قايتادى. ارالارىندا قالتاي مۇحامەدجانوۆ، قاليحان ىسقاق، ورالحان بوكەي، قالمۇقان يسابايەۆ، اقىندار سابىرحان اسانوۆ، تەمىرحان مەدەتبەك، تاعى باسقالار بار ەكەن. قالمۇقان قايدا جۇرسە دە قۋاقى ءتىل، قالجىڭ سوزىمەن قالامداس دوستارىن كۇلكىگە كەنەلتىپ جۇرەدى ەكەن. ءۇشىنشى كۇنى استانالىق مەيماندار ەكى توپقا ءبولىنىپ، ءبىرى ەگىندىبۇلاق، ەندى ءبىرى تەلمان اۋدانىنا باراتىن بولىپ كەلىسىلەدى. كىمدى قاي جاققا بولەرىن بىلمەي، وبلىس باسشىلارى داعدارىپ تۇرعان كەزدە قالمۇقان يسابايەۆ توپ ورتاعا شىعىپتى دا: - قالمۇقان، قاليحان، ورالحان، تەمىرحان، سابىرحان سياقتى «حاندار» مىناۋ اۆتوبۋسقا وتىرىڭدار! ال قالتاي، بالتاي، شالتايلار اناۋ اۆتوبۋسقا بارسىن! - دەپ جۇرتتى تاعى دا دۋ كۇلكىگە باتىرىپتى. ۇستەل ۇستىندەگى قويىن داپتەر مەن قالام.
مارك تۆەن قانداي ازىلدەر قالدىردى؟
الەم ادەبيەتىنە وزىندىك قولتاڭباسىن قالدىرعان امەريكالىق جازۋشى مارك تۆەن ءازىلدى ەرەكشە جەتكىزە بىلگەن. بىردە گازەتتە جۇمىس ىستەيتىن مارك تۆەنگە «شوشقا» دەگەن ءبىر عانا ءسوز جازىلعان انونيمدىك حات كەلەدى. كەلەسى كۇنى ول گازەت بەتىندە بۇل حابارلاماعا بىلاي دەپ جاۋاپ بەردى: «ادەتتە ماعان قولتاڭباسىز حاتتار كەلەدى. كەشە العاش رەت حاتسىز قولتاڭبا الدىم». جازۋشى جازعان ازىلدەر كوپ. ال مارك تۆەن دوستىق تاقىرىبىندا قانداي ازىلدەر قالدىردى؟ دوستىق دەگەن سونشالىقتى قاسيەتتى، ءتاتتى، ماڭگىلىك جانە تۇراقتى سەزىم، ەگەر ءسىز قارىز سۇراماساڭىز، ارينە ونى ءومىر بويى ساقتاۋعا بولادى.
***
دجيمنىڭ ايتۋىنشا، ارالار اقىماقتاردى شاقپايدى، ءبىراق مەن بۇعان سەنبەيمىن؛ مەن مۇنى ءوزىم تالاي رەت سىناپ كوردىم، ءبىراق ولار مەنى شاققان جوق.
***
ادام - قىزاراتىن جالعىز جانۋار جانە وعان سەبەپ بار.
***
مارك تۆەن ءبىر دوسىنا: «مەن ون ءتورت جاسىمدا اكەمنىڭ اقىماق بولعانى سونشا، مەن ونى ارەڭ كوتەردىم، ءبىراق جيىرما ءبىر جاسىمدا بۇل قاريانىڭ سوڭعى جەتى جىلدا قانشالىقتى وسكەنىنە تاڭ قالدىم»، - دەگەن ەكەن. سمايليك سۋرەتى بەينەلەنگەن پەرنەتاقتا.
دوستار اراسىندا قانداي ازىلدەر ايتۋعا بولادى؟
الەۋمەتتىك جەلىدە: «ءسىز مىنا ادامداردى ءبىلۋىڭىز مۇمكىن» دەگەن ءتىزىم ءجيى شىعادى. ارينە، مەن ولاردى تانيمىن، سوندىقتان دا دوستار تىزىمىنە قوسپايمىن.
***
- سالەم دوسىم، ماعان قارىزدى قاشان قايتاراسىڭ؟ - جورا ارقىلى بەرىپ جىبەرەيىن، ول تەز جەتكىزەدى. - جوق، جورادان بەرىپ جىبەرۋدىڭ كەرەگى جوق، وعان ءوزىم دە قارىزبىن.
***
ەكى دوستىڭ اڭگىمەسى: - كەيدە مەن سەنى جىندى دەپ ويلايمىن. - كەيدە دەيسىڭ بە؟ - ءيا، كەيدە. باسقا ۋاقىتتا مەن بۇل ويىما ەش كۇماندانبايمىن.
***
كەزدەسكەن ەكى دوستىڭ ءبىرى ەكىنشىسىنە: - بۇگىن تۇسىمدە كۇلشەقىز بولىپ رينگتە مايك تايسونعا قارسى شىعىپ جاتقانىمدى كوردىم. ال ول ماعان: «كۇلشەقىز، ەسىڭدە بولسىن، ساعات 12 دەن كەيىنگى سوققىدان سوڭ سەنىڭ باسىڭ اسقاباققا اينالادى»، - دەدى.
***
راسىندا، ادامنىڭ ەڭ جاقىن دوسى - ءيت. سەنبەيسىز بە؟ وندا مىنا تاجىريبەنى قولدانىپ كورىڭىز: كولىكتىڭ جۇكسالعىشىنا ءيت پەن ايەلىڭىزدى بىرگە جاۋىپ قالدىرىپ كەتىڭىز. ءبىر-ەكى ساعاتتان كەيىن قايتا اشىڭىز. ءسىزدى كورگەن كەزدە قايسىسى قۋانادى دەپ ويلايسىز؟
***
ءبىر ستۋدەنت الەۋمەتتىك جەلىدەگى دوستارىنىڭ جازبالارىن وقىپ، فيلوسوفيادان وتە جاقسى باعا الىپتى.
***
ەكى قۇربى ءدامحانادا وتىر. ءبىرى ەكىنشىسىنە قاراپ: - انا كەمپىرلەرگە قاراشى، ەندى 10 جىلدان كەيىن ءبىز دە سونداي بولامىز، - دەدى. ەكىنشىسى: - اقىماق قىز، ول اينا عوي!
***
ءسىز جەلىلىك ماركەتينگپەن اينالىسىپ كەتسەڭىز دە، ءالى كۇنگە دەيىن امانداساتىن جانداردى ناعىز دوس دەپ ايتۋعا بولادى.
***
ەكى قۇربى تەلەفونمەن سويلەسىپ وتىر: - جاسىم 30 عا تاياپ قالدى. ءبىراق ءالى تۇرمىسقا شىقپادىم. - ءيا، ءبىر جىگىتتىڭ جولى بولعان ەكەن.
***
مەنىڭ تانىسۋ ستراتەگيام - بارلىق جامان قاسيەتتەرىمدى بىردەن كورسەتۋ. جاڭا تانىسقان ادام قاشىپ كەتكەن جوق پا؟ كەرەمەت! وندا ءبىز قازىر دوسپىز دەگەن ءسوز.
***
قاقپاداعى جازۋ: «ءيت - ادامنىڭ دوسى! ءبىراق ءبارى ەمەس!».
***
بۇرىن اڭشى بولعان ەكى دوس كەزدەسەدى. بىرەۋى ەكىنشىسىنەن بىلاي دەپ سۇرايدى:
- ال سەن ايۋعا اڭعا شىقتىم دەپ ەلەستەت. مىنە، ورمان، ءدال الدىڭنان ايۋ شىقتى دەلىك. نە ىستەيسىڭ؟ ەكىنشىسى وعان جاۋاپ بەرەدى:
- قوساۋىز مىلتىعىمدى باسىپ قالامىن. ايۋ دايىن. دوسى:
- ءبىراق سەنىڭ مىلتىعىڭدى ۇيدە ۇمىتىپ كەتتىڭ. نە ىستەيسىڭ؟ ەكىنشىسى:
- ولاي بولسا، مەن اڭ اۋلاۋعا الىپ باراتىن قانجارىممەن ايۋدى سويامىن. ءبىرىنشىسى تاعى سۇراق قويادى:
- ءبىراق سەندە قانجار جوق، ايەلىڭ ونى سالۋدى ۇمىتىپ كەتىپتى. سوندا نە ىستەيسىڭ؟ ەكىنشىسى:
- مەن الدىمدا تۇرعان بورەنەنى الىپ، ايۋدى قالايدا ولتىرەمىن! ءبىرىنشىسى:
- ال بورەنە دە جوق بولسا شە؟ ەكىنشىسى:
- تىڭداشى دوسىم، مەن ءبىر نارسەنى تۇسىنبەدىم. سەن كىمنىڭ جاعىنداسىڭ، مەنىڭ بە الدە ايۋدىڭ با؟