ساۋەگەي دە سەپ بولار

استانا. قازاقپارات. اسا اۋىر قىلمىستى اشۋدا جەدەل ۋاكىلدىڭ ساۋەگەيگە جۇگىنەتىن كەزدەرى دە از ەمەس. ءبىراق پوليسيا قىزمەتكەرلەرى بۇل جايىندا ءتىس جارماۋدى ءجون سانايدى. سەبەبى، كورىپكەلدىڭ بولجامى بويىنشا قىلمىس اشىلدى دەسە، تەرگەۋشىنىڭ ەڭبەگى زايا كەتەتىندەي كورىنەتىن بولار.

1981- جىلدىڭ قاقاعان قىسى. 23-جەلتوقسان. الماتى قالالىق ءبىلىم باسقارماسىنىڭ ءبولىم باستىعى يلدار نىعماتۋلليننىڭ وتباسى ءۇش ۇيىقتاسا تۇسىنە كىرمەيتىن جايسىز جاعدايعا تاپ بولدى. ۇيگە قوڭىراۋ شالعان بىرەۋ داۋىسىن بارىنشا تومەندەتىپ بىلاي دەدى: «سەنىڭ قىزىڭ ءبىزدىڭ قولدا. امان-ەسەن كورەمىن دەسەڭ، 50 مىڭ سوم دايىندا. ەگەر ميليسياعا حابار بەرسەڭ، وندا قىزىڭدى جاي ءولتىرىپ قانا قويمايمىز. الدىمەن، ابدەن قينايمىز...» تۇتقانى تاستاي سالدى.

ول كەزدە كەڭەستىك كەڭىستىكتە كيدنەپپينگ تۋرالى ءسوز جوق. ىلۋدە ءبىر كەزدەسەتىن مۇنداي وقيعانى ارنايى اتاۋمەن اتامايتىن. ءبىراق قىلمىستىڭ ءىزىن جاسىرۋ ءۇشىن كىسى ۇرلاعان قىلمىسكەردىڭ قانداي قاتىگەزدىككە بولسىن باراتىن تاعى دا بەلگىلى. سوندىقتان، يلدار كوپ ويلانبادى. بىردەن ميليسياعا حابار بەردى. قازىر زەينەتكەرلىك دەمالىستاعى ميحايل بەلوۋسوۆ سول كەزدەرى تەرگەۋ شاراسىنا قاتىسقان بولاتىن. ونىڭ ايتۋىنشا، ابدەن ساسقان اكە ميليسيا قىزمەتكەرلەرىنە بالشىعا بارۋ جايلى ۇسىنىس جاساپتى. ال تىنىمسىز جۇمىس جۇرگىزگەن تەرگەۋشىلەر بۇل كەزدە حالىق شارۋاشىلىعى ينستيتۋتىنىڭ 3-كۋرسىندا وقيتىن ءنايلا نىعماتۋللينانىڭ ساباقتان سوڭ ءىزىم-قايىم جوعالعانىن انىقتايدى. قۇربىلارىنىڭ ايتۋىنشا، كەشكىلىك «جيگۋلي» كولىگىمەن كەلگەن سىلقىم جىگىتپەن بىرگە كەتە بارعان.

تەرگەۋ ىسىنە قالالىق ك گ ب قىزمەتكەرلەرى دە قىزۋ كىرىستى. يلداردىڭ ۇيىندە تەلەفون تىڭدايتىن قۇرال ورناتتى. پاتەر اينالاسىن باقىلاپ جۇرەتىن تىڭشى دا قويىلدى. ءبىراق ناتيجە جوق. يلدار بولسا، كورىپكەلدەن ءۇمىتتى. امال جوق، تەرگەۋشىلەر قان جۇتقان اكەنىڭ جولىن بوگەمەدى. بالگەر نيكولسك بازارىنا قاراما-قارسى، بايتۇرسىنوۆ كوشەسىنىڭ بويىندا تۇرادى ەكەن. ءيلدار ىشتەن ءبىر ساعاتتان سوڭ قۋانىپ، قاناتتانىپ شىقتى. ساۋەگەيدىڭ ايتۋىنشا، ءنايلا ءالى ءتىرى ەكەن. قازىر الماتى وبلىسىنىڭ ەڭبەكشى قازاق اۋدانىندا تۇرىپ جاتىر. اقپارات راسىندا سولاي بولىپ شىقتى! 27 جاستاعى يۋلداش مەيىرمانوۆ پەن الەكسەي ناحودكيندى قولعا تۇسىرگەسىن، ءنايلانىڭ الەكساندروۆكا اۋىلىندا، توقسانداعى شالدىڭ ۇيىندە امان-ەسەن تۇرىپ جاتقانى بەلگىلى بولدى. قارياعا ولار ءنايلانى «مۇسىلمان عۇرپى بويىنشا توي الدىندا الىپ قاشتىق» دەگەن كورىنەدى. ال شىمىلدىققا جەتپەگەن «كەلىندى» 22 جاستاعى ميحايل چەتۆەرگوۆ دەگەن كۇزەتىپ تۇرىپتى. كەزىندە، ينستيتۋت الدىنان قىزدى ءدال وسى ميشا كولىككە مىنگىزىپ اكەتكەن ەكەن...

ال 90-جىلداردىڭ باسىندا كۇللى الماتىنى اياعىنان تىك تۇرعىزعان مانجيكوۆ دەگەن مانياك تۋرالى قازىر بىرەۋ ءبىلىپ، بىرەۋ بىلمەس. 1991- جىلدىڭ قىسى. كازگۋ قالاشىعىنىڭ ماڭىندا اي سايىن ءبىر قىزدى قۇرباندىققا شالاتىن مانياك تۋرالى ءسوز جەلدەي ەستى. بويجەتكەندەردى زورلاپ، ودان سوڭ، بۇتارلاپ تاستايدى ەكەن. ەڭ العاش رەت ءۇشىنشى كۋرس ستۋدەنتىنىڭ بولشەكتەلگەن ءمايىتىن التى جاستاعى جەتكىنشەك كورىپتى. قاتتى قورىققانى سونشالىقتى، ءبىراز ۋاقىت بويى سويلەۋدەن قالعان. اراعا ءبىر اي سالىپ، تاعى ءبىر ستۋدەنت قىز ۇشتى-كۇيلى جوعالدى. قۇربىسىنىڭ ۇيىندە قاراڭعى تۇسكەنشە، قوناق بولعان بايعۇس قىز جاتاقحاناعا قاراي جالعىز تارتقان. ءبىراق بۇل بويجەتكەننىڭ ءمايىتى تابىلمادى. قايعىدان قان جۇتقان اتا-انا ءبىر بالگەرگە بارادى. ساۋەگەي بىردەڭە ايتپاس بۇرىن، جوعالعان قىزدىڭ زاتتارىن مۇقيات قاراپ شىعىپ، ونىڭ ۇستىنە، ۇنتاق سەبەدى. سوسىن سۋرەتىنە قاراپ، ۇزاق ۋاقىت دۇعا وقيدى. ودان سوڭ، دەمىگىن باسىپ، قانىپەزەردىڭ كازگۋ قالاشىعى ماڭىندا تۇراتىنىن ايتادى. ءتىپتى ونى از دەسەڭىز، تاعى ءبىر بويجەتكەندى ءولتىرىپ، ونى ءوزىنىڭ «اپانىنا» كومگەنىن ايتادى. بۇل ءسوز دە كەيىن راس بولىپ شىعادى. تەرگەۋشىلەر مانجيكوۆتىڭ ەسەنتاي وزەنى جاعاسىندا، ءال فارابي كوشەسىنىڭ تومەنگى جاعىندا تۇراتىنىن انىقتايدى. ەكى ساعاتتا كۇدىكتىنى ميليسياعا جەلكەلەپ اكەلەدى. ءبىراق سوت-مەديسينالىق ساراپتاما قورىتىندىسى تەرگەۋشىلەر كۇتكەندەي ەمەس ەدى. مانياكتىڭ قانى ءۇشىنشى توپ بولسا، كۇدىكتىنىڭ اناليزى ەكىنشى توپتى كورسەتەدى. ساراپشىلاردىڭ ورەسكەل قاتە جىبەرگەنى كەيىن بەلگىلى بولادى. ءبىراق اق-قارانى ايىرامىن دەگەنشە، تاعى ءبىر بويجەتكەن قۇربان بولىپ كەتە بارادى.

وسى وقيعانى تەرەڭىرەك تالداعاندا مىنا جايتتى دا ايتپاي كەتپەۋگە بولمايدى: مانجيكوۆتىڭ قانى قۇرباندىقتاردان الىنعان شاۋقاتتىڭ توبىمەن سايكەس كەلمەيدى. تەرگەۋشىلەر سوندا دا بولسا، كۇدىكتىنى وتىز كۇن قاماۋدا ۇستايدى. بوستاندىققا شىعارعاسىن، سوڭىنان اڭدۋشى قويىلادى. تاعى دا ءبىر بويجەتكەن وپات بولعاندا، ميليسيا قىزمەتكەرلەرى مانجيكوۆتان ساراپتاما ءۇشىن تاعى دا قان مەن شاۋقات الىپ، ونى اسا قاۋىپتى قىلمىستى تەرگەۋ ءبولىمىنىڭ باستىعى ماسكەۋدەگى عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىنا اپارادى. ول كەزدە ماسكەۋلىكتەر كەڭەس وداعىندا جوق ۆەنگرلىك ادىسپەن زەرتتەۋ جاساپ جاتقان ەدى. ساراپتاما قورىتىندىسى تاڭ قالارلىق بولىپ شىقتى. مانجيكوۆتىڭ قانى مەن شاۋقاتى ەكى ءتۇرلى توپتان ەكەن! مەديسينا پوستۋلاتتارى بويىنشا، مۇنداي نارسە مۇمكىن ەمەس!

عالىمدار وسىلاي، ساراپتامامەن باس قاتىرىپ جاتقاندا، سوناۋ الماتىدا، وزەن جاعاسىندا كەشتەتىپ ءبىر قىز بەن جىگىت قىدىرىپ ءجۇر ەدى. ءبىراق سوڭىنان اڭدىعان الدەبىرەۋدى بايقاپ قالىپ، ەلەگزي باستادى. بۇل كەزدە كوز بايلانىپ، قاراڭعىلىق تۇمشالانىپ كەلە جاتقان. ەكى جاس الاڭداپ، ءال فارابي داڭعىلىنا جەتەدى. ءبىراق قاپتالدان شىعا كەلگەن قارا سۇلبا جىگىتتىڭ جۇرەگىنە جالتىراعان پىشاعىن سۇعىپ جىبەرەدى. بويجەتكەن كومەك سۇراپ، كوشەنىڭ بويىنا تۇرا جۇگىرەدى. سول ساتتە، اڭدۋدا جۇرگەن ميليسيا كولىگى دە جەتىپ ۇلگەرىپ ەدى...

قىزدىڭ سۋرەتتەۋى بويىنشا مانجيكوۆ قولعا ءتۇستى. ۇيىنەن قۇربان بولعان قىزداردىڭ ءبىراز زاتى تابىلدى. قاندىقول مانياك قىلمىسىن تۇگەل مويىندادى. ءىز-تۇزسىز كەتكەن ەكىنشى قىزدىڭ ءمايىتىن قاي جەرگە جاسىرعانىن كورسەتتى. بۇل مارقۇمنىڭ تاماعىنا پىشاق كەزەي وتىرىپ، جەرتولەگە ەرتىپ اپارىپتى. سول جەردە زورلاپ، سوسىن تاماعىن ورىپ جىبەرگەن. دەنەسىن بولشەكتەپ، جەرتولەگە كومىپ تاستاعان.

تەرگەۋشىلەردىڭ ايتۋىنشا، مانجيكوۆ «كىسى ءولتىرۋشى مانياكتى تابۋعا جاردەم بەرەيىن» دەپ ميليسياعا بىرنەشە مارتە كەلگەن ەكەن... 1993- جىلى الماتى قالالىق سوتى مانجيكوۆتى ءولىم جازاسىنا كەسىپ، ۇكىم سول جىلى ورىندالدى.

ساۋەگەيلەردىڭ تاعى ءبىر تاڭ قالارلىق ءىسى جايلى ايتپاي كەتۋگە بولمايدى. الماتىلىق كىسى جەگىش ۆەرشينين، تۋروچكين جانە كوپاي ادامداردى قاي جەردە ولتىرەتىنىن دە بالگەرلەر ناقتى ايتىپ بەرگەن ەدى.

بۇل تۋرالى قالالىق ىشكى ىستەر باسقارماسىنىڭ بۇرىنعى قىزمەتكەرى ستانيسلاۆ بەكلەميشەۆتەن بىلدىك.

1999- جىلدىڭ 22- قاڭتارىندا ماۋلەنوۆ پەن قۇرمانعازى كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىندا، ستۋدەنتتەر جاتاقحاناسى ماڭىنداعى قوقىس توگەتىن جاشىكتەردەن بۇتارلانعان جاس ايەلدىڭ دەنەسى تابىلدى. سۋىق ءسوز جەردە جاتسىن با؟ ىلەزدە قالا تۇرعىندارىن ۇرەي بيلەدى. بەلگىسىز «قۇبىجىقتىڭ» ايەلدەردى ءولتىرىپ قانا قويماي، دەنەسىن پىسىرىپ جەگەنى دە بەلگىلى بولدى. قوقىس اراسىنان سۋعا قايناتىپ، شالا مۇجىلگەن سۇيەكتەر دە تابىلدى. ءبىراق قىلمىسكەر جايلى ەشكىم ەشتەڭە بىلمەيدى. تاپ ءبىر اۋاعا ءسىڭىپ كەتكەندەي. كەلەسى ءبىر قۇرباندىقتىڭ شابىلعان قولى مەن اياعى سايران كولىنەن شىقتى. سول كەزدە جەدەل ۋاكىلدىڭ ءبىرى ىسكە بالگەرلەردى تارتۋ جونىندە ۇسىنىس جاسادى. پوليسيا قىزمەتكەرلەرى مۇنداي ۇسىنىسقا مۇرتىنان كۇلدى. ءبىراق مارقۇمداردىڭ ءبىرىنىڭ تۋىسى بوگەلمەي، بالگەرگە باردى. ال بالشى بولسا، قىزدىڭ سۋرەتىن الاقانىمەن جوعارىدان تومەن قاراي سيپاپ، كوزىن جۇمدى دا، ترانسقا ەندى. بىرنەشە ۋاقىت وتكەسىن: «مىنا بەيشارانى سەيفۋللين-شەۆچەنكو-ناۋرىزباي باتىر-قابانباي باتىر كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىنداعى ۇيدە ءولتىرىپتى»، - دەپ سالدى...

ارادا ءبىراز ۋاقىت وتكەسىن، جەدەل ۋاكىلدىڭ ءبىرى ەكى جەزوكشەگە جولىعادى. ولار بولسا، ءبىر كليەنتتەردىڭ سەيفۋللين مەن شەۆچەنكو كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىنداعى ەسكى ۇيگە اكەپ، كوفە بەرگەنىن ايتادى. ودان كەيىنگىسى ەستەرىندە جوق. ەكى ايەل دە ەسىنەن تانىپ قالىپتى. كوزدەرىن اشسا، ۇيلەرىندە جاتىر ەكەن. كىسى جەگىشتەردىڭ اپانىنا بارىپ، امان قايتقان وسى ەكەۋى عانا بولىپ شىقتى. ولار دەرەۋ پوليسياعا الگى مەكەن-جايدىڭ قايدا ەكەنىن ايتىپ بەرەدى. جەدەل ۋاكىل ءۇي يەسى، بۇرىنعى ميليسيا قىزمەتكەرى سەرگەي كوپايدى تۇتقىندايدى. ال سەرگەي بولسا، سىبايلاستارى - ەۆگەني تۋروچكين مەن ميحايل ۆەرشينيندى جاسىرىپ اۋرە دە بولمادى. قازىر كىسى جەگىش بۇل «ۇشتىك» جازاسىن ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن تۇرمەدە وتەپ جاتىر.

دەرەككوز: «جاس قازاق» گازەتى. 2011