نايزاعاي ءوزى سوعاتىن ادامدى تالعايدى

استانا. قازاقپارات- کادۋىلگى تابيعات قۇبىلىسى- نايزاعايدىڭ تىلسىم قاسيەتتەرى بار ەکەنىن باعزىلار بۇرىننان بىلگەن. ەجەلگى گرەک ميفولوگياسىندا نايزاعاي قۇدايدىڭ قۇدىرەتتى قامشىسى رەتىندە سۋرەتتەلەدى.

ودان بەرى سان عاسىر ءوتىپ، ادام بالاسى نايزاعايدى «باعىندىرىپ»، جايتارتقىش جاساپ شىعارعانىنا قاراماستان، بۇل قۇبىلىستىڭ اشىلماعان قۇپياسى ءالى دە کوپ. نايزاعايدان ولگەن ادام سانى دا جىلدان جىلعا ارتىپ کەلەدى.

جارق- جۇرق ويناعان نايزاعايدىڭ ادامدى سوعىپ کەتۋ ىقتيمالدىعى وتە بولماشى. ول 2 ميلليوننان ءبىر جاعدايدا عانا ادامعا ءتيىپ، جازىم ەتۋى مۇمکىن. عىلىم ءالى کۇنگە دەيىن کەرانوگرافيا قۇبىلىسىن تۇسىندىرە الماي کەلەدى. بۇل - نايزاعاي ادامدى سوققان کەزدە نەمەسە ونىڭ جانىنا تۇسکەندە ادام دەنەسىنە قورشاعان اينالانىڭ فوتوگرافيالىق سۋرەتى باسىلىپ قالاتىن قۇبىلىس.

نايزاعاي ەلەکتر توگىنىڭ تارالۋى ءتارىزدى فيزيکالىق زاڭدارعا باعىناتىنى راس. ونىڭ ەلەکتر زاريادتارىنان تۇراتىنى دا بەلگىلى. الايدا نايزاعايدىڭ عىلىم زاڭدارىنا سايکەس کەلە بەرمەيتىن تىلسىم قاسيەتتەرى کوپ اق. ماسەلەن، نايزاعاي ءوزى تۇسکەن ادامنىڭ سىرت کيىمىنە تيمەي، ءىش کيىمىن عانا ورتەپ جىبەرۋى مۇمکىن. ونىڭ ادامنىڭ ءبىر تال شاشىن قالدىرماي کۇيدىرىپ تاستاعان کەزى دە بار. ەندى بىردە نايزاعاي ادام قولىنداعى مەتالل زاتتاردىڭ بىت-شىتىن شىعارعانىمەن، ونى ۇستاعان ادامعا ەش اسەر ەتپەۋى ىقتيمال.

تاعى ءبىر قىزىق قۇبىلىس، نايزاعاي اميانداعى قاعاز اقشانى ورتەمەي، ونىڭ جانىندا جاتقان تيىنداردى بىرىکتىرىپ، کۇمىس تيىندى التىنعا، التىندى کۇمىسکە اينالدىرا الادى. ول بويجەتکەننىڭ موينىنداعى القانى بويتۇمارىمەن قوسا جوق قىلىپ جىبەرىپ، ونىڭ يەسىنىڭ موينىندا کوپکە دەيىن کەتپەيتىن تاڭبا-ءىزىن قالدىرا الادى.

نايزاعايدىڭ ادامدى ءولتىرۋى دە ءارتۇرلى. اعاشتىڭ تۇبىندە جاۋىننان تىعىلىپ، نايزاعاي ۇرىپ کەتکەن ادامنىڭ دەنەسىندە سول اعاشتىڭ ءىزى قالعان جاعدايلار از ەمەس. تاعى ءبىر مىسال. اعاشتىڭ قالقاسىنا جاسىرىنعان ءبىر توپ ادامدى نايزاعاي ءولىمشى ەتسە دە، ولار تاپ ءبىر تاس مۇسىنگە اينالعانداي قىبىر ەتپەستەن وتىرا بەرگەن. بۇلاردى تىرىگە ساناعان ادام الگىلەردى ءتۇرتىپ قالعاندا، ولاردىڭ دەنەسى ۇگىتىلىپ تۇسکەن. نايزاعاي ادامدى باسىنان اياعىنا دەيىن بالتالاعانداي دەنەسىن تەڭدەي ەکى بولىککە ءبولىپ تاستاۋى دا ىقتيمال. ەندى بىردە ادامعا تيمەي اق ونىڭ کيىمىن جىرتىپ نەمەسە ورتەپ جىبەرەدى.

نايزاعاي ءبىر تۇسکەن جەرىنە قايتا قايتا تۇسە بەرەتىن مىسالدار جەتەرلىک. مۇنى گەولوگيالىق، کليماتتىق وزگەشەلىکتەرمەن تۇسىندىرۋگە بولادى. ماسەلەن، ۋگانداداعى تورورو ەلدىمەکەنىندە جىلدىڭ 251 کۇنىندە نايزاعاي وينايدى. ال ءبىراق نايزاعايدىڭ ءبىر ادامعا نەمەسە ءبىر وقيعاعا بايلانىپ قالۋىن قالاي تۇسىندىرۋگە بولادى؟

نايزاعاي بىرەۋدى ءبىر ۇرعاننان جازىم ەتسە، قايسى بىرەۋلەردىڭ سوڭىنان ءومىر بويى قالمايتىنى تاعى بار. بۇرىنعى اۆتوتۇراق قىزمەتکەرى، امەريکالىق روي سالليۆانعا نايزاعاي جەتى مارتە تۇسکەن. 1942- جىلى جايدىڭ وتى ونىڭ باشپايىن کۇيدىرىپ جىبەرسە، 1969- جىلدىڭ شىلدەسىندە قاسىن سىپىرىپ تۇسىرگەن. تاعى ءبىر جىلدان کەيىن تيگەن نايزاعاي ونىڭ يىعىن کۇيدىرسە، 1973- جىلى اياعىن، 1976- جىلى توبىعىن، 1977- جىلى کەۋدەسىن کۇيدىرىپ جىبەرىپتى. بۇعان توزبەگەن ر.سالليۆان 1983- جىلى وزىنە-ءوزى قول جۇمسايدى.

ال بولگارلىق مارتا مايکيانىڭ باسىندا بولعان وقيعا ءتىپتى تاڭعالارلىق. 1935- جىلى بولگارياعا ساياحاتتاپ بارعان امەريکاندىق تۋريست راندولف يستمان جاۋىن استىندا قالىپتى. نايزاعاي ويناپ، کۇن کۇرکىرەپ، داۋىل تۇرعان سوڭ ول جاقىن ماڭداعى م.مايکيانىڭ ۇيىنە سۇرانىپ کىرەدى. «داۋىل بىتکەنشە ءۇيىڭىزدى پانالايىن» دەگەن امەريکاندىق ءبىر اپتادان کەيىن ءۇيدىڭ يەسىنە ۇيلەنەدى. الايدا ارادا ەکى اي وتەر-وتپەستەن ر.يستمان جايدىڭ وتىنان قازا تابادى. ءبىراز ۋاقىتتان کەيىن مايکيا شارل مورتو ەسىمدى فرانسۋزعا کۇيەۋگە تيەدى. ەکى جاس يسپانياعا ساياحاتتاپ بارعاندا مايکيانىڭ ەکىنشى کۇيەۋىن دە نايزاعاي سوعىپ، دەنەسىن ەکىگە ءبولىپ جىبەرەدى. ابدەن کۇيزەلگەن مايکيا سوفياعا قايتىپ ورالىپ، دەپرەسسيادان ەمدەلىپتى. ارتىنشا ءوزىن ەمدەگەن نەمىس دارىگەرىنە تۇرمىسقا شىققان. کوپ ۇزاماي بۇل کۇيەۋىنە دە نايزاعاي ءتۇسىپ، ول ءتىل تارتپاستان باقيلىق بولدى.

ءتىلسىز جاۋ بولعانىمەن، نايزاعاي ءوزى سوعاتىن ادامدى تالعايتىن سەکىلدى. ماسەلەن، ول جىلقى مىنگەن ادامعا تيگەنىمەن، جانۋاردى مۇلدە جارالاماۋى مۇمکىن. سونداي-اق ءبىر توپ ادامنىڭ ىشىنەن تەک ەر ادامداردى نەمەسە ءبىر کاسىپ يەلەرىن عانا ادەيى تاڭداپ العانداي جازىم ەتەدى. ءتىپتى قاۋمالاعان کوپشىلىک اراسىنان ەڭ باقىتتى نەمەسە ەڭ سۇلۋ، قاجەت بولسا ەڭ کۇناهارعا تيەتىنى تاعى بار. ايتالىق، جاپونيادا بولعان سۇمدىق وقيعانىڭ سىرىن ءالى کۇنگە دەيىن ەشکىم ءتۇسىندىرىپ بەرە العان جوق. ارقان تارتىپ ويناپ جاتقان سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ تەڭ جارتىسى جاي وتىنان قازا تاپتى. تاڭعالارلىعى، نايزاعاي جۇپ ساندا تۇرعان وقۋشىلاردى جازىم ەتىپ، تاق سانداعىلارعا تيمەگەن.

نايزاعاي قاسيەتىن زەرتتەگەن ماماندار ءتىلسىز جاۋدىڭ اقىل-ەسى بار بولۋى مۇمکىن دەگەن بولجام جاسادى. ايتپەسە، ونىڭ تابيعات زاڭدارىنا مۇلدە باعىنباي ارەکەت ەتۋىن قالاي تۇسىندىرەسىڭ؟ نايزاعاي وتى تيسە دە، دەنەدە ءىز قالماي، ال ءمايىت بۇزىلماعان قالپى ساقتالاتىن جاعدايلار دا از ەمەس.

کەيدە کۇشى وتە قاتتى نايزاعاي ادام دەنەسىنەن لەزدە وتە شىعاتىندىقتان، ءولتىرىپ ۇلگەرمەيدى ەکەن. الايدا بۇدان ءتىرى قالعان ادامداردا ءتۇرلى اۋىتقۋلار بايقالادى. نايزاعاي باسىنا تيگەن ميسسۋريلىق حارولد دين سۋىقتى مۇلدە سەزبەيتىن بولعان. ال بەرلين تۇرعىنى گيۋنتەر لۋن التى تاڭبالى سانداردى ويشا وپ وڭاي کوبەيتە الادى.

تەحنيکا عىلىمدارىنىڭ دوکتورى، نايزاعاي جونىندەگى مامان ەدۋارد بازەلياننىڭ ايتۋىنشا، نايزاعاي ويناعان کەزدە ەش ۋاقىتتا بيىک عيماراتتار مەن اعاشتاردىڭ قالقاسىنا تىعىلماۋ کەرەك. سەبەبى نايزاعاي کوبىنە کوپ بيىك عيماراتتار مەن اعاشتارعا تۇسەدى. سونداي اق نايزاعاي کەزىندە قولشاتىر نەمەسە قارماق ۇستاعان دا قاۋىپتى. قالتادان مەتالل زاتتاردى تۇگەل شىعارىپ تاستاعان ءجون. ەڭ ماڭىزدىسى، نايزاعاي ويناعاندا ۇيالى تەلەفوندى قولدانباعان ءجون. تەلەفوننان شىعاتىن ەلەکتر زاريادى نايزاعايدى وزىنە تارتىپ الاتىن کورىنەدى.

دەرەككوز: «جاس الاش» گازەتى