سەرگەلدەڭنەن تۋعان سوقتالى ءان
شابارماننىڭ ەسەرلىگى دە، جانبوتا مەن ازنابايدىڭ كەۋدەمسوق پيعىلى دا ويدى جەتكىزۋدىڭ بەينەلى ءتۇرى رەتىندە قولدانىلا بەرەدى.
اسىرەسە، بۇل وبرازدار «ءبىرجان سال» فيلمىندە تاماشا كورسەتىلگەن. ءبىرجان سالعا جانبوتا بولىس قولقا سالا كەلگەندە، «سال- سەرىنىڭ دە شارشايتىن كەزى بولادى. قازىر ءان سالىپ، ديداكۋ قىلاتىن زاۋقىم جوق. وسى ساپارعا مەنى اۋرەلەمەسەڭ قايتەدى؟» دەيتىنى بار عوي سالدىڭ. ەلدەن سالتاناتىن اسىرعىسى كەلگەن جانبوتا سوندا دا قويماي كوندىرەدى ءبىرجاندى. فيلمنىڭ تاعى ءبىر تۇسىندا ازناباي «كولباي كىم، ازناباي كىم؟» دەپ شىرەنگەنىنەن-اق ونىڭ كىم ەكەنى بايقالىپ قالادى. ەڭ باستىسى، مۇندا جانبوتا مەن ازنابايدىڭ «ۇلىققا» جاققىسى كەلگەنى، سوعان بولا جالپىلداپ كەلىستىرىپ ءۇي تىككەنى، ءبىرجان سالدىڭ وپىق جەگەنى - وتارلىق ساياساتتىڭ كەسىرىنەن ەكەنى ايقىن اڭعارىلادى. ال ءاننىڭ وزىنە كەلسەك، گاپ جوق. شامىرقانعان اشۋ، ىزا، كەك تەرەڭ تولعانىسپەن كومكەرىلگەندەي اسەر ەتەدى. ءبىز جەتكەنىمىزشە ايتۋعا تىرىسقانىمىزبەن، تۋىندىنىڭ تۇلا بويىنا تۇنعان سەزىمدەردىڭ بارلىعىن تەرىپ ايتۋ، ارينە قيىنداۋ. دەگەنمەن ءان تۋرالى احمەت جۇبانوۆتىڭ جازباسى كادىمگىدەي كوڭىل كونشىتەدى.
«1865 -جىلدىڭ جازى. ومبىنىڭ گەنەرال- گۋبەرناتورى كەلەدى دەپ كوكشەتاۋ ءبۇلىنىپ جاتىر» دەپ باستايدى عوي ءسوزىنىڭ ءلامىن اكادەميك جۇبانوۆ. اقسارى بولىسى جانبوتا مەن قوڭىرجاننىڭ ازنابايى دا جىنىگىپ ءۇي تىگىسكەنى تۋرالى دەرەكتەر قامتىلعان اۆتوردىڭ «زامانا بۇلبۇلدارىنىڭ» ىشىندە.
«جانبوتا بولىستىڭ ۇيلەر توبىنىڭ بىرىنەن ىرعالتىپ سالعان ءاننىڭ ءۇنى شىقتى. ءوز توبىنىڭ ىشىندە وسىنداي ەلدى ەلەۋرەتكەن، قۇلاقتارىن توستىرعان ءانشىسى بولعانىنا جانبوتا دا كوتەرىلمەسىن بە، تۇكىرىگىن ءتىپتى «شىرت» دەپ بىرەۋلەردىڭ ۇستىنەن اسىرا تۇكىرىپ، ءوزى ىسىك كوزى ءتىپتى اشىلماي قالعان سياقتى. ءانشىنىڭ سيقىرلى ءۇنى ەكى بولىستىڭ باسەكەسىن، تالاسىن نە قىلسىن، ازناباي جاقتان كوپتەگەن بوزبالا ىعىسىپ كەلىپ، جاقىنداپ، قۇلاقتارىن توسىپ، راقاتتانىپ تىڭداپ تۇر. جاستاردىڭ ول مىنەزى ازنابايعا ۇناماي، ونداي ءانشى الا كەلمەگەنىنە ءوزى دە وسى ءبىر ساتتە ىشىنە اشۋى سىيماي تۇرعان»، دەپ تاعى ءبىر قويىپ قالادى ا. جۇبانوۆ. قىزعانىشتان ءىشى كۇيىپ كەتكەن سونداعى ازنابايدىڭ ءسوزىن قاراڭىز:
«- اناۋ ۇيدەگى ءانشىنى مەنىڭ قوناقۇيىمە الىپ كەل، ءان سالسىن، سىيلىقتى جانبوتادان اسىرامىن، ال كەلمەسە ارجاعىنىڭ بيلىگى وزىندە - دەدى» دەيدى. قايداعى ءبىر ءانشى ەمەس، اتاقتى ءبىرجان ەكەنى بەلگىلى عوي ول. داۋىس پەن ۇندەگى ارتىقشىلىقتى مويىنداپ، قۇرمەت تانىتۋعا مويىنعا قاتقان توڭ مەن جۇرەكتەگى مۇز دەس بەرە مە؟
«شابارمان امالى جوق، ءاننىڭ اياعىن كۇتتى دە، كەلگەن جۇمىسىن قايتالادى، قولىنداعى قارۋى - قامشىسىن قاتتى قىسىڭقىراپ، كۇشىنىڭ دە بار ەكەنىن وتىرعاندارعا سەزدىرىپ قويعىسى كەلدى. ءانشى ەشقايدا بارمايتىنىن، مال، ولجا، سىيلىق ىزدەپ جۇرمەگەنىن، تەك مىنا سياقتى حالىقتىڭ توپتاسقان جەرىندە ونەرىن كورسەتۋگە كەلگەنىن ايتتى. ءتىلىن الدىرا الماعان شابارمان سول كەزدە اڭداۋسىز وتىرعان ءانشىنىڭ باسىنا قامشىمەن ءبىر- ەكى تارتىپ قالدى».
وقيعانىڭ ءدال وسى تۇسى «ءبىرجان سال» فيلمىندە دە بار. وندا ءتىپتى ايانىشتى تۇسىرىلگەن. شابارمان قامشىمەن سالىپ كەپ جىبەرگەندە سەلك ەتە قالاسىز. ءبىر كەزدە سالدىڭ ماڭدايىنان اققان قان دومبىرانىڭ بەتىنە تامىپ جاتادى. ءبىرجاننىڭ باس تەرىسىنىڭ قامشى وسقان جەرى ىرسيىپ اشىلىپ كەتەدى. حالىقتىڭ قادىر- قاسيەتىنە اينالعان سال مۇنشا سەرگەلدەڭگە ءتۇسىپ، سوققى جەگەنى - قازاق رۋحى مەن بولمىسىنا جاسالعان تەپكى ەدى، تۇسىنگەنگە. قالاي دەسەك تە، دالا زاڭى مەن سالتىنا جات، شەتىن ارەكەت.
«جۇرگەن جەرىندە اتتان قىز-كەلىنشەك كوتەرىپ الاتىن، حالقىنا سىيلى التىن باسىنا مىنانداي جامان شابارماننىڭ اڭگىر تاياق ويناتقانىنا قاتتى نالىپ، ءتىلى كۇرمەلگەندەي، ءبىراز ۋاقىت سوزگە دە كەلە المادى. شابارمان شىعىپ كەتكەننەن كەيىن ءانشى دە جۇگىرە باسىپ دالاعا شىعىپ، دومبىراسىن سول ۇستاعان بويى، انشەيىندەگىدەي ۇلىقسات سۇراپ سىزىلىپ تۇرماي، جانبوتا وتىرعان ۇيگە كىرىپ كەلدى دە، دومبىراسىن قاعىپ-قاعىپ جىبەرىپ، ەڭ ساعاداعى پەرنەنى باسىپ تۇرىپ، ىزالى داۋىس، اشى ۇنمەن كيىز ءۇيدىڭ تۇندىگىن بۇلكىلدەتكەندەي ەكپىنمەن:
جانبوتا، وسى ما ەدى ولگەن جەرىم،
كوكشەتاۋ بوقتىعىنا كومگەن جەرىڭ؟
كىسىسىن ءبىر بولىستىڭ بىرەۋ ساباپ،
بار ما ەدى ستاتيادا كورگەن جەرىڭ؟
جانبوتا، ءوزىڭ بولىس، اكەڭ قارپىق،
ىشىندە سەگىز بولىس شەنىڭ ارتىق.
وزىڭدەي ازنابايدىڭ شابارمانى
قولىمنان دومبىرامدى الدى تارتىپ.
تارتسا دا دومبىرامدى بەرگەنىم جوق،
ەسەردى شابارمانداي كورگەنىم جوق.
قامشىمەن توپ ىشىندە ۇرىپ ەدى،
نامىستان، و داريعا، ولگەنىم جوق» .
بۇل جەردە احمەت جۇبانوۆ نۇسقاسىنداعى ءان ءماتىنىن تولىق ۇسىنىپ وتىرمىز. سەبەبى مۇنداعى شابارمان ءسوزىنىڭ ورنىنا كەيبىر جەردە پوشتاباي ءسوزى قولدانىلىپ ءجۇر. ال كينودان كورىپ، ءاندى تىڭداعاندا جانىڭ تىپتەن اۋىرادى. احمەت جۇبانوۆتىڭ «ءبىرجان سال» جازباسىن وقىپ بارىپ تىڭداعان ادام دا بەيجاي قالماسى انىق دەگەن ويدامىز.
جانىبەك ءاليمان
egemen.kz