مەن ءۇشىن قازاق حالقى بارىنەن جوعارى تۇرادى - اسىلى وسمان
بۇل كۇن - قازاقستاننىڭ كوپ ديسپورالى حالقىنىڭ ورتاق تاريحىن قۇرمەتتەيتىن، ازاماتتاردىڭ ءبىر- بىرىنە جىلى لەبىز بىلدىرەتىن كۇن. وسى ورايدا بەلگىلى قوعام قايراتكەرى، قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ بەلسەندى مۇشەسى اسىلى وسمانمەن بولعان سۇحباتتى نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىز.
- اسىلى اپاي، الدىمەن ەڭ العاش قازاقستانعا قالاي كەلگەنىڭىز جايلى ايتىپ بەرسەڭىز. سول كەزەڭدە سىزدەردى قازاق حالقى قالاي قارسى الدى؟
قازاقستانعا ءبىزدى سوناۋ قاپ تاۋىنان 1944 -جىلى 14-قازاندا ەرىكسىز ايداعان. سول كەزدىڭ ساياساتى تىنىش وتىرعان جۇرتتى كوشىرىپ، قازاق جەرىنە ايداپ الىپ كەلگەن. مۇندا كەلگەندە مەن نەبارى ءۇش جاستا بولدىم. العاش كەلگەن جىلدار جايلى، قازاق حالقىنىڭ قالاي قارسى العانى جايلى ۇلكەندەردەن ەستىپ ءبىلدىم. كەيىننەن ءوزىم دە ءومىر جولىمدا قازاق حالقىنىڭ دانالىعىن، وزگەنى وزەكتەن تەپپەيتىن تەكتىلىگىن كورىپ ءوستىم.
ءبىز كەلگەندە قازاق حالقى وزگە ۇلت وكىلدەرىن ىستىق نيەت، جىلى لەبىزبەن قارسى العان. مەنىڭ ۇنەمى ايتاتىنىم ەرىكسىز ايدالىپ ەركىن ءومىر سۇرۋگە جاعداي جاساعان، ستالين جىلاتقان جۇرتتى جۇباتقان قازاق دەگەن حالىق. قازاق حالقى دارحاندىعى دالاسىنان دارىعانىن، تەكتىلىككە باباسىنان جارىعانىن وزگە ۇلتتىڭ وكىلدەرىنە كورسەتە ءبىلدى. ءبىزدى ەشكىم جاتسىنعان جوق. تۋرا ءوزىنىڭ تۋىسىنداي، باۋىرىنداي قۇشاق جايىپ، تورىنە شىعاردى. ارينە، سول كەزەڭدە قازاقتىڭ دا جاعدايى اۋىر بولدى. الايدا سوعان قاراماستان، قازاق قاباق شىتقان جوق. قازاق بوراندا پانالاتتى، شولدە سايالاتتى، قاناتىنىڭ استىنا الدى، قامقورلىعىن كورسەتتى، مەيىرىمىن توكتى. سوندىقتان دا مەن قازاق حالقىن ەرەكشە ادامگەرشىلىگى، تازالىعى، پاكتىگى ءۇشىن وزگەدەن اسقاق، جوعارى سانايمىن. مەن ءۇشىن قازاق حالقى بارىنەن جوعارى تۇرادى.
- قازاقستانعا كەلگەندە ءۇش جاستا عانا بولعانىڭىزدى ايتتىڭىز. دەمەك، ءسىز قازاق جەرىندە تاربيەلەنىپ، تۇلعا بولىپ قالىپتاسۋدىڭ كەزەڭدەرىن وسىندا وتكىزدىڭىز. وسى رەتتە ءوزىڭىز وسكەن ورتا، تاربيەسىن كورگەن جاندار جايلى ايتساڭىز.
- ءبىز العاش كەلگەن كەزدە-اق انامىز قايتىس بولدى. التى بالا اناسىز وستىك. ءبىزدى اكەمىز باعىپ-قاعىپ ءوسىردى. اكەمىزدەن كەيىنگى قامقورلىق كورسەتكەن ءبىزدىڭ كورشىلەرىمىز بولدى. ەڭ العاش مەيىرىمىن كورسەتكەن كورشى اپام بولعان، كەيىننەن ايتبيكە جەڭەشەم تاربيەلەدى. شيكىسىن ءپىسىرىپ، جىرتىعىمىزدى جاماپ اكەمنىڭ باسشىلىعىمەن، كورشىلەردىڭ قامقورلىعىمەن وستىك. ول كەزدە قازاقتىڭ وزىنە قيىن بولسا دا، بىزبەن بارىمەن ءبولىستى. كەلگەندەردى جاتسىنعان جوق. ودان كەيىن مەكتەپكە باردىق. ءبىزدى تاربيەلەگەن ورتانىڭ ءبىرى مەكتەپ. ول جەردە دە ءبىزدى ەشكىم الالاپ، ءبولىپ-جارعان جوق. ءوزىمىزدى مۇلدە جات سەزىنگەن ەمەسپىز.
جالپى ادام بالاسىنا، ەڭ الدىمەن، العاشقى تاربيە وتە قاجەت ءارى ماڭىزدى. ءبىز اكەمىزدىڭ تاربيەسىمەن، كورشىلەردەن كورگەنىمىزبەن، ورتانىڭ ىقپالىمەن تاربيەلەندىك. ورتا ادامنىڭ قالىپتاسۋىنا قاتتى اسەر ەتەدى. مەنىڭ اكەم «دالادا قازاقشا سويلەڭدەر، ۇيگە كىرگەندە ازەربايجانشا سويلەڭدەر» دەيتىن. ءبىراق ونى قازاقتىڭ ءتىلىن جەككورگەندىكتەن ايتپايتىن. ول «سەندەر اناسىز ءوسىپ جاتىرسىڭدار. ال مەنى ەرتەڭ جۇرت بالالارىنا دۇرىس تاربيە بەرمەدى دەپ كىنالاماۋى قاجەت. انا تىلدەرىڭدى دە ۇمىتپاڭدار» دەپ ايتاتىن. وسىلايشا ءبىز قازاق حالقىن، ونىڭ ءتىلىن، ءداستۇرىن ۇيدەگى تاربيە ارقىلى قۇرمەتتەپ، كەيىن نەگىزگى ماقسات قىلىپ ەر جەتتىك. سول كورشى-قولاڭمەن، مەكتەپتەگى بالالارمەن، مۇعالىمدەرمەن، كەيىنگى ومىردە كەزدەسكەندەردىڭ ەشقايسىسىمەن كەلىسپەۋشىلىك بولعان جوق. بىرلىگى جاراسقان كەرەمەت ورتا ءبىزدى تاربيەلەپ، تۇلعا بولىپ قالىپتاسۋىمىزعا زور ىقپالىن تيگىزدى.
- ءوزىڭىز قازىرگى وسكەلەڭ ۇرپاققا قانداي وسيەت ايتار ەدىڭىز؟
- قازىر قۇدايعا شۇكىر بىزدە بارشىلىق زامان. ءبىراق بىزدە جەتىسپەي جاتقانى - ول ۇلتتىق تاربيە. مەنىڭ ۇنەمى ايتاتىنىم ءبىلىم الەمدىك بولۋى كەرەك، ال تاربيە ۇلتتىق بولۋى كەرەك. ول تاربيەنى بويىمىزعا دارىتاتىن ءتىل. بارىنە توپىراق شاشپايمىن، ءبىراق ءوز ءتىلىن بىلمەيتىن جاستارىمىز بار. ەلىمىزدىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى - قازاق ءتىلى. ويتكەنى مىنا توپىراقتىڭ يەسى دە، كيەسى دە قازاق. قازاقستان ءار ۇلت وكىلىنە ەركىندىك پەن تەڭدىك بەرگەن. سونىڭ ارقاسىندا ءاربىر ۇلت ءتىلىن دە، ادەت-عۇرپىن دا ساقتاپ كەلە جاتىر. الايدا ول جالپى ۇعىم. ءارقايسىسىمىزدىڭ انا ءتىلىمىز بار، ءبىراق مەملەكەتتىڭ ءتىلى بىرەۋ-اق. ول - قازاق ءتىلى.
سول قازاق ءتىلىن بۇگىندە قازاعىمنىڭ ءوزى دە انا ءتىلى رەتىندە، مەملەكەتتىك ءتىل رەتىندە دارىپتەپ، ءوز دارەجەسىندە بىلمەي جاتىر. ءتىلدى بىلمەگەندىكتەن ادەت-عۇرىپ، اتا ءداستۇرىمىز دە ۇمىت قالىپ بارادى. اتا ءداستۇرى دەگەن قازاقتا عانا بار، سونى ساقتاي الماي وتىرمىز. سوندىقتان جاستارعا، ەڭ الدىمەن، ايتارىم اتا-باباڭنان كەلە جاتقان ادەتىڭدى، عۇرپىڭدى، سالتىڭدى بويىڭا جينا، جۇرەگىڭنەن ورىن بەر، ساناڭدا سايرات. ال الەمدىك ءبىلىمدى كەز كەلگەن جەردەن الۋعا بولادى. ءتىلدىڭ ادام ومىرىندەگى ءھام ۇلت ومىرىندەگى ورنى ەرەكشە. ۇلتتى ۇلت ەتىپ كورسەتەتىن ءتىل عانا. ءبىر ۇلتتىڭ تىلىندە سول ۇلتتىڭ سىرى دا، تاريحى دا، تۇرمىسى دا، مىنەزى دە، بولمىسى دا كورىنىپ تۇرادى. سول سەبەپتى جاستاردىڭ بويىنا وسىنى ءسىڭدىرۋىمىز قاجەت.
تاس مۇقالىپ قۇم بولادى، تەمىر توزادى، ادام ومىردەن وزادى. ارى قاراي ءسىزدىڭ ادەتىڭىزدى دە، عۇرپىڭىزدى دا، تاريحىڭىزدى دا، مادەنيەتىڭىزدى دە بالانىڭ بويىنا سىڭدىرەتىن كوكەيدەگى ءسوز بەن تاڭدايداعى ءتىل عانا.
- ال ەندى قازاقستاندىقتاردى العىس ايتۋ كۇنىمەن قۇتتىقتاپ، جىلى لەبىزىڭىزدى ءبىلدىرىپ وتسەڭىز.
- 2016 -جىلدان بەرى قاراي العىس ايتۋ كۇنىن اتاپ ءوتىپ كەلەمىز. العىس ايتۋ كۇنىنىڭ ماعىناسى ەرەكشە. وسى تۇستا العىس دەگەن ءسوزدىڭ ءمانىن دۇرىستاپ ۇعىپ، تۇسىنە ءبىلۋىمىز كەرەك. العىس ءسوزى - ىزگى ىقىلاس، جاقسى نيەت، ادال پەيىل دەگەن سوزدەردەن تارايدى. ولاي بولاتىن بولسا ءبىز ءبىر-بىرىمىزگە ادال نيەتپەن قاراپ، جىلى لەبىز بەن جاقسى نيەت تانىتا ءبىلۋىمىز قاجەت.
العىستى مەن، ەڭ الدىمەن ماعان مەيىرىمدىلىك، قايىرىمدىلىق كورسەتىپ، پەرزەنتىندەي ماپەلەپ وسى كۇنگە جەتكىزگەن، ارامدىقتان ادا، قياناتتان شەت قازاق حالقىنا ايتامىن. قازاقتىڭ تىلەگى تۇنىق، نيەتى اق، جۇرەگى پاك، ءسوزى قۋاتتى، ءجۇزى شۋاقتى. سوندىقتان مەن قازاق حالقىنا ماڭگى قارىزدارمىن دەپ ايتسام ارتىق ەمەس. العىسىم شەكسىز، اق پەيىلىممەن راقمەت ايتامىن!
سونىمەن قاتار، قازاق توپىراعىن باسىپ جۇرگەن بارشا قازاقستاندىقتى، وتانداستارىمدى شىن جۇرەكتەن العىس ايتۋ كۇنىمەن قۇتتىقتايمىن! وسىلاي بىرلىكتە، تىنىشتىقتا، سىيلاستىقتا كۇن كەشەيىك.
- سۇحباتتاسقانىڭىزعا راقمەت!
aikyn.kz