ەلىمىزدەگى ادەبي پروتسەستەن بەيحابار ەكەنسىڭ. يسابەكوۆ ماعاۋينگە جاۋاپ بەردى

None
استانا. قازاقپارات - قاراشا ايىندا جازۋشى دۋلات يسابەكوۆ «مۇحتار ماعاۋيننىڭ بۇكىل پوزيتسياسى ماعان ۇنامايدى» دەپ Nege.kz پورتالىنا سۇحبات بەرگەن بولاتىن. وسىدان كەيىن جازۋشى مۇحتار ماعاۋين دۋلات يسابەكوۆكە: «ورالحاندى دا، قۇدايىڭدى دا ۇمىتقان ەكەنسىڭ»، - دەپ جاۋاپ بەردى.

وسى جاۋاپتان كەيىن جازۋشى دۋلات يسابەكوۆ Aikyn.kz رەداكسياسىنا پىكىرىن ايتىپ، حات جولدادى.

جالعىز جالاۋ جەلبىرەپ،

تۇماندى تەڭىز ورىندە.

جات جەردە ءجۇر نە ىزدەپ؟

نەسى بار تۋعان جەرىندە؟

م. يۋ. لەرمونتوۆ

مۇحتار ماعاۋينگە جاۋاپ

ماعاۋيننىڭ حاتىن وقىپ شىعىپ، جاۋاپ بەرگىم كەلمەپ ەدى. وت باسىنداعى ايەلدەردىڭ قىسىر اڭگىمەلەرى سياقتى حاتقا جاۋاپ بەرىپ جاتۋ ارتىق سياقتى كورىنىپ ەدى. ءبىراق، «ورالحاندى دا، قۇدايىڭدى دا ۇمىتقان ەكەنسىڭ» دەگەن عايبات ءسوزى نامىسىمدى كەلتىردى. ول ەكەۋىن دە ۇمىتقانىمدى قاي قىلىعىمنان كورىپ ەدىڭ؟ ورالحان مەنىڭ ماڭگى ەسىمدە. ول قايتىس بولعاندا ءبىر جىلعا دەيىن ءوزىمدى جالعىز قالعانداي سەزىنىپ ءجۇردىم. ول تۇسىمە ءجيى كىرەدى. جاقسى كيىنگەن ءاپ-ادەمى قالپى. ساعىنىپ، قۇشاقتاسىپ، كورىسىپ جاتامىز. سونداي كەزدە بايبىشەم ء(تىرى كەزىندە) جەتى شەلپەك ءپىسىرىپ، ورالحاننىڭ رۋحىنا ارناپ قۇران دا وقىپ قوياتىنبىز. ول تۋرالى «ءومىر دەگەن ەرتەگى» دەگەن كولەمدى ماقالا دا جازدىم، 50 جىلدىعىن ەلىندە اتاپ ءوتىپ، مەن بايانداما جاسادىم.

«مەملەكەتتىك سىيلىقتى ءبىز بولماساق (رىمعالي نۇرعاليەۆ) وسى ۋاقىتقا شەيىن الا الماس ەدىڭ» دەپسىڭ. ول قانداي ساۋەگەيلىك؟ مەملەكەتتىك سىيلىق الۋ باستى ماقسات پا ەدى؟ وسى كوميسسياعا ۇزاق جىلدار بويى مەن دە مۇشە بولدىم. كەيبىر تالانتتى جازۋشىلارعا ءبىر-ەكى داۋىس جەتپەي تۇرعاندا، كوميسسيا وتىرىسىندا پىكىرىمدى اشىق ايتىپ، سونىڭ ارقاسىندا ولاردىڭ كەيبىرەۋلەرى لاۋرەات اتانىپ ەدى. «مەن بولماسام، سەن ەشقاشان مەملەكەتتىك سىيلىق الا-الماس ەدىڭ» دەپ وتىز جىل بويى مىندەت قىلا بەرۋىم كەرەك پە؟

«باياعىدا ءبىر توستاق ۇن بەرىپ ەدىم» دەپ بەرگەنىن ايتىپ قويمايتىن اۋىلداعى قازىمىر كەمپىرلەردەي، وتىز جىلعى ەسەلى وقيعانى ءالى ۇمىتپاعانىڭا تاڭقالام. ال، كوميسسيا وتىرىسى كەزىندە كىمدى قولداپ، كىمگە داۋىس بەرگەنىم ەسىمدە جوق.

«جالىن» جۋرنالىندا رەداكتور بولىپ جۇرگەن كەزىمدە، ورىنباسارىم تولەن ابدىكوۆ ايتىپ قويماعان سوڭ ءبىر ناشار پوۆەسىن قىسقارتىپ، وڭدەپ، ارەڭ جاريالاپ ەدىم» دەپسىڭ. ول قاي كەز؟ «جالىن» جۋرنالىندا مەنىڭ «تىرشىلىك» دەگەن پوۆەسىم عانا جاريالاندى. تۇمانباي مولداعاليەۆ رەداكتور بوپ تۇرعان كەزدە. باسقا «گاۋھار تاس»، «دەرمەنە»، «ۇندەمەس» (كەيىن «سۇيەكشى») «جۇلدىز» جۋرنالىندا جاريالاندى. بىردە-ءبىر شىعارمامنىڭ ءبىر ءسوزى وزگەرىپ كورگەن ەمەس.

«قارعىن» رومانىن جول-جونەكەي ءساتسىز تۋىندى دەپ ءىلىپ كەتىپسىڭ. سول رومان بۇگىنگى تاڭدا ءتورت رەت قايتا باسىلدى. ون مىڭ تارالىممەن. سول رومان اعىلشىن تىلىندە جۋىق ارادا جارىققا شىقتى. بۇعان دەيىن اعىلشىن تىلىندە «گاۋھار تاس»، «ءبىز سوعىستى كورگەن جوقپىز»، «وكپەك جولاۋشى»، «اققۋ ءانى» دەگەن كىتاپتارىم جەكە-جەكە كىتاپ بوپ شىعىپ، «اققۋ ءانى» دەگەن تاڭدامالى پەسالار جيناعىمنىڭ ۇلى بريتانيانىڭ لوردتار پالاتاسىندا تۇساۋى كەسىلدى. ەكى لورد ءسوز سويلەپ، اعىلشىن پارلامەنتىنىڭ دەپۋتاتى، بارونەسسا اليسون ساتي بايانداما جاسادى.

«الاپات اپتاپ، ىزعارلى جەل، ويانعان دالا» دەگەن اتپەن بەس پوۆەست، ءۇش اڭگىمەم شۆەد تىلىندە باسىلىپ شىقتى. اۋدارعان - شۆەد اكادەمياسىنىڭ مۇشەسى، نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى بەنت سامۋەلسون. ول ەندى «قارعىن» رومانىن اۋدارماق.

بيىلعى جىلدىڭ 13-17-قازان ايىندا الماتىدا «يسابەكوۆ الەمى» اتتى II حالىقارالىق تەاتر فەستيۆالى ءوتتى. وعان قازاقستاننان باسقا تۇركيا، گرۋزيا، اۆستراليا تەاترلارى قاتىستى.

الەمنىڭ ون ەلىندە پەسالارىم قويىلىپ جاتىر. سونىڭ ىشىندە «بورتە» دراماسى دۇنيە ءجۇزىن ارالاپ كەتتى.

ءوزىڭ ايتقانداي، شىعارمالارىم ءالجۋاز بولسا، شەتەل تەاترلارى قويماس ەدى، شەتەل باسپالارى ۇلكەن- ۇلكەن العىسوزبەن باسىپ شىعارماس ەدى. مەن ماسكەۋدەن 2016 -جىلى شىققان ءتورت تومدىق تاڭدامالى شىعارمالار جيناعىم جايلى، ول جونىندە شىققان ماقالا تۋرالى ايتپاسام دا بولادى.

مۇنىڭ ءبارىن جازۋىما مەنىڭ شىعارمالارىما دەگەن قاساقانا كەمسىتۋ سارىنىندا جازىلعان پىكىرلەرىڭ تۇرتكى بولدى.

«مەنى جاڭا شىعارمالار جازعان جوق» دەپ تە كىنالاپسىڭ. الىستا جاتىپ، ەلىمىزدەگى ادەبي پروتسەستەن بەيحابار ەكەنسىڭ.

«قوشتاسۋ ءۆالسى»، «ەرجەتكەنشە»، «الاڭسىز اۋىل»، «ءجۇز جىلدىق ارمان»، «ماڭگىلىك قاعيدا» اتتى پوۆەستەر مەن اڭگىمەلەر، بىرنەشە پەسالار جازىلدى. «ەرجەتكەنشە» پوۆەسىم فرانتسۋز تىلىندە جارىق كورىپ ۇلگەردى.

مەن ءوزىڭ ايتقان ر. نۇرعاليەۆپەن تالاي كەزدەسىپ، اعالى-ىنىدەي سىرلاس بوپ جۇردىك. «ءبىز بولماساق، مەملەكەتتىك سىيلىق الا الماس ەدىڭ» دەپ ايتپاق تۇگىلى، ول تۋرالى ءسوز دە قوزعامايتىن. ول ناعىز عالىم ەدى عوي، ۇساق-تۇيەكتى ءسوز قىلمايتىن. جازۋشىلار وداعىنىڭ باسشىسىن سايلاۋ الدىندا نازاربايەۆ بەس-التى جازۋشىنى جيناپ، «وداقتىڭ كەلەسى باسشىلىعىنا كىمدى ۇسىناسىڭدار؟» دەپ سۇراعاندا رەكەڭ مەنىڭ اتىمدى اتاپ ەدى. 2006 -جىلى سانكت- پەتەربۋرگتەگى مالىشيتسكي تەاترى مەنىڭ «تور» («سەتي دياۆولا») اتتى پەسامدى قويعالى جاتقانىن استاناداعى ءبىر جيىن كەزىندە ايتىپ قالىپ ەدىم، ءبىر اقىن: «قاي تەاتر ەكەن؟» دەپ سۇراي قالىپ ەدى، رەكەڭ: «قاي تەاتر ەكەنىندە شارۋالارىڭ بولماسىن، قازاق پەساسىن رەسەيدىڭ زاۆود-فابريكالارىنداعى كوركەمونەرپازدار تەاترى قويىپ جاتسا دا قۋانۋىمىز كەرەك. قازاق پەسالارىن قازاقستانداعى ورىس تەاترلارى قويماي جاتقاندا، پەتەربۋرگ تەاترى ساحنالاپ جاتسا ۇلكەن قۋانىش ەمەس پە؟» دەپ شىن جۇرەكتەن قۇتتىقتاپ ەدى. رەكەڭ جان-دۇنيەسى تازا، تۇسىنىگى تەرەڭ ازامات ەدى.

سانكت-پەتەربۋرگ تەاترى ءتورت- بەس جىلدىڭ ىشىندە مەنىڭ ءۇش پەسامدى ساحنالادى. «تور» (مالىشيسكي تەاتر)، «وكپەك جولاۋشى» («ترانزيتنىي پاسساجير») «ەكسپەريمەنت» تەاترىندا، رەجيسسەرى - ۆ. حوريتونوۆ، «قۇستار فەستيۆالى» س-پەتەربۋرگتىڭ مەملەكەتتىك كومەديا تەاترىندا قويىلدى. سوڭعى ەكى تەاتردىڭ ەكەۋى دە الماتىعا كەلىپ، سپەكتاكلدەرىن كورسەتىپ كەتتى.

«اكادەم كىتاپ» باسپاسىنان مەنىڭ ءومىرىم مەن شىعارماشىلىعىم جايلى «ونەگەلى ءومىر» اتتى 450 بەتتىك كىتاپ جارىق كوردى، جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتتەرى مەن ونەر اكادەمياسىنىڭ ستۋدەنتتەرى ءۇشىن «تەاتر مەن كينو الەمى» اتتى وقۋلىق جازىپ ءبىتىردىم. ول كىتاپ مينيسترلىكتىڭ ساراپتاماسىنان ءوتىپ، «جالىن» باسپاسىنان شىققانىنا ءبىر اپتا عانا بولدى.

تۇركيانىڭ «Temrin» اتتى ادەبي جۋرنالى ءبىر ءنومىرىن تۇتاستاي مەنىڭ شىعارماشىلىعىما ارناپتى.

تۇركيانىڭ ەڭ ۇلكەن باسپاسى مەنىڭ 2 تومدىق شىعارمالار جيناعىمدى شىعارماقشى. ناۋرىز ايىندا ستامبۋلدا تۇساۋكەسەرى وتەدى.

شىعارماشىلىقتان تىس ەل ىشىندەگى وقيعالارعا ارالاسپاي قالعان كەزىم بولعان جوق. جاڭاوزەن مەن ماڭعىستاۋ مۇنايشىلارىنىڭ قوزعالىسىنا جازۋشىلاردىڭ ىشىنەن ءبىرىنشى بوپ مەن قولداۋ ءبىلدىردىم. ونى بارشا جۇرت جاقسى بىلەدى. كوروناۆيرۋس دەگەن بالە شىققاندا ونداي ىندەتتىڭ الدىن الۋ ءۇشىن «دۇرلىككەن دۇنيە، بەيعام قازاقستان» اتتى ماقالا جازدىم. ءوزىڭدى قولداۋشى ءبىر ادام مەنى «شەتەل قازاقتارىنىڭ تىرلىگىنە ارالاسپايدى» دەپ بەتالدى ايتا سالىپتى. ياپىر-اي، ەشتەڭەدەن بەيحابار ول قانداي ادام؟ سوقىر، مىلقاۋ، كەرەڭ بولماسا اسسامبلەيانىڭ 15 جىلدىعىنا وراي استانادا وتكەن جيىندا پرەزيدەنت نازاربايەۆقا: «موڭعوليادان كەلگەن 800 قازاق كۆوتا بويىنشا ءتيىستى اقشالارىن الا الماي، ەكى جىل بويى مال قورادا تۇنەپ، اقىرى موڭعولياعا قايتىپ كەتتى. وسى ىسكە جاۋاپتى ادامدار جاۋاپقا تارتىلا ما، جوق پا؟» دەگەن سۇراعىما پرەزيدەنت «تارتىلادى» دەپ، كوشى- قون كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى تالعات ماماشيەۆتى تۇرعىزىپ قويىپ جاۋاپ الىپ ەدى. ءبىراق، ول جاۋاپقا تارتىلعان جوق. وسى حاباردى تەلەديداردان كورگەن موڭعول مەن قىتاي ازاماتتارى ماعان تەلەفون سوعىپ، راحمەت ايتىپ جاتتى. ايتپاقشى، موڭعوليادان كوشىپ كەلىپ، ءۇيسىز جۇرگەن 7 بالاسى بار ءبىر وتباسىنا تالعاردىڭ بەر جاعىنداعى ەكى قاباتتى ساياجايىمدى تەگىن بەرىپ ەدىم. وسىدان ءبىر اي بۇرىن قازاق تەليەۆيزياسى سول ادامداردى تاۋىپ الىپ، ارنايى حابار ءتۇسىرىپ قايتتى.

«جاۋجۇرەك» پەساسى س. مۇقانوۆتىڭ «بالۋان شولاق» پوۆەسىنەن كوشىرىپ الىنعان» دەگەن عايبات ءسوز دە ايتەۋىر ءبىر جەردەن كىنا تاعۋ ءۇشىن ايتىلعان داۋرىقپا ءسوز. وندا مەن تاريحي فاكتىلەر مەن قۇجاتتاردى عانا پايدالاندىم. ونداي تاريحي دەرەكتەر بارشاعا ورتاق. سۇلتان بەيبارىستىڭ جۋساندى يىسكەپ ەلىن ەسىنە تۇسىرەتىنىن م. سيماشكو تاپقان دەتال بارلىق پەسلاار مەن كينوفيلمدەردە كوشىپ ءجۇر. ونى دا كوشىرمە دەپ قالاي ايتا الامىز؟ ول دا تاريحي دەتال. «بورتە» پەساسىن «شىڭعىس حان» اتتى تەترالوگيامنان كوشىرىپ العان دەگەن سىندى پىكىر ايتىپسىڭ. مەن ول كىتاپتى وقىماق تۇگىلى، قولىما ۇستاپ كورگەن ادام ەمەسپىن. قورامدا مىڭ قوي تۇرىپ، بىرەۋدىڭ تىشقاق لاعىن ۇرلاپ قايتەمىن؟

كوڭىلگە تولار باسقا كىنا تابىلماعان سوڭ مەنى «جولداس يسابەكوۆ سوۆەت جازۋشىسى» دەپ مۇقاتقان بولىپسىڭ. ءبىز ءبارىمىز سوۆەت جازۋشىلارىمىز، بەيىمبەت مايليننەن باستاپ. ال، سوۆەت جازۋشىسى بولا قويايىن، سوۆەتتىك يدەولوگيانى قولداعان ءبىر شىعارمامدى تاۋىپ كورىڭدەرشى. كەرىسىنشە، 80-جىلداردىڭ ورتا تۇسىندا جازىلعان «سوتسيوليزم ءزاۋلىمى» («نەبوسكرەبى سوتسيوليزما») دەگەن اڭگىمەم سوتسياليزمنىڭ قۇلاۋى جايلى ەمەس پە؟ سول اڭگىمەنى ماسكەۋدەن شىعاتىن «دەن» دەگەن وپپوزيتسيالىق گازەت جاريالاپ، ءبىراز شۋ بولعان جوق پا ەدى؟ ال «ەسكەرتكىش» دەگەن اڭگىمە سوۆەت بيۋروكراتياسىنا قويىلعان «ەسكەرتكىش» دەپ باعالانعان ەدى عوي.

كورگىسى كەلمەگەن ادام ەشتەڭەنى كورمەيدى ەكەن-اۋ!

ال ءوزىڭ بولساڭ، اعىلشىن ءتىلىنىڭ قاق ورتاسىندا - امەريكادا تۇرىپ جاتىرسىڭ. قازاق ادەبيەتىن امەريكادا ناسيحاتتاۋعا، وزگەنىڭ بولماسا دا ءوز شىعارماڭ ارقىلى تانىتۋعا مۇمكىندىگىڭ بار ەدى عوي. سول مۇمكىندىكتى نەگە پايدالانباي ءجۇرسىڭ؟

بۇل حاتقا دا جاۋاپ ىزدەپ، كورسە دە كورمەگەنسىپ، بىلسە دە بىلمەگەن بوپ، بەتالدى سويلەيتىن دىمبىلمەستەرگە ايتارىم: الدىمەن، مەنىڭ اتقارعان وسىنداي جۇمىستارىمنىڭ وننان ءبىر بولىگىن ىستەپ كورىڭدەر. ءبارىڭ شۋلاپ، قولدان جاساعان ساداقتارىڭمەن، روگاتكالارىڭمەن قانشا اتساڭدار دا وقتارىڭ ماعان جەتپەيدى. مەن تىم الىستاپ كەتكەنمىن.

ازىرگە ايتارىم وسى.

دۋلات يسابەكوۆ 11.12.22 جىل

سوڭعى جاڭالىقتار