قانىش ساتبايەۆ تۋرالى فيلم كورەرمەنگە جول تارتادى
«قانىش» فيلمىنىڭ سيۋجەتتىك جەلىسى – گەولوگ-عالىم، اكادەميك قانىش ساتبايەۆتىڭ ءومىرى مەن ەڭبەك جولىنا نەگىزدەلگەن. جاس قانىشتىڭ قازاق حالقىنىڭ باسىنا كۇن تۋعان – اشارشىلىق جانە قۋعىن-سۇرگىن جىلدارىنداعى گەولوگيا سالاسىنداعى العاشقى قادامدارىن باياندايدى.
اۆتورلارى قانىش ساتبايەۆتىڭ تەك مىقتى گەولوگ قانا ەمەس، سونىمەن قاتار، ونداعان بالانى اشتىقتان امان الىپ قالعان ەرەكشە تۇلعا ەكەنىن كورسەتە بىلگەن. فيلمدە 20- عاسىردىڭ باسىندا ورىن العان اشارشىلىق، قۋعىن-سۇرگىن سياقتى قيىن كەزەڭنىڭ وزىندە حالىق رۋحىنىڭ سىنباعانىن كورسەتكەن. تۋىندىدا سول ۋاقىتتىڭ سيرەك دەرەكتى كينوحرونيكاسى قولدانىلىپ، ال ناقتى تاريحي تۇلعالار كەيىپكەرلەردىڭ پروتوتيپىنە اينالعان.
كينوفيلم «قازاقستان» ۇلتتىق تەلەارناسىنىڭ تاپسىرىسى بويىنشا، 2021- جىلى تۇسىرىلگەن التى سەريالى «قانىش. قازىنا» تەلەحيكاسىنىڭ نەگىزىندە جاسالعان. تەلەحيكايانىڭ شىعارماشىلىق توبى قانىش ساتبايەۆتىڭ قىزىققا تولى ءومىربايانىمەن تانىسىپ، قولدا بار ماتەريالدان تولىقمەتراجدى كوركەم فيلم جاساۋعا بەل بۋعان. وندا عالىم تەك كاسىبي مامان عانا ەمەس، حالقىنىڭ قامىن ويلايتىن تەرەڭ دە سەزىمتال تۇلعا رەتىندە كورسەتىلەدى.
«ءبىز وسى فيلم ارقىلى حالقىمىزدىڭ تاريحىنداعى ەرەكشە تۇلعالاردىڭ جولىن كورسەتۋگە تىرىستىق. سولارعا قاراپ، وسكەلەڭ ۇرپاق بوي تۇزەر دەگەن ءۇمىتىمىز دە بار. قانىش ساتبايەۆ 27 جاسىندا ءبىلىمى مەن تاباندىلىعىنىڭ ارقاسىندا سول كەزدەگى ەڭ ءىرى مىس كەن ورىندارىن اشىپ، كەيىن قازاقستاندا مەتاللوگەنيا مەكتەبىنىڭ نەگىزىن قالادى. ماتەريالعا ءۇڭىلىپ، عالىمنىڭ ءومىر تاريحىمەن، كاسىبي قىزمەتىمەن تانىسىپ، ول كىسىنىڭ ەرىك-جىگەرىنە تاڭعالدىم. وتباسىنداعى قايعىلى وقيعالارعا قاراماستان، حالقىنا قىزمەت ەتىپ، تەر توكتى، عىلىممەن اينالىستى. مەنىڭ ماقساتىم – حالقىمىزدىڭ تاريحىندا قايراتتى تۇلعالاردىڭ بولعانىن كورسەتۋ. سونداي-اق، جاستارىمىز سولاردان ۇلگى-ونەگە الىپ، وتباسى، حالىق پەن ەل يگىلىگى ءۇشىن ەڭبەك ەتسە ەكەن دەپ ويلايمىن» – دەيدى فيلم جانە سەريال رەجيسسەرى ەرلان نۇرمۇحامبەت.
فيلم پروديۋسسەرلەرىنىڭ ءبىرى ايگۇل بايبەك فيلمنىڭ سسەناريى تەلەحيكايادان وزگەشە ەكەنىن اتاپ ءوتتى. ءتۇسىرىلىم نىساندارىن بەزەندىرۋ ءۇشىن كوپ جۇمىس جاسالدى. پاۆيلونداردا قانىش ساتبايەۆ ءومىر ءسۇرىپ، ەڭبەك ەتكەن جەرلەردى ەگجەي-تەگجەيلى كورسەتكەن ورىندار، كەڭسەلەر، پاتەرلەر، زەرتحانالار سالىندى. قارساقپاي اۋىلىندا تۇتاس عيماراتتاردى سول داۋىرگە سايكەستەندىرىپ جوندەۋگە تۋرا كەلدى. اتموسفەرانى قالپىنا كەلتىرۋ ءۇشىن ساحنالىق جانە قويىلىمدىق جابدىقتاردى قازاقستاننىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن ىزدەۋگە كوپ ۋاقىت جۇمسالدى.
سەريال مەن فيلمدى تۇسىرمەس بۇرىن اۆتورلار عالىمنىڭ تۋعان-تۋىستارىمەن كەزدەسىپ، بارلىق قانىشتانۋشىمەن، اتاپ ايتقاندا، ەڭبەگى سسەناريگە نەگىز بولعان مەدەۋ سارسەكەمەن جانە نادەجدا نيرەتينامەن اقىلداسىپ، پىكىر الماستى.
«قانىش اعا تۋرالى بۇل فيلم باياعىدا جارىققا شىعۋى كەرەك ەدى. امال نە، ەشتەن كەش جاقسى دەگەندەي، جۋىردا جاسالىپ، كوپتەن كۇتكەن كورەرمەننىڭ كوزايىمىنا اينالىپ وتىر. فيلمنىڭ باعاسىن كورەرمەن ايتار... مەن ءوزىم وسى تۋىندىنىڭ دۇنيەگە كەلگەنىنە قۋانىشتىمىن! شامام كەلگەنشە كومەكتەستىم. كورەرمەنگە وي سالار، عۇمىرى ۇزاق تۋىندى بولسىن! قانىش اعانىڭ تاعدىرى، ءومىر جولى، اتقارعان ەڭبەگى، بارلىعى – حالقىمىز ءۇشىن ارقاشاندا ونەگە» - دەدى «قازاقتىڭ قانىشى» كىتابىنىڭ اۆتورى، قالامگەر مەدەۋ سارسەكە.
كەيىپكەرلەردىڭ پورترەتى شىنايى تۇلعالارعا ۇقساستىرىلعان. وسى رەتتە كاستينگ استانا، الماتى، قاراعاندى جانە جەزقازعان قالالارىندا وتكەن. كاستينگكە بارلىعى 300-گە جۋىق ادام قاتىسقان، ولاردىڭ ىشىندە تەاتر جانە كينو اكتەرلارى، مادەنيەت قايراتكەرلەرى، شىعارماشىلىق باعىتتاعى مۋزىكالىق مەكتەپتەر مەن جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ستۋدەنتتەرى بولدى.
باستى كەيىپكەردى سومداعان اسەت ەسجان جاس قانىش ساتبايەۆقا تابيعي ۇقسايتىنىن رەجيسسەر بىردەن بايقاپ، اكتەردى سول رولگە بىردەن بەكىتتى.
«ماعان وسى ءرولدى بەرگەندەرىنە وتە قۋانىشتىمىن. مۇنداي ادامدار مەنى شابىتتاندىرادى. مىرجاقىپ سەريالىندا مۇحتار اۋەزوۆ ءرولىن سومدادىم. ادامدار بۇل تۇلعالار تۋرالى كوبىرەك بىلسە دەيمىن. مەنىڭ رولدەرىم ارقىلى جۇرت تانيتىن بولسا، ەكى ەسە قۋانار ەدىم، بۇل مەنىڭ باستى اكتەرلىك ميسسيام»، – دەيدى اسەت ەسجان.
«قانىش» فيلمى بىرنەشە حالىقارالىق ماراپاتقا يە بولىپ ۇلگەردى. اتاپ ايتساق، 2022 جىلعى جەلتوقسان ايىندا بۋەنوس-ايرەستە (ارگەنتينا) وتكەن حالىقارالىق كينوفەستيۆالدە «ۇزدىك فيلم» جۇلدەسىن السا، بيىلعى قاڭتاردا ءۇندىستاندا وتكەن حالىقارالىق كينوفەستيۆالىندە ءۇش نوميناتسيا بويىنشا ۇزدىك اتاندى.
قازاقستان عىلىمىن دامىتۋعا ولشەۋسىز ۇلەس قوسقان ءبىرتۋار عالىم جارتى عاسىردان استام ۋاقىت بۇرىن 1964- جىلعى 31 -قاڭتاردا ومىردەن ءوتتى. بۇگىندە قالالارعا، كوشەلەرگە، ۋنيۆەرسيتەتكە ونىڭ ەسىمى بەرىلىپ، 2021 -جىلى ەل پرەزيدەنتىنىڭ تاپسىرماسىمەن ەلوردادا قانىش ساتبايەۆقا ەسكەرتكىش ورناتىلدى.
اۆتور
الما مۇقانوۆا