ابايدىڭ كەلىنى كاماليانىڭ ەستەلىگىنەن

استانا. قازاقپارات - اباي جايلى ۇلدارىنىڭ، اقىندىق مەكتەبى شاكىرتتەرىنىڭ ايتقانى وقىرمان نازارىنا ۇسىنىلىپ ءجۇردى.

حاكىم جايىندا 1992 -جىلى «اباي» جۋرنالىنىڭ 4-سانىندا جاريالانعان كەلىنى كاماليانىڭ ەستەلىگىن نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىز.

مەن ابايدىڭ كەنجە ءىنىسى وسپاننىڭ ۇيىنە، ەركەجان بايبىشەنىڭ قولىنا كەلىن بولىپ ءتۇستىم. ول كەزدە 17 جاستا ەدىم. ەركەجان بايبىشەنى اباي ايەلدىككە الىپ، ءىنىسىنىڭ ۇيىنە كىرگەن ەكەن. مەن اباي وتىرعان ۇيگە كەلىن بولىپ تۇسكەنىم ءۇشىن ءوزىمدى باقىتتى سانادىم. مەن قازاقتىڭ باسقا كەلىندەرىندەي قايناعادان قايىرىلا قاشاتىن، ەنەدەن ەڭكەيە قاشاتىن، جاسى ۇلكەننىڭ بارىنەن جاسقاناتىن، ەرتەدەن كەشكە دەيىن كەلىپ جاتقان قاريالاردىڭ بارلىعىنا تىزە بۇگىپ، سالەم ەتەتىن كەلىن بولعام جوق.

مەن تۇسكەننەن كەيىن اكەم(اباي) شاقىرىپ الىپ: «قاراعىم، قاماش، اتا-ەنەڭدى سىيلاۋ، ۇلكەندى قادىرلەۋ بەتىڭدى جاۋىپ ۇيالىپ، تىزە بۇگىپ سالەم ەتىپ، جان بىتكەننەن جاسقانشاق بولۋدان باستالمايدى. الدىمەن مەنىڭ ءوز الدىمدا بەتىڭدى اش، سالەم ەتپەي-اق، وسى ءۇيدىڭ ىشىندە ءوزىڭنىڭ وڭ جاقتا جۇرگەنىڭدەي، قايمىقپاي جۇرە بەر. مىنا ەركەجان ەكەۋىمىزگە اتا-ەنە دەپ قاراماي، اكە-اپا دەپ قارا، مەنىڭ تىلەگىم وسى»، - دەپ ءوز الدىندا مەنىڭ باسىمداعى جەلەگىمدى العىزدى.

سول كۇننەن باستاپ مەن وڭ جاعىمداعىداي ەركىن جۇرەتىن بولدىم. ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ ۇلكەن- كىشىسى ابايدى اكە دەپ سانايدى ەكەن، سوندىقتان مەن دە اكە دەپ اتايتىن بولدىم.

تويشىبەك، بەيسەمبى دەيتىن اقساقالدار «اباي كەلىندەرىن بەتىمەن جىبەرىپتى، سالەم ەتپەيدى ەكەن» دەپ ءسوز قىلدى.

ءبىر كۇنى سول تويشىبەك پەن بەيسەمبى كەلىپ ەدى، كانە مەنىڭ كەلىندەرىم تۋرالى نە دەپ جۇرسىڭدەر دەپ اكەم دۇرسە قويا بەردى. تويشىبەك تە، بەيسەمبى دە ۇندەي الماي قالدى. «وزدەرىڭ مەنىڭ ۇيىمە كەلىن بولىپ تۇسسەڭدەر مي قايناعان ىستىقتا كيمەشەك شارشىنىڭ سىرتىنان قالىن جىبەك شالى جاۋىپ، بەتتەرىڭدى اشپاي ەرتەدەن قارا كەشكە دەيىن كەلىپ جاتقان ەلگە سالەم ىستەتىپ قويسام قايتەر ەدىڭدەر؟ كەلىن ءوزىڭنىڭ بالاڭنىڭ جان جولداسى ەمەس پە؟! ونىڭ بالاڭنان قانشا وزگەشەلىگى بار»، - دەپ ۇيالتتى.

اكەمنىڭ كيىمدەرىن مەن تىگەتىن ەدىم. جاڭا كيىم تىگىپ جاتقانىمىزدا قاسىمىزعا كەلىپ، تىگىلىپ جاتقان كيىمدى كورىپ، تىگىسى جاتىق، جاقسى ەكەن، ۇلگىسى سۇلۋ، ۇنامدى ەكەن دەپ ماقتايتىن، سول كيىمدى كيگەن سوڭ بالاشا ءماز- مەيرام بولىپ قۋاناتىن. اكەم كەربەز ەمەس ەدى، ءبىراق كيىمدى وتە تازا ۇستاپ كيەتىن، كيىمىڭ ەسكى بولسا دا، تازا بولسىن، سىنى كەتپەسىن، كۇتىپ كي دەپ اقىل ايتىپ وتىراتىن. جاڭا ۇلگىمەن ىستەلگەن، سۇلۋ كيىمنىڭ ۇلگىسىن توبىقتىعا ءبىزدىڭ اۋىل تاراتتى. اكەمنىڭ بالالارى كيىمدەرىن ورىسشا-تاتارشا كيەتىن.

شولاق بەشپەنت، سىم شالبار، امەرەكان ەتىكتى ەڭ الدىمەن ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ جاستارى كيىپ ەدى. ال اكەم جاڭا كيىمدەردىڭ ۇلگىسىنە قاراپ، وزدەرىڭە دە وسىنداي كيىم تىگىڭدەر دەپ بىزگە اقىل ايتاتىن. باسىندا ورىسشا كيىمدەردىڭ ەلدىڭ كارىلەرى جەك كورەتىن ەدى، بەشپەنتتىڭ كەۋدەسىن قىسىپ، شالبارى بۇتىن قىسىپ تىرتيىپ، اياعىن قاراشى قازديىپ، مىناۋ اباي ءوزى شوقىنعانىمەن قويماي، بالالاردى دا شوقىندىردى-اۋ، مىنا كيىمدەردى كيگەندە بالالار تاز تىرناعا ۇقساپ تۇرادى دەپ كۇلەدى ەكەن. كەيىننەن ورىسشا- تاتارشا كيىمدەردىڭ جەڭىل ەكەنىن، ءجۇرىپ-تۇرۋعا ىڭعايلى ەكەنىن كورگەن سوڭ، جاستاردىڭ كوبى ورىسشا بەشپەنت، شالبار تىكتىرىپ، سىقىرلاۋىق ەتىپ كيىپ العان سوڭ قارتتاردىڭ كوزى ۇيرەندى. جاڭا ۇلگىمەن ىستەلگەن كيىم كوڭىلدەرىنە قوندى. بىرەر جىلداردان كەيىن جاڭا ۇلگىدەگى كيىم قازاق حالقىنىڭ ءتول كيىمىندەي بولىپ كەتتى. اكەمە سالەم بەرەم، امانداسام، اقىل سۇرايمىن دەپ تە، نە بولماسا ەل اراسىنىڭ باسقا ءبىر جۇمىسىمەن دە كەلۋشىلەر وتە كوپ بولاتىن.

باسقا ەل ادامدارىمەن قابات، ءوز ەلىمىزدىڭ دە ادامدارى كوپ كەلەتىن. اكەمنىڭ ءبىر ادەتى قانداي جۇمىس ىستەپ وتىرسا دا، ۇيگە كىرىپ كەلگەن ادامعا جالت بۇرىلىپ، شارۋاسىن سۇراۋشى ەدى. جۇمىسى اسىعىس بولسا قولما-قول ءبىتىرىپ جىبەرۋشى ەدى دە، جۇمىسى اسىعىس بولماسا تاماققا قاراتاتىن، جانە اكەم بىرەۋدەن اڭگىمە سۇراسا ەگجەي-تەگجەيىنە جەتىپ، قازبالاپ سۇرايتىن. سويلەگەندە انىق-انىق سويلەپ، سوزدەرى ساق-ساق ەتىپ وتىراتىن.

ارتىق ءسوز سويلەمەۋشى ەدى. ءسوزى قىسقا، ۇعىمدى بولۋشى ەدى. ۇلكەن بولسىن، كىشى بولسىن بىرەۋدىڭ سوزىندە، وتىرىس-تۇرىسىندا، كيىمىندە ءبىر ءمىن بولسا سول جەردە بەتىنە ايتۋشى ەدى. سىناپ وتىرۋشى ەدى. اكەمنىڭ وتىرعان ۇيىنە كەلىپ، جانتايا كەتكەن جاستارعا - «نەمەنە، شارشاپ ءجۇرسىڭ بە، بارىپ توسەگىڭە جاتا عوي» دەيتىن. سوندىقتان دا كەلۋشىلەر وتىرعاندا، سويلەگەندە، تۇرعاندا اڭدىپ، ءوزىن- ءوزى بايقاپ وتىراتىن.

ءبىر كۇنى ۇيگە بۇلانباي دەگەن ءبىر اقساقال كەلدى. اكەممەن سالەمدەسىپ بولىپ، ءتور الدىنا وتىرىپ ەدى. اكەم، بۇلانباي تۇرەگەلشى دەدى. بۇلانباي ساسقالاقتاپ قالىپ، ۇشىپ تۇرەگەلدى. اكەم قاسىنا شاقىرىپ الدى دا، ەركەجەن مىنا بۇلانبايعا ەكى قويدىڭ تەرىسىن اكەلىپ بەرشى، بايقۇستىڭ قويى از ەدى، تونىنىڭ ەتەگى قىسقارىپ كەتىپتى، ۇيىنە اپارىپ، جالعاتىپ السىن دەدى. ءبىز تۇسىنە الماي قالدىق. بۇلانبايدىڭ مىڭ جارىم قويى بار ەدى.

بايقاساق ول ىشىنەن ۇزىن قارا شاپان كيىپتى دە، سىرتىنان سارى تون كيىپتى. توننىڭ ەتەگى شاپانىنان ءبىر قارىس قىسقا ەكەن. بۇلانبايدى قايتادان شەشىندىردى دە، تونىن ىشىنەن، شاپانىن سىرتىنان كيدىردى.

«مىنە وزىڭە - ءوزىڭ قاراشى، ءارى سىرتىڭ ءبۇتىن، ءارى ءىشىڭ جىلى، كولدەنەڭنەن قاراعان ادام دا سەنىڭ كيىمىڭە كۇلە قارامايدى. قىستىڭ كۇنى شاپان ايازدى دا جىبەرمەيدى. ال تونىڭدى اياز قىسىپ، قاتىرىپ، بويىڭدى سۋىق الىپ، تەز توڭاسىڭ. ەڭ بولماسا قولىڭداعىنى ۇقساتساڭشى، ەندى شەشەنىپ وتىر دا، كەلگەن جۇمىسىڭدى ايتا بەر»، - دەدى.

اكەم ءبىزدىڭ اۋىل ارقىلى كۇللى توبىقتى ەلىنىڭ تۇرمىسىنا كوپتەگەن جاڭالىق ەنگىزدى. سونىڭ ءبىرى ءۇي ءىشىنىڭ مۇلكى، ىدىس-اياقتارى ەدى. مىسالى: اسادال (شكاف)، ماتادان جاسالعان ۇلكەن داستارحان، كەنەپ ورامال، قۇلاقتى شىناياق، ساماۋىر، ساعات، تاعى باسقا كوپتەگەن زاتتاردى ەل اۋەلى ءبىزدىڭ اۋىلدان كورىپ، كەيىن قالادان العىزاتىن.

سۇلتان مۇستافين