عالىمبەك ەلۋباي. اي جامىلعان ءارۋاقتار
شاعىلدى بەتكەيدەن قابىرشاعى اي نۇرىنا شاعىلىسىپ، بالىق باۋىر قارا جىلاندار لەگى سۋسىدى. كوش باسىنداعى نايزا باس، قىسقا قۇيرىق وق جىلاننىڭ ماڭدايىنداعى بارماقتاي القىزىل جاقۇت جانىپ-وشەدى. بۇل جىلان باپىنىڭ قىز ۇزاتۋى ەمەس، ساي تاعانىنداعى سۋىعى ميدان وتەتىن ءسۇت تۇماعا سۋساپ كەلە جاتقان بەتى.
سەرىكتىڭ اپكەسى ايتتى:
- سۇيەگىڭدى يت- قۇس مۇجىگىر كەمەلەك! قايدا لاقتادى ەكەنسىڭ؟
- ءبىر جەردە تۇرعان شىعار، يت سياقتى سۇيەك كەمىرىپ.
تۋ الىستان ءتۇن قۇستارى وكسىدى. جاپىرىلعان شالعىننان ۋقورعاسىننىڭ اشى ءيسى مۇرىن جارادى.
- شوكە- شوكە!
- شوكە- شوكە!
وڭ جاق قاپتالداعى جارتاس بيىگىنەن ەشكى ماڭىرادى.
- قارا سايتان!
- و، ءبورىنىڭ شاتاسى!
ەكەۋى جان دارمەن سۋدان شىلىق- شىلىق ەتكەن اياق كيمىدەرىن بۇراپ سىقتى دا، جالاما بەتكەيگە جارىسا ورمەلەدى. جولسىز بيىك. مۇندايدا مالما-سالما تاۋ ارشالارى عانا قول بەرەدى. تىرمىسىپ ورمەلەپ كەلەدى. تابان استىندا ەزىلگەن تاۋ سارىمساعى... تىرىم-تىراقاي قاشقان تاۋ كەسىرتكەلەرى...
بۇلار كەلگەندە ۇڭگىر اۋزىندا سۇلىق جاتقان لاعىن اينالىپ-تولعانعان قارا ەشكى جان تاپپاي الاسۇرىپ ءجۇر ەكەن. ۇڭگىر ماڭىن بۇتا-بۇرگەن، تاسجارعان، توشالا، قىزىلقات بۇركەپ تۇر. اتتام جەردە ءمۇيىزى اربايعان تاۋ تەكەسىنىڭ سۇيەگى شاشىلىپ جاتىر.
- ال، قۇز جاعالاپ، ۇڭگىر ساعالاپ قىزعانىپ تۋ، كەمەلەك! سەرىك ەشكىنى تەبە بەرمەك بولعاندا، اپكەسى ۇستاپ قالدى:
- ءتايت ءارى! اياعىڭ جەلىنىنە ءتيىپ كەتەر.
شالا-جانسار ءتولدى باۋىرىنا باسىپ، باسىن وزىنە قاراتقان اپكەسى باج ەتە قالدى.
- تەز ەتەكەەە!..
- نەگە؟
- يلەۋدى كوردىڭ بە، انە؟
- نەنىڭ؟
- قۇمىرسقانىڭ دا!
- بولسا، نە بوپتى؟!
- لاقتى قۇمىرسقا تالاپ تاستاپتى. ۇستىندە ءورىپ ءجۇر. ءۇش-ي جارىماعىر!
ەكەۋى ەندى مىڭ ءبىر ماشاقاتپەن شىققان بيىكتەن قۇلاي، سىرعاناپ ەتەككە ۇمتىلدى. كىرسىڭدى كۇيەلەش بالتىرعا ءتىسى باتپاعان بۇتا- بۇرگەن قولدىڭ قارى، ساننىڭ جۇمساق ەتىن اياۋسىز وسقىلاپ كەلەدى. اپكەسى الدا.
- سەن اسىقپا، - دەيدى سەرىككە، - مەن الدىمەن تۇسە بەرەيىن.
سالاقتاعان جەلىنىن سوياۋ ءسۇرىپ، قان ارالاس ۋىزى ساۋلاعان قارا ەشكى دە بۇلاردان قالماي زار يلەپ جارىسىپ كەلەدى.
ساي تاعانىنداعى جالبىزدى تۇماعا اپكەسى ءبىرىنشى بولىپ ىلىكتى. ىلىكتى دە بۇلاق اعىنىن بەكىتىپ، قازان شۇڭقىر جاسادى. سۋ تولا بەرگەندە كىرپىگى عانا قيمىلداپ جاتقان بەيشورا جانۋاردى سۋعا توعىتتى. اي جارىعىندا سۋ بەتىنە مىڭ سان قۇمىرسقا قالقىپ شىقتى. اپكەسى جالبىز جاپىراعىمەن جەڭىل كىلكىپ تاستاعان. ىلە لاقتىڭ باسىن باتىردى. قاۋقارسىز جانۋار ءالسىز بۇلقىنعان. سۋ ىشىندە شارانا ارالاس بۇيرا ءجۇنىن باپپەن تارادى.
- مال بوپ كەتەر مە ەكەن؟
- بولادى.
اپكەسى ۇستىندەگى جەڭسىز تۇيە ءجۇن بەشپەتىن شەشىپ، سۋى سورعىعان قارا لاقتى قانىتتاي عىپ ورادى. سەرىك قارا ەشكىنى الىپ ۇرىپ، ەمشەگىن ولىمسىرەگەن تولىنە جاعىزدى. قاراداي مەكىرەنگەن ەنەسى باسىن كوتەردى.
- اشىعىپ قالعان ەكەن.
- جاعى قارىسىپ قالدى- اۋ؟!
- ەمۋى باياۋلادى.
- ءيا.. .
- تاستا وندا! ءسال ەسىن جيناپ السىن.
اپكەسى شالقالاپ جاتا كەتتى. اي ساۋلەسى ەندى بويجەتىپ كەلە جاتقان قىزدىڭ تەرشىگەن اپپاق القىمىن ايمالادى. قىز كوزىن جۇمدى. اۋزىنا جالبىز ساباعىن تىستەپ الىپتى. ۇستىندە كەبىندەي اپپاق، كەڭ مول بوز ماتا.
سەرىك بۇلاقتى بۇركەگەن ءشوپ- شالاڭنان ارىلتتى. قاينارعا قۇلاعان لايلى قويۋ قارا توپىراقتى تازارتتى. شاڭى ارشىلعان شارايناداي، بۇلاق جۇزىنەن اي ءجۇزدى. تىم جاقىننان بايعىز سۇڭقىلدادى. اپكەسى تالىپ ۇيىقتاپ كەتكەن سەكىلدى، قىبىرسىز. وراۋلى جاتقان قارا لاق ورنىنان تۇرعىسى كەلىپ، تىپىرلاپ قويادى. ەنەسى بايەك بولىپ تولعانىپ ءجۇر.
نە بولسا دا اپكەسىن كۇتەر سىڭايدا بۇل دا شالقالاي بەرگەن. جەلكەسى مۇزداپ كەتتى. اتىپ تۇرىپ، سابالانىپ قالدى. جىلان ەكەن. قارسى بەتتەگى كۇنگەي شاعىلعا قاراي سۋسىپ، جىلىستاپ بارادى. بالا ءبىر باسىپ، ەكى باسىپ جىلاننىڭ سوڭىنان ەرگەن. جەڭدى بىلەكتەي جاندىك كۇركەنىڭ جۇرتىنداي كولەمدى قىزىل قۇمىرسقانىڭ يلەۋىن الىسىراق وراعىتتى.
- قۋسىڭ ءيا، ءوزىڭ؟! كورسەتەيىن ساعان قۋلىقتى...
سەرىك ەكى اتتاپ جىلاننىڭ قۇيرىعىن باسا قويدى. باسىن تىك شانشىپ، جەردەن قارىس سۇيەم كوتەرىلگەندە، ءبىر قولىمەن موينىنان، ەكىنشى قولىمەن قۇيرىعىنان ۇستاي قويعان. تىرپ ەتە الماي قالدى. سول كۇيى ەپتەپ باسىپ قۇمىرسقا يلەۋىنە ءتونىپ كەلدى دە، بەيعام جاتقان يلەۋدى بۇرىق ەتكىزىپ اياعىمەن تەۋىپ قالدى. ىلە قولىنداعى جىلاندى توپالاڭ بوپ جاتقان تۇسقا تاستاي سالعان. سان جىلدىق كولەمدى يلەۋدەن بوسانىپ كەتۋگە مۇرشاسى كەلمەي دالباسالاعان جىلان.. . ميلليون قۇمىرسقانىڭ زاھارىنا تاپ بولعان جان يەسى مايعا ءتىرى قۋرعان بالىقتاي شورشىدى.. .
كىرپىك قاقپاستان تاماشالاپ تۇر.
- سەرىك، قايتالىق ۇيگە!
قاققان قازىقتاي تاپجىلمادى.
- جىلانعا اربالىپ قالعان جوقسىڭ با، ەي؟
- مۇندا كەلشى، اپكە.
يلەۋدەگى جىلاندى كورگەن اپكەسى باج ەتە قالدى.
- نە ىستەدىڭ سەن، ا؟
- جىلان عوي.
- وردالى بولسا قايتەسىڭ؟
- بولا بەرسىن!
«تارس» ەتكەن داۋىسپەن بىرگە ەكى كەز بيىككە كوتەرىلگەن جىلان انادايعا بارىپ سالىپ ەتە ءتۇستى. سەرىك جىلاندى اياعىمەن ءتۇرتتى. بىلق-سىلق ەتەدى.
- ءولىپ قالعان سياقتى.
- كەسىرى تيمەسە جارار ەدى. تاستا ارى، كەتەيىك. كوزىم تايىپ كەتسە وسى عوي ەندى...
ءۇستى قۇرعاپ قالعان لاقتى بەشپەتىنىڭ كەلەسى بەتىنە اۋىستىرىپ وراعان.
ەكەۋى كەلگەن ىزىمەن كەيىن قۇلديلادى. قارا ەشكى بەزەكتەپ ىلەسىپ كەلەدى. ماناعىداي ەمەس، اي جىلىستاپ، ساي قاراڭعى تارتقان. ساي تاعانىن تاسپاداي تىلگەن بۇلاق سۋىمەن جارىسىپ كەلەدى. لاقتى سەرىككە ۇستاتقان اپكەسى كەيىندەي بەردى…
جەتى ءتۇننىڭ ىشندە ۇيگە ورالماعان ۇلىن كۇتىپ، ەكى كوزى ءتورت بولعان اناسى دالا وتىنا ۇشقات تومارىن ۇستەپ، جارىعىن مەيلىنشە قوزداتىپ، ەسىك الدىندا ىرىمشىك قايناتىپ وتىر ەكەن. مۇنىڭ قاراسىن الىستان شالىپ، داۋىس سالدى:
- قۋ جالعىز-وۋ! قۋ ارشاداي قۋارتايىن دەدىڭ بە مەنى؟!
سەرىك قولىنداعى لاقتى الدىڭعى ەكى سيراعىنا ۇستاپ، تىپىرلاتا بۇلعاڭداتتى.
- تاپتىم عوي، اپا!
- قاتقانڭنىڭ باسى! يت جەپ كەتەتىن ءبىر لاق ءۇشىن قىسقا كۇندە قىرىق ءولتىردىڭ عوي قاراقۇرت! اناسى ەبىل-سەبىل جالاپ ءجۇر.
- قايدان تاپتىڭ؟ جالعىز قورىقپادىڭ با؟
- اپكەم ەكەۋىمىز تاپتىق.
- ءبىسمىلدا، ءبىسمىلدا! اپكەسى نەسى تاعى؟! جەتى تۇندە جۇرمە دەدىم ساعان! وسى سايداعى ساندالعان كوپ ارۋاقتىڭ بىرىنە ەرىپ جۇرمەگەيسىڭ!
اپاسى مۇنى جەلكەسىنەن قىسىپ اكەلىپ، وتپەن الاستادى. جەتى قالامپىردى سۋعا ەزىپ، بەتىنە بۇرىكتى. ايتەۋىر، ءوزى شەت جاعاسىن بىلەتىن ءبىر قىدىرۋ ىرىمنىڭ باسىن قايىرىپ بولعانشا، سەرىك جانارى تالماۋسىراپ «شۇر» ەتە ءتۇستى.
مۇنى جاباعى كورپەمەن قىمتاپ جاۋىپ، تۇڭىلىگىن تۇسىرگەن اپاسى قايناتقان ىرىمشىگىن تاسقا باسىپ بارىپ ءبىراق قيسايدى. كوزى ىلىنە بەرگەندەگى كۇبىرى:
- كەسەپاتىڭنان ساقتا، جاراتقان!
ال ەرتەسى شۇعىنىقتىڭ جالعىز ۇلى ويانباي قالدى.
بۇل تۋرالى اڭگىمە بولسا ۇلكەندەر جاعى ۇنەمى:
- تاماعىنىڭ استىندا جىلاننىڭ تىستەگەن ءىزى بولدى - دەسەتىن.
سول كۇنى تاڭ ازانمەن ساي تىرەمەسىندەگى يەسىز بۇلاق باسىنا جينالعان وردالى جىلان ءوز سەرىكتەرىن ازالادى...
شۇعىنىق ەسسىز سەرەكتەپ جاتقاندا، قارا ەشكى ءوزى تۋعان ۇڭگىرگە قارا لاعىن باستاپ قايقاڭداي جونەلدى...