قازاق - جەر شارىنىڭ جىلى اعىسى سەكىلدى

None
استانا. قازاقپارات. دۇكەنباي دوسجان، جازۋشى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى.

- دۇكەنباي اعا، اڭگىمەمىزدى ۇلتتىق مۇددەدەن باستاساق. وسى ورايدا قانداي ارمانىڭىز بار؟

- مەندە ۇلكەن ارمان بار. قازاق حالقىنىڭ بار-جوعىن دۇنيە بىلە بەرمەيدى. بالزاك، فلوبەر ارقىلى فرانسۋز حالقىنىڭ، فولكنەر، سەليندجەر پروزاسى ارقىلى ا ق ش ەلىن، ماركەستى وقىپ، كولۋمبيانى، كاۆاباتانى وقىپ، جاپون حالقىنىڭ قادىر-قاسيەتىن بىلايعى جۇرت ايتىپ، اسپانداتىپ جاتادى. ال قازاقتى ەشكىم ءتۇسىنىپ، ەرەكشەلەمەيدى. ەۋرازيا كەڭىستىگىندە ۇلان-عايىر ۇلى دالانى يەلەنىپ، سول دالاعا قونىس تەپكەن ءتۇرلى ۇلت پەن ەتنوستى ءوزىنىڭ كەڭ قولتىق، باۋىرمال مىنەزىمەن سۇتتەي ۇيىتىپ وتىرعان وزگەشە ونەرلى، وزگەشە ءتوزىمدى قارا ورمان قازەكەمنىڭ قادىرىنە ەشكىم جەتكەن ەمەس. قاشان جەتەرى تاعى بەلگىسىز. وركەنيەتتىڭ ۇلى كوشى قىر اسىپ بارادى.

«جىلى اعىس» اتتى حيكايات جازدىم. «جۇلدىزدا» باسىلعان. مەكسيكا بۇعازىنان اينالىپ شىعىپ، تەرىستىك مۇزدى مۇحيتقا بارىپ تاۋسىلاتىن جىلى اعىس دەگەن بار. ول تۋرالى جازىلعان عىلىمي ەڭبەكتەردى وقىدىم. ەنى 5 شاقىرىمداي جىلى اعىس بولماسا، پلانەتانىڭ ەۋروپا جاعى كۇرت سۋىپ كەتەدى ەكەن. مەن وسىنى نەگىزگى يدەيا ەتىپ الدىم دا حيكايات جازدىم. كەيىپكەرلەرىم - نەمىس، كارىس، ەۆرەي، ۇيعىر، قىرعىز، پولياك ۇلتىنىڭ وكىلدەرى. بارلىعىنىڭ پروتوتيپى - ءوزىم جاقسى بىلەتىن، دوس-جاران كىسىلەرىم، ماسەلەن: نەمىس كەيىپكەر - گەرولد بەلگەردىڭ ءسال وزگەرتىلگەن پروتوتيپى. بارناۋلدان ءبىر نەمىس المانياعا كوشىپ بارعان ەكەن: «اقىن ەدىم، كىتاپ شىعارامىن، جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسىمىن» دەگەن عوي. «وندا الگى كىتابىڭدى ءۇش دانا ەتىپ شىعارىپ بەرەيىك، بىرەۋى - وزىڭە، بىرەۋى - ايەلىڭە، بىرەۋىن - قازاقستانعا جىبەرەسىڭ» دەپتى ونداعىلار. الگى نەمىس اقىنى شامدانىپ: «ەندى قالاي كۇن كورەمىن» دەسە، «بىزگە اقىننىڭ كەرەگى جوق، ترامۆاي جۇرگىزۋشىسى كەرەك» دەپتى. الگى اقىننىڭ: «كوشىپ كەلىپ قالعان سوڭ، امال جوق، ترامۆايشىنىڭ وقۋىن وقىپ جاتىرمىن» دەگەن حاتىن كورسەتتى ماعان دوسىم.

قازاقستان ۇلتتىق بانكىندە 6 جىل مۋزەي ديرەكتورى بولىپ ىستەدىم. سوندا ءبىر كوللەكسيا جينايتىن، ءوزى ساقا جۋرناليست ەۆرەي بولدى. ۇيىندە باياعى پاتشا زامانىنان قالعان نەشە ءتۇرلى سولكەباي تولى. سولاردى 200 مىڭ دوللارعا سۇراپ، ۇلتتىق بانك مۋزەيىنە الا المادىق. الگى ەۆرەيدىڭ جاسى ۇلكەن، جەتپىستىڭ ۇستىنە شىققان، ايەلى قازا بولعان، جالعىز قىزى كۇيەۋىمەن يزرايلگە كوشىپ كەتكەن. سودان الگى الەكساندر ماكاروۆ يزرايلگە بارىپ، ءبىر اي تۇرىپ، قايتىپ كەلدى. «نەگە قالمادىڭ؟» دەيمىن. «قىزىم جىبەرگىسى كەلمەدى. ءبىراق ماعان ول جاق ۇنامادى. قىزىم مەن كۇيەۋ بالام تاڭەرتەڭ «اقشا، اقشا» دەپ شىعىپ كەتەدى، كەشكە «اقشا، اقشا» دەپ ەسىكتەن كىرەدى، سوزدەرى ەش جاراسپايدى. كەڭ قولتىق قازاقتاردى ساعىندىم» دەيدى جانارى جاساۋراپ. «ەندى ءومىر باردا قازا بار دەگەن، ءسىزدى كىم باقي جالعانعا شىعارىپ سالادى؟» دەيمىن عوي. «كورشىلەرىم تۇگەل قازاقتار، ۇيدە تاماق بولماي قالسا، كورشىدەن تاماق ءىشىپ جۇرە بەرەمىن، ولە كەتسەم، سولار قۇرمەتتەپ كومەدى عوي» دەيدى. «ءومىر بويى قازاقپەن نەسىبە ءبولىستىڭىز، ەندى ولىگىڭىزدى دە قازاققا ارتىپ كەتەيىن دەدىڭىز بە؟» دەسەم، كەڭكىلدەپ تۇرىپ كۇلەدى الگى ەۆرەيىم.

وسىلايشا، كىتاپتىڭ ءار تاراۋىندا ءار ۇلتتىڭ وكىلىن سويلەتىپ، قازاقتىڭ ارقاسىندا كەمەلدىككە جەتكەنىن ءوز تىلىمەن ايتقىزامىن. قازاق - جەر شارىنىڭ جىلى اعىسى سەكىلدى. قازاق بولماسا مىنا ەرتەلى-كەش كەلىپ قونىستانعان ورىس، تاتار، نەمىس، پولياك، ۇيعىر، وزگە دە ءتۇرلى ەتنوستار باسى بىرىكپەي، ءيت پەن مىسىقتاي ىرىلداسىپ جۇرەر مە ەدى. قازاق - ۇلى دالانىڭ بويىنا جىلۋ دارىتقان گولفستريمى. وسى قازاقتىڭ ەسىگىنە قۇلىپ سالمايتىن، داستارقانىن جيمايتىن، پەيىلىن كەڭگە سالىپ ۇيرەنگەن اسىل مىنەزىن، جىلى اعىس سەكىلدى باۋىرمالدىعىن دۇنيەگە پاش ەتسەم دەيمىن!

جەردىڭ ءبىر بۇيىرىن جىلىتىپ تۇرعان تابيعي جىلى اعىس ەلەستەيدى. ەۋرازيا قۇرلىعىندا كوپتەگەن ۇلتتى سۇتتەي ۇيىتىپ، ءبىر اتانىڭ بالاسىنداي ۇيىستىرىپ وتىرعان جىلى اعىس - قازاقتىڭ دارقان جۇرەگى.

- دەگەنمەن نەنى ۋايىم ەتەسىز؟

- مەندە ۇلكەن ۋايىم بار. قازاقتى ۇلىلاپ، قور بولىپ كەتۋدەن ساقتاپ تۇراتىن گەنوفوند - تەكتىلىك - ءتوزىم شەڭبەرى - رۋح كۇزەتشىسى دەگەن بولعان. ۇستاز ايتقان جاننىڭ تاماعى دەگەن سول شىعار، ءسىرا. جوعارىدا ايتقان سىرتتان كەلىپ قوسىلعان ءارتۇرلى ۇلىس پەن ەتنوس سول رۋح كۇزەتشىسىن السىرەتىپ، ءاربىرى باس پايداسىنا يكەمدەپ، پىشىراتىپ، جويىپ جىبەرۋگە اينالدى. بۇرىنعىلار كەسەك تۋراپ، ءىرى سويلەيتىن، سوزگە تۇراتىن؛ بۇگىنگىلەر اجىك-كۇجىكشىل، كۇنشىل، وسەكشىل. اكەلەرىمىز بەينەتىنە، توزىمىنە سەنەتىن؛ كەيىنگىلەر قۋ تىلمەن قۋلىق ساۋۋعا ىڭعاي. بۇرىنعىلار مىنەز - تاعدىردىڭ ۇستاسى دەپ، ءوز ءمىنىن ءوزى الدىمەن سەزەتىن؛ كەيىنگىلەر: سۇرىنسە دە، كۇرسىنسە دە - ماڭايىنان، دوس-جارانىنان كورىپ، ماڭدايىن توقپاقتاپ جاتقانى. بەينە قادىم قازاقتىڭ رۋح كۇزەتشىسى السىرەپ، بيلىك ءدالىزى كىم كورىنگەن كىرىپ-شىعاتىن كەرۋەن سارايىنا ۇقساپ كەتكەندەي. بيلىك ءدالىزىنىڭ باس يەسىنە قاراپ بوي تۇزەسەك، يمەنە جۇرسەك دەپ ۋايىم جەيمىن.

ۇلكەن ۇيگە، قاراشاڭىراققا بارعاندا، اياعىمىزدى ءسۇرتىپ كىرەمىز. وزگە ۇلت پەن ۇلىستار دا مىنا بىزدەر سەكىلدى ۇلكەن ۇيگە، قاراشاڭىراققا اياعىن ءسۇرتىپ كىرسە دەيمىن. قارا ورمان قازاقتىڭ كەڭقولتىق، اڭعال، ادال مىنەزىن پايدالانىپ وزگە اعايىندار مۇلدە ءوزىمسىنىپ كەتتى. اسسامبلەيانىڭ تورىنە تالاسادى، ۇلكەن سىيلىق دامەتەدى، قازاقيانىڭ بەك ۇلدارىنداي بولسام دەيدى... مۇددەمىزدى كوبىرەك قامداسا دەيدى... وسىناۋ دەيدى-دەيدىگە - ماقۇل دەي بەرسەك، ءبىر كۇندەرى تەكتىلىكتەن ايىرىلىپ، رۋح كۇزەتشىسى باسىمىزدان بۇلبۇل بولىپ ۇشىپ كەتۋى كامىل.

- كەيىنگى كەزدە مەرزىمدىك باسىلىم بەتتەرىنەن كورىنبەي كەتتىڭىز...

- بۇعان تىكەلەي جاۋاپ بەرەتىن بولسام، كوركەم شىعارما جازا سالىپ، جارق ەتكىزىپ جاريالايتىن ولەڭ-جىر، ءيا ماقالا، ءيا سۋرەتتەمە ەمەس. ارىپتەستەرىم باسىلىم بەتتەرىنە، ويعا، قىرعا وڭدى-سولدى پىكىرلەرىن ءبىلدىرىپ جاتادى، وعان دا جوقپىن. ءوز باسىم ءاردايىم مۇڭايعان، توماعا-تۇيىق، تۇنجىراعان ادام كورسەم، جادىراتقىم، ىشىنە ءۇڭىلىپ سىرلاسقىم كەلىپ تۇرادى. ءسويتىپ، وي باعىپ، قيال قۋىپ جۇرەم-داعى، گازەت-جۋرنال بەتتەرىنەن كورىنە بەرمەيمىن. ەشقاشان ايقايلاعان ەمەسپىن. جۇتاپ بارا جاتىرمىز، دەموكراتيا جوق، تونالدىق، ەل بولۋىمىز ەكىتالاي، تىلىمىزدەن ايىرىلدىق دەپ ايقايلاعان ەمەسپىن. كەرىسىنشە، قازاقتىڭ كوركەم، ءتىرى ءسوزىن قاسيەتتەپ شىعارما جازىپ، ءولىپ-وشەمىن. تۋ سىرتىمدا، كوزگە كورىنبەي، ءاردايىم پەرىشتەدەي بولىپ قازاعىمنىڭ اسىل قاسيەتى - ۇستانىمى كۇش بەرىپ سىبىرلاپ تۇرعانداي سەزىلەدى. وسىدان شيرەك عاسىر بۇرىن جارىق كورگەن 10 تومدىق «قازاق ءتىلىنىڭ تۇسىندىرمە سوزدىگىن» اشىپ قاراڭىز، ەڭ كوپ مىسال مەنىڭ شىعارمامنان تەرىلگەن. ءتىرى سوزگە دەگەن ۇقىپتىلىقتان بولار. ءتىرى ءسوز ولمەيدى. قازاقتىڭ مولدىرەگەن ءتىرى ءسوزى قاي-قاي زاماندا ءسىز بەن ءبىزدى نەبىر قيىن وتكەلدەن امان الىپ شىعارى كامىل.

- ەسەسىنە، ءسىز تۋرالى وپپونەنتتەرىڭىز «جىل سايىن كىتابى شىعادى، وقىرماندارىمەن ءجيى كەزدەسەدى» دەپ سىناعانداي سىڭاي تانىتىپ جاتادى. وسى پىكىرگە قالاي قارايسىز؟

- جىل سايىن ءيا اۋدارما، ءيا بولماسا، ءتۇپ نۇسقا ءبىر كىتابىم جارىق كورىپ تۇرادى. ارينە، جىلدا مولدىرەگەن كوركەم شىعارما جازىپ تاستاۋ قيىن نارسە. ءبىراق ەكى جىلدا ءبىر مارتە نە حيكايات، نە اڭگىمەلەر جيناعىم شىعىپ تۇرادى. ال جىل سايىن كىتاپ شىعاراتىن بولىپ كورىنسەم - ول اۋدارمالارىما قاتىستى. ماسەلەن، بيىل «جىبەك جولى» رومانىم ماجار تىلىندە شىقتى. سوسىن تۇرىكتەر اڭگىمەلەرىمدى اۋدارىپ جاتىر. قالامدى سۋىتىپ الماعان ءجون، كوپ جازىپ، كوپ تەبىرەنگەنگە نە جەتسىن. ءبىر كەن كوزدەرى بولادى - قانشا الىپ جاتسا دا تاۋسىلمايدى. ءبىر كەن كوزى تايىز، تەز تاۋسىلىپ قالادى. قالامگەر جان سارايىنىڭ بايلىعىنا، تۇيگەنىنە قاراپ كوركەم دۇنيە تۋعىزادى.

2011- جىلى 20- مامىردا ۇلتتىق اكادەميالىق كىتاپحانادا كىتاپ كورمەم اشىلدى. زيالى قاۋىم جينالعان مارتەبەلى كورمەدە بايلانىس جانە اقپارات مينيسترلىگىنىڭ 2010- جىلعى قاراشا-جەلتوقسان ايلارىندا ەلىمىزدىڭ 14 وبلىستىق كىتاپحاناسىنان جينالعان ەلەكتروندىق-اقپاراتتىق مالىمەتى بويىنشا، «ەڭ كوپ وقىلاتىن قالامگەر» دەگەن مارتەبە حابارلاندى. 55 جىلدىق شىعارماشىلىق ومىرىمە قىسقاشا شولۋ جاسالدى. كورمەگە نەمىس، ماجار، يسپان، اعىلشىن تىلىندە شىققان كىتاپتارىم، شەتەلدىك جازۋشىلارمەن جازىسقان حاتتارىم قويىلدى. بالزاك 48 رومان جازىپتى. ونى كوپ جازىپتى دەپ سىناۋعا بولا ما؟ كوپ جازعان ادام - الاقول، از جازعان كىسىنىڭ ءبارى - كلاسسيك ەمەس. راس، جازعانىمنىڭ ءبارى شەدەۆر بولماس، ايتسە دە ءوز ۋاقىتىنا، وقىرمانىنا اق، ادال قىزمەت ەتتى دەپ ويلايمىن. تاعى ءبىر كوڭىلدەگى جايت: شەبەرلىكتىڭ كوكجيەگى شەكسىز. مىناداي ءادىس تاپتىم... بولدىم... تولدىم... بيىگىمە شىقتىم... دەگەن جازۋشىنى كورمەدىم.

رەاليزم ءادىسىنىڭ ءوزى قازىر بىرنەشە تۇرگە ءبولىنىپ كەتتى: ميفتىك رەاليزم، ماگيالىق رەاليزم، وي اعىنى دەگەندەي. ءوز باسىم سوڭعى كەزدە ماگيالىق رەاليزم ادىسىنە ءجيى جۇگىنەمىن. ماسەلەن، ءولى ادام مەن ءتىرى ادامنىڭ تىلدەسۋى وسى ماگيالىق رەاليزمگە جاتادى. ادەبيەتتە باياعىدان دامىعان ءۇردىس. وي اعىنى دا سول. قازاق «كوڭىل جۇيرىك پە، كوك دونەن جۇيرىك پە» دەيدى. ويدان جۇيرىك ەشتەڭە جوق. ادام باسىنا ءبىر مەزگىلدە بىرنەشە وي قاتار كەلىپ، تولقىندانىپ، ساپىرىلىسىپ جاتادى. ويدىڭ قاعازعا تۇسكەن فوتوگرافياسى - وي اعىنى ادىسىنە جاتادى.

مۇنىڭ مەكتەبىن جاساعان - اعىلشىن كلاسسيگى دجەيمس دجويس. ايگىلى «ۋليسس» رومانىندا جەلەتەك كەلىنشەكتىڭ قوناقۇيدە جاتىپ، اشىناسىن كۇتەتىن جەرى بار. كىتاپتىڭ 34 بەتىنە سوزعان. ايەلدىڭ سول مەزەتتەگى وي-قيالى شارتاراپتى شارلاپ كەتەدى... تىعىز باسىلعان ءبىر-اق سويلەم، اراسىندا ءۇتىر، نۇكتە دەگەندەي - بىردە-ءبىر تىنىس بەلگىسى جوق. ءبىراق شاتاسپاي تۇسىنەسىز. بۇل - دجويستىڭ جازۋ شەبەرلىگى. وسى وي اعىنى جۇسىپبەك ايماۋىتوۆتىڭ «اق بىلەگىندە» قىلاڭ بەرەدى. وي اعىنى ءابىش كەكىلبايەۆتىڭ «ەلەڭ-الاڭىندا»، سوسىن ماعاۋيندە بار. وسى ءتاسىلدى كەيىنگىلەردەن قۋانىش جيەنباي، راحىمجان وتاربايەۆ ادەمى پايدالانىپ ءجۇر. ايتسە دە، ءبىراز جازۋشىلار كۇيكى مىنەز، قاراپايىم ادامنىڭ وي سۋرەتىن قاعازعا تۇسىرەم دەپ مايدالانىپ كەتەدى. وي اعىنى ۇلكەن تارتىستارعا قۇرىلسا عانا جاراسادى. دەڭگەيدى نەعۇرلىم بيىك ۇستاۋعا ۇمتىلعان ءجون دەپ ويلايمىن.

«مۇحتار جولى» (1988) دەگەن رومان جازدىم. وي اعىنى ءادىسىن مولىنان پايدالاندىم. ەلدەن كەلگەن ءتىلى جوق مىلقاۋ بالامەن اۋەزوۆتىڭ «تىلدەسەتىن» تۇسى بار. ەكەۋىنىڭ ويشا سويلەسكەنىن ءۇش بەتكە سوزدىم. ونى سىنشىلار بايقاعان جوق. ءبىزدىڭ قازاق جازۋشىلارىنىڭ تراگەدياسى - ءبىر-ءبىرىن وقىمايدى. كلاسسيكتەر تەك ءوزىن-ءوزى وقىپ قانا كۇن وتكىزىپ كەلەدى. مارقۇم قادىر مىرزا-ءالى جارق ەتكەن توسىن ويدىڭ اقىنى ەدى. قادىردىڭ ارتىقشىلىعى - كوركەم پروزانى قاداعالاپ قالدىرماي وقيتىن. ارينە، كلاسسيكتەردى. سولاردىڭ شىعارماسىنداعى مىقتى ويدى مىرزا-ءالى اعامىز ولەڭ جولىنا قۇپ ۇيلەستىرە بىلەتىن. كوركەم پروزا وقىماعان قازاقتار ولەڭ جولىنا تۇسكەن الگى ادەمى ويعا تاڭداي قاعىپ جاتادى. ماعان مىرزا-ءالىنىڭ اسىل جۇزىكتەي جىلت ەتە قالعان پروزاداعى ويدى قاناتىن جايىپ جۇتىندىرىپ جىبەرەتىنى ۇنايتىن.

- وزىڭىزگە ءوزىڭىز باعا بەرىپ كورىڭىزشى...

- پسيحولوگتەردىڭ پايىمىنشا، ءوز باسىم ءاردايىم ويعا مالتىعىپ جۇرەتىن، مەلانحوليك، قيالي ادامداردىڭ سورتىنا جاتامىن. وي تۇزاعىنان شىعا المايمىن. «جەردە ەتپەتتەپ جاتىپ جازاتىن جازۋشى» دەگەن جاناما اتىم تاعى بار. بۇل تۋرالى مۇزافار الىمبايەۆتىڭ ەستەلىك كىتابىندا جازىلعان. كۇن قۇرعاتپاي قالامعا جۇگىنەتىن جازۋشىنىڭ ءبىرىمىن. ارينە، كۇن سايىن كوركەم شىعارما جازبايمىن. كەي كۇندەرى كۇندەلىككە جۇگىنەم، اۋدارما جاسايمىن. وقىرماندارىما، الىس-جاقىن تۋىستارىما، اناتولي كيمگە، گەرولد بەلگەرگە، ەل-ەلدەگى پىكىرلەس، قالامداس دوستارىما حات جازامىن. كىتاپ وقيمىن. اسىرەسە، كوركەم شىعارما جازاردا، كۇندەلىكتى اقپارات اعىنىنان ءوزىمدى تىيىپ ۇستايمىن. تەلەۆيزور كورمەيمىن، تەلەسەريال دەگەن دۇشپانعا قارسىمىن، راديو تىڭدامايمىن، گازەت وقىمايمىن. تەك قانا باياعى ەسكى تانىس كلاسسيكتەرىمدى - تولستوي، فولكنەر، بالزاك، ورىستىڭ كەيىنگى جازۋشىلارى - گرانين، راسپۋتيندەردى وقيمىن. ەجەلگى گرەكتىڭ تابانى جەرگە تيسە، كۇش الىپ كەتەتىن انتەيى سەكىلدى ءوز باسىم كلاسسيكتەردى وقىپ قانا شىعارماشىلىق كۇش جينايمىن. الگىلەردەن توسىن قيال، كوركەمدىك بوياۋ، سۇرلەۋ تابامىن. ۇيرەنۋ، ۇزدىكسىز جەتىلۋ دەگەن بار. ءالى كۇنگە تىنباي جەتىلۋ، ۇيرەنۋدەن جالىققان جوقپىن. مەندە توقمەيىلسۋ دەگەن بولمايدى. انە-مىنە، 70 جاستىڭ قاراسى كورىنىپ قالدى، كۇن سايىن ۇيرەنۋ، جەتىلۋ ۇستىندەمىن. شىعارماشىلىققا دەگەن قاناعاتسىزدىعىم، ءىرى كلاسسيكتەردەن ۇيرەنۋىم، ءوزىمدى-ءوزىم قامشىلاۋىم جاسىمدى ۇزارتا تۇسەتىن سەكىلدى. جاقسى ماعىناسىنداعى ءوزىمشىلمىن.

- سىزبەن قارايلاس قاتارىڭىزدىڭ كوبى «شارشاپ قالدى». جازۋدى قويدى دەگەنىم عوي. ايتاتىن سىلتاۋلارى: «ءبىز وتپەلى كەزەڭدە ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز، بۇگىنگى زاماننىڭ كەيىپكەرى ءالى قالىپتاسىپ بولعان جوق، سوندىقتان جازا الماي ءجۇرمىز» دەيدى...

- مۇنداي پىكىرگە قوسىلمايمىن. مۇنىڭ ءبارى - جاي سىلتاۋ عانا. وتپەلى كەزەڭ بە، الدە توزاققا بارا جاتقان قيامەت-قايىم زامانى ما، ءبارى ءبىر. بىزدەر قاۋىمعا جول سىلتەيتىن ساياساتكەر، الەۋمەت تانۋشى، ءيا بولماسا فيلوسوف ەمەسپىز، ءبىز - بار بولعانى ادام جانىنىڭ رەنتگەنىمىز. بۇگىنگى كەدەي كىسى نەگە مۇڭايىپ ءجۇر... باي ادام قالاي اسپانداپ كەتتى... ولار نە ويلايدى، ارمان-ماقساتى نە، نانىن قالاي تاۋىپ ءجۇر، مىنە، بىزدەر قوعامداعى كەز كەلگەن ادامنىڭ رۋحاني جان دۇنيەسىنىڭ پورترەتىن جاساۋشىمىز. سوندىقتان بۇل جەردە سوسياليستىك ءداۋىر، كاپيتاليستىك زامان دەگەن ۇعىم جۇرمەۋى ءتيىس. بىزگە ادامنىڭ جان دۇنيەسىنىڭ قوزعالىسى عانا كەرەك. مۇڭى، شەرى اقتارىلعانى قىزىق.

- سوندا ءسىزدىڭ ءوزىڭىزدى-ءوزىڭىز اباقتىعا قاماپ، جازۋعا سونشالىق قۇشتار بولۋىڭىزدىڭ سەبەبى نە؟

- جازۋ - مىنەزىمە اينالعان. شارتتى رەفلەكس دەسە بولادى. كۇندەلىكتى اس ءىشۋ، كىسىمەن سىرلاسۋ، سۇحبات قۇرۋ، سەيىلدەۋ سەكىلدى. ءبىرىنشى اڭگىمەم، 1956- جىلى 14 جاسىمدا جارىق كورىپتى. بيىل جازۋدى باستاعانىما تۋرا 55 جىل. وسى 55 جىل بويى جازعان كىسىدە وزگەشە بوياۋ، قيسىندى شەبەرلىك قالىپتاسادى. ويىڭدى كەز كەلگەن ۋاقىتتا قانىق بوياۋىمەن قاعازعا تۇسىرە الاتىن قاسيەت قونادى. مىسالى، «كۇن قىزارىپ باتتى» دەپ جازبايمىن. «كۇن ءسۇر قازىداي ەرىپ كوكجيەككە ءسىڭدى» دەيمىن. «قارسى بەتتەن تاۋ كورىندى» دەمەيمىن، «قارسى بەتتەن تاۋلار يىقتاسىپ تۇرەگەلدى» دەيمىن. ءار نارسەگە جان بەرگەندى قالايمىن. جارتى عاسىردان استام ۇستانىپ كەلە جاتقان ءتىرى ءسوز بەن كوركەمدىك بوياۋدى كەيىنگىگە قالدىرسام دەپ ارماندايمىن.

جازعانىڭدى تاپ قازىر وقىماسا دا، كەيىن ءبىر وقىر دەگەن ويمەن ءوزىڭدى-ءوزىڭ جۇباتاسىڭ. جازباي قويسام - جىلدار بويعى ۇستانعان ونەرىڭە وبال. شەبەرلىككە شىركەۋ. جازا تۇسۋىمە ەكىنشى ءبىر سەبەپ: كەز كەلگەن كىسىدە ايتىلماعان مۇڭ، سىر، شەر اسىپ توگىلەدى. كەيدە ايتىس اقىندارىنا، ءانشى، اكتەرلەرگە قىزىعامىن، دومبىرانى الادى-داعى «احاۋ» دەپ، كوكىرەگىن ءبىر بوساتىپ الادى. ال ءوزىمنىڭ مۇڭىمدى، شەرىمدى قاعاز عانا كوتەرەدى. جازىپ وتىرعانىمدا، وسى شىعارمام قاشان شىعادى... قالاماقى بولا ما... بولمايدى ما... جۇرت وقي ما... وقىمايدى ما - ونى ويلامايمىن. كوزىمنىڭ الدى جاساۋراپ، تەك قانا ءتىرى ءسوزدىڭ بوياۋىن، سۋرەتىن ىزدەپ جان تاپتىرماي جازا تۇسەمىن. ءسوزدىڭ سۋرەتى وزىنەن-ءوزى ەلەسكە اينالىپ، سودان نە اڭگىمە، نە حيكايات تۋادى. ءوز قيالىمنىڭ تەڭىزىنە مالتىپ جۇزگەن اپەندە سەكىلدىمىن.

- جولى بولعىش جازۋشى دەپ جاتادى...

- ءومىر جولىمدا ىلعي جاقسى ادامدار ۇشىراسىپ جاتادى. ءتىپتى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىنە وقۋعا ءتۇسۋىمنىڭ ءوزى قىزىق. قۇجات قابىلداۋدىڭ ەڭ سوڭعى كۇنىنە زورعا اياق ىلىكتىردىم. ءبىر ورىنعا 12 ادامنان كەلىپتى. اتتەستاتىمدى بەرسەم: «بالا، قۇجاتىڭنىڭ ەكى كەمشىلىگى بار» دەپ قابىلدامايدى. «نەگە؟» دەپ شوشىپ كەتتىم. «ءبىرىنشى كەمشىلىگى - ورتاسىن ويىپ تاستاپسىڭ، ەكىنشىدەن - مىناۋىڭنىڭ قازاقشا جاعى تولتىرىلعان، ورىسشا جاعى تولتىرىلماعان» دەيدى كەلىنشەك. الگىدە ىستىقتاپ تۇرعانىمدا، قولىمداعى قاعازدى تىستەلەپ، جەرگە تۇكىرىپ تاستاعام، سول جىرتىلعان نارسە اتتەستاتىم ەكەن. ەلدەگى مەكتەپ ديرەكتورى اسىعىپ ءجۇرىپ ورىسشا جاعىن تولتىرۋدى ۇمىتىپ كەتىپتى. ونىڭ جايى بىلاي. شىلدە اياقتالۋعا جاقىن، وقۋعا بارماق بولىپ مەكتەپ ديرەكتورىن جان ۇشىرىپ ىزدەپ شىققام. ۇجىم ديرەكتورىنىڭ ۇيىندە كارتا ويناپ وتىر ەكەن. ۇستىنە كىرىپ بارسام - الگى ۇستازىم دەرەۋ قۇجاتتى تولتىرىپ، ءمورىن باسىپ قولىما ۇستاتتى. اسىعىستان كەتكەن قاتەلىك.

«ەندى قايتەم؟» دەدىم. «اۋىلىڭا بارىپ، قايتادان دۇرىس اتتەستاتقا اۋىستىرىپ كەل» دەيدى. قۇجات قابىلداۋدىڭ سوڭعى كۇنى، قىزىلوردا قايدا، مەن قايدا، ءبارىبىر اۋىستىرىپ كەلە المايمىن. قاراسام، ەسىكتىڭ الدىنداعى «جاۋاپتى حاتشى» دەپ جازىلعان جالپاق تاقتايدىڭ جانىندا شومبال قارا كىسى وتىر. قاسىنا بارىپ: «اعاي، مەن جازۋشى بولسام دەپ ەدىم» دەدىم. تۇرىمە قاراپ تۇردى-داعى اياپ كەتتى مە: «ءاي، دامەش، مىنا بالا وقۋعا تۇسسە - مۇرنىمدى كەسىپ بەرەيىن، ءبارىبىر جىعىلادى، قۇجاتىن الا سالشى» دەپ ايقايلادى. ءسويتىپ، قۇجاتىمدى قابىلدادى. بەس ەمتيحاننان قاڭعالاقتاپ ءجۇرىپ امان-ەسەن ءوتىپ، وقۋعا ءتۇسىپ كەتتىم. وقۋعا تۇسۋىمە سەبەپكەر بولعان الگى شومبال قارا كىسىنى مەيرامحاناعا اپارىپ، العىسىمدى ايتايىن دەگەن ويعا بەكىدىم. كىم ەكەنىن سۇراپ الدىم. قاراعۇسوۆ ەسىمدى كىسى ەكەن. اقىرى ستيپەنديامنان جيا ءجۇرىپ، وتىز سومعا تولتىرعان كۇنى الگى كىسىنى شارق ۇرىپ ىزدەمەيمىن بە. سويتسەم، جۇمىستان شىعىپ، وسكەمەنگە كەتىپ قالىپتى. بىرنەشە جىل بۇرىن وسى وقيعانى جىلى ورتادا ايتىپ ەدىم، مينيستر گۇلجان قاراعۇسوۆا: «ول مەنىڭ پاپام عوي» دەپ جىلاپ جىبەردى.

ومىردە وزىمە جاقسى ادامدار ءجيى ۇشىراسادى. كەيبىرەۋلەر: «اقشامدى ۇرلاپ كەتتى»، «جوعالتىپ الدىم» دەپ جۇرەدى عوي، ءوزىم كەرىسىنشە ءجيى-ءجيى توتەنشە تابىسقا كەزىگەم، جاقسى ادامدار سەپتەسىپ كەتەدى. انام 99 جاسقا كەلىپ قايتىس بولعان. 90-جىلداردىڭ باسى، ەكونوميكانىڭ قيىن كەزى، ەلدە اقشا جوق، جاعداي قيىن، ەلگە بارعاندا ۋايىم ارالاس اڭگىمە باستايمىز عوي. «ءاي، شىراقتارىم، جاقسى ادامدارعا سۇيەنىڭدەر، جاقسى ادامدار ءالى بار، جاقسى ادام تاۋسىلعان كۇنى - دۇنيە توڭكەرىلىپ كەتەدى» دەپ وتىرۋشى ەدى جارىقتىق. اشارشىلىقتى، سوعىستى كورگەن كىسى، اسا قيىن، تارشىلىق زاماندا انام ءۇيىنىڭ ەسىگىن اشقان كىسىنىڭ بارىنە داستارقانىن جايا بەرەدى ەكەن. «ادامنىڭ جامانى جوق، ادامدى پەيىلى اسىرايدى» دەيتىن. بازءبىر كىسىلەردىڭ ءومىر بويى بىرەۋمەن كەكتەسىپ، جاۋلاسىپ جۇرەتىنىنە تاڭعالامىن. ءوز باسىم كىسىمەن ارازداسقانىمدى تەز ۇمىتىپ كەتەمىن دە، كەزدەسكەندە ءبىرىنشى بوپ قولىن العانىمدى بايقاماي، ارتىنان ويلانىپ قالام. ءوزىم ءۇشىن ادامنىڭ جامانى جوق. جامان دەپ جۇرگەنىمىز جولى اۋىر كىسىلەر عانا. كەز كەلگەن كىسىنىڭ بويىنان جىلت ەتكەن جاقسىلىق ىزدەيمىن. جۇرەك قالتاسىنان تازا نارسە تاۋىپ الۋعا تىرىسامىن.

- «جاقسىنىڭ ارتىنان ءسوز ەرەدى، جاماننىڭ ارتىنان ءشوپ ەرەدى» دەگەندەي، ءسىز تۋرالى ولقىلى-تولقىلى ءسوزدىڭ كوپ ايتىلاتىنى نەسى؟

- ءابىش كەكىلبايەۆتىڭ بىردە دوستىق پەيىلمەن: «ۇيىرىنەن قۋىلعان ساياق جىلقىداي، ىلعي دارالانىپ جۇرەسىڭ» دەگەنى ەسىمدە. ءوز ويىمەن ءوزى بولىپ، بولەكتەنىپ جۇرگەن كىسىنىڭ وپپونەنتى كوپ بولادى. قيالعا ءجيى تىزگىن بەرەمىن. اڭعا شىعۋعا، بالىق اۋلاۋعا، شاحمەت، كارتا ويناۋعا مۇلدەم جوقپىن. لاۋازىمدى كىسىلەرگە قۇراق ۇشپايمىن. كوپ جىگىتتەردىڭ جولىن «كوكەلەرى» اشىپ جاتقاندا، ءوزىم كىتاپ جازعانىما ءماز بولىپ جۇرە بەرىپپىن. باياعىدا ولجاس سۇلەيمەنوۆتىڭ قولتىعىمنان دەمەگەنى بار: «تيشە، براتيا، ون كرەپكيي پيساتەل» دەپ. ءسوزى گازەتكە شىقتى. ولجاسپەن تانىسۋىمنىڭ ءوزى قىزىق. ءتورتىنشى كۋرستا وقىپ جۇرگەنىمدە، ءابدىجامىل نۇرپەيىسوۆ «جۇلدىزدا» باس رەداكتور ەدى، ءبىر ءنومىردى تۇگەل جاستارعا ارنايمىز دەدى. ءابىش كەكىلبايەۆ، ورازبەك سارسەنبايەۆ، اسقار سۇلەيمەنوۆتەن قالىپ قويمايىن دەپ مەن دە جۇگىردىم.

نۇرپەيىسوۆ: «داستانىڭ سىيمايدى. ولجاستىڭ ەكى كىتابى شىققان، سوعان سىن ماقالا جازىپ اكەل، - دەدى، - جۋرنالعا رەسەنزيا كەرەك ەمەس، سىن ماقالا اكەل» دەدى قادالىپ. سودان ولجاسقا تەلەفون شالىپ، ەرتەڭگىسىن ۇيىنە جەتىپ باردىم. ءۇيى استان-كەستەن، جوندەۋ ءجۇرىپ جاتىر ەكەن. اس ۇيىندە قابىلدادى. جارتىلاي ىشىلگەن شاراپ تۇر، ءبولىپ قۇيدى. «ىشپەيمىن» دەدىم. «نە جازاسىڭ؟» «ولەڭ، اڭگىمە جازامىن» دەدىم. «جازاتىن ادام مىندەتتى تۇردە ءىشۋى كەرەك» دەدى دە، ءوزى تارتىپ جىبەردى، سوڭىنان مەن دە ىلەستىم. اش قارىنعا ىشكەن شاراپتىڭ ۋىتى باسىما شىقتى.

«ءسىز تۋرالى سىن ماقالا جازايىن دەپ ەدىم» دەيمىن قايتا-قايتا وزەۋرەپ. «نۇرپەيىسوۆتىڭ شپيونى شىعارسىڭ وسى. تانىسپاي جاتىپ سىن جازام دەيسىڭ. ولجاس تاڭەرتەڭ اش قارىنعا شاراپ ىشەدى ەكەن دەپ جاز» دەدى رەنجىپ. ەكەۋمىزدىڭ ءسوزىمىز جاراسپادى. شىعىپ كەتتىم دە كىتاپحاناعا بارىپ، ولجاستىڭ كىتابىن تاۋىپ الىپ، «تۇلپاردىڭ ءىزى» دەگەن 7 بەت ماقالا جازىپ شىقتىم. قادىر مىرزا-ءالىنىڭ «يىرىمىندە» بۇل تۋرالى جازىلعان، «ولەڭىن ابىشكە اۋدارتتىق، «تۇلپاردىڭ ءىزى» دەگەن ماقالانى جاس جازۋشىعا جازدىرتتىق» دەگەن. اتىمدى اتاماپتى.

نۇرپەيىسوۆ وقىپ كورىپ: «باسپايمىن، مىناۋىڭ رەسەنزيا، ساعان سىن ماقالا جاز دەگەم» دەپ مەسەلىمدى قايتاردى. باسىم سالبىراپ كەتىپ بارا جاتىر ەدىم، ەسىكتىڭ اۋزىندا زەينوللا سەرىكقاليەۆ وتىر ەكەن، اياپ كەتتى بىلەم، ءمان-جايدى ءتۇسىنىپ، ماقالانى الىپ قالدى. ۇستىنەن شامالى قول تيگىزىپ، «جۇلدىزدىڭ» سول جولعى نومىرىنە سالىپ جىبەردى. سىن ماقالا ەمەس، رەسەنزيا بولىپ شىقتى. ولجاس كەڭ ەكەن، جىلدار وتە ەكەۋمىز دوستاسىپ كەتتىك. اقىن تۋرالى «پوەزيا گلادياتورى» دەگەن اڭگىمە جازدىم.

ايتايىن دەگەنىم، سىنشىلاردىڭ كوپ جۇندەيتىن سەبەبى - بيلىك ۇستەلىندە وتىرعان ەمەسپىن، جالاڭاش باتىرمىن، ەشقانداي توپقا قوسىلىپ كورمەپپىن. ىلعي وزىمشە جول ىزدەپ، قيال كەشىپ، ويدى سەرىك قىلامىن. كوبىنە اڭقاۋلىقتان ارانداپ، وت باسىپ قالامىن. لاۋازىمدى كوكەلەردى كولەڭكەلەپ جۇرسەم عوي، سونشاما سىن ەستىمەس پە ەدىم، كىم بىلگەن. سىنشى اعايىن كىسىنىڭ جازعانىنا ەمەس، كرەسلوسىنا قاراپ، قالام تۇرتەدى كوبىنە.

- ءوزىڭىزدى ءادىل باعالاندىم دەپ ويلايسىز با؟ قازىرگى ادەبي سىنعا دەگەن پىكىرىڭىز قالاي.

- قازاقتا جوتالى ادەبي سىن مۇحامەدجان قاراتايەۆ، ەسماعامبەت ىسمايىلوۆ، ايقىن نۇرقاتوۆ، سەرىك قيرابايەۆ اعالاردان كەيىن سونشالىق بەل اسىپ دامىماي قالدى. قازىر ادەبي سىن تەك ەكى جاعدايدا جازىلادى. ءبىرى - مەرەيتويعا بايلانىستى ودا، ماقتاۋعا قۇرىلعان كوبىك ءسوز، ەكىنشىسى - كىمنىڭ قولداۋشىسى مىقتى، كىمنىڭ قىزمەتى زور - سونىڭ كىتابىن جابىلا ماقتاپ، جيىلىپ قولپاشتاپ، كوپ بولىپ كوتەرمەلەپ، وتىرا قالىپ ودا جازۋ ەتەك الىپ كەتتى. قازىرگى سىنعا كوڭىلىم تولمايدى. باياعىداي تۇكپىرلەپ، جەرىنە جەتكىزە تالداۋ، جەتىستىگىن جارقىراتىپ ايعاقتاۋ، كەمشىلىگىن كوزگە شۇقىپ كورسەتۋ قالىپ بارادى. سىن - سىننان گورى جارناماعا ۇقساپ كەتتى.

شىعارماشىلىعىم تۋراسىندا ەكى كىسى جاقسى تانىدى. «جىبەك جولى» رومانىم شىققاندا، تولەگەن توقبەرگەنوۆ مارقۇم «قازاق ادەبيەتىندە» «جىبەك جولىنىڭ ىزىمەن» دەگەن تولىمدى ماقالا باستىردى. 2002- جىلى «ءبىلىم» باسپاسىنان 13 تومدىعىم جارىق كوردى. سوعان زەينوللا سەرىكقاليەۆ كوسىلتىپ اۋەلى العى ءسوز، «ەگەمەن قازاقستانعا» «قاجىرىن قىلىششا قايراعان قالامگەر» دەگەن ماقالاسىن جازدى. ءابىش كەكىلبايەۆ ءبىرشاما ءتاۋىر پىكىر ءبىلدىردى. ولجاستىڭ كىتابىما العى ءسوزى بار دەگەندەي.

- كۇندەلىك جازاسىز با؟

- جازامىن. جارق ەتە قالعان ادەمى ويدى كۇندەلىگىمە ءاردايىم ءتۇرتىپ قويامىن. «ءىشتىم-جەدىم... پالەنشەنى كوردىم... سالتاناتقا باردىم» دەپ ەمەس، ادەمى سەزىم، توسىن وي، كەيدە ءوزىمنىڭ جىبەرگەن قاتەلىگىمە دەيىن تەرىپ جازىپ قويامىن. تولستويدىڭ 100 جىلدىعىنا شىققان اكادەميالىق 90 تومدىعىنىڭ 88-89 تومى كۇندەلىكتەرىن قۇرايدى. «مەندە ءبىر ءيت مىنەز بار، سودان قۇتىلا الماي قور بولدىم» دەگەن سياقتى جان سىرىن اشىق جازىپ قالدىرعان. بالزاكتىڭ عاشىق بولعان ايەلدەرىنە جازعان حاتتارى عاجايىپ سىر. سولاردى ۇلگى تۇتام.

- شەتەلگە شىقتىڭىز با؟

- ومىرىمدە شەتەلگە شىعىپ كورمەپپىن.

- اپىر-اي، ءا! سەبەبى نەدە؟

- ءساتى دە تۇسكەن كەز بولدى، ءبىراق بارمادىم. قىزىقپايمىن. شەتەلدە بولماسام دا مەندە ەلەستەتۋ، قيال سەزىمى ۇدەمەلى. تۋرا سول شەتەلدە بولىپ كەلگەندەي بولمىستى سۋرەتتەپ ەلەستەتە الامىن، شىنايى شىعادى. دۇنيەنى سۋرەتپەن كورۋ، ءسوزدىڭ بوياۋىن سەزىنۋ - الگى ايتقان شەبەرلىكتەن شىعار. جالعىز مىسال، «مۇحتار جولى» رومانىندا اۋەزوۆتىڭ اۋەلى ءۇندىستان، سوسىن جاپونيا ساپارى تۋرالى ەكى تاراۋ جازۋعا وتىردىم. جازۋشىنىڭ جول ساپار جازباسىندا اۆتوردىڭ كوڭىل كۇيى، سەزىم تولقىنى، توسىن ورتانى تاني ءبىلۋى تام-تۇمداپ قانا. ايتسە دە، اۋەزوۆتىڭ جولجازباسىن سوزبە-ءسوز قايتالاپ شىعۋ قيسىنسىز. ءۇندى ەلى تۋرالى كوپتەگەن كىتاپ وقىدىم. عۇرپىن، وت جالىنداي جىلى پەيىلىن قالامگەردىڭ قابىلداۋى ارقىلى سۋرەتتەۋىم كەرەك ەدى. ادام جەگىلگەن اربا-ريكشاعا توقتادىم. اۋەزوۆ: «ءبالى، ءبىر كوشەگە جۇگىرتىپ كورەيىن» دەپ الگىگە وتىرماي ما. باتار كۇنمەن ىلەسىپ سورعىپ كەلە جاتادى. كەنەت قۇلاعىنا الدە ىزىڭ، الدە ۋىل، الدە وكسىك جەتكەندەي بولادى. ابايلاسا: تەسىك وكپە ريكشا-شالدىڭ كەۋدەسىنىڭ سىرىلى ەكەن. «ءبالى، اللا رازى بولسىن، ادام جەككەن ارباسى قۇرىسىن!.. مىنا شىركىننىڭ وكپەسى تەسىك شىعار!..» - دەپ قالتاسىن قاعىپ بەرىپ، جەرگە ءتۇسىپ ريكشا-شالدان ازەر قۇتىلادى. سىڭىرىنە ىلىنگەن ريكشا-شالدىڭ وكپەسىنىڭ سىرىلى اۋەزوۆكە ءۇندى كەدەيىنىڭ وكىنىشى، وكسىگى، جان كۇيزەلىسى بولىپ ەلەستەيدى.

ەكىنشى ۇستانىم: جاپونيا ساپارى تۋرالى اۋەزوۆ كوزى تىرىسىندە قالام تارتىپ ۇلگەرمەگەن. وزىمشە جازۋشىلىق شەندەستىرۋگە، قيالعا قۇرىق جالعادىم. اتوم بومباسى تۇسكەن ناگاساكيدە، ءۇستىن تۇبىندە مۇڭلى قىز وتىرادى... ماڭايى كۇنشۋاق... كۇنشۋاقتا قۇجىناعان شىبىن. جازۋشى تىكسىنىپ: «ءبالى، ماڭايدا شىرقىراپ ۇشىپ جۇرگەن ساۋلە دەرتىنىڭ مىڭ سان قۇربانىنىڭ شىبىن جانى! كوزىمە ءجاهىل تاجال جالماعان كىسىلەردىڭ شىبىن جانى ەلەستەدى!..» دەپ شاتقاياقتاپ شوشىنادى. اۋەزوۆتىڭ دۇنيەنى، بولمىستى قابىلداۋىن قايتسەم دە قۇپ كەلىستىرسەم دەدىم. قيسىن ىزدەيسىڭ، سيتۋاسيا قۇراسىڭ. وسىنىڭ ءبارى اۆتورلىق ۆووبروجەنيە دەگەننەن شىعادى. قيال كۇشى، ءسوزدى سەزىنۋ، بولمىستىڭ كوركەم بوياۋىن تابۋ قانشالىق سەنىمدى شىقسا، سول اۆتوردىڭ شىعارماسى وقىلىقتى. ءومىر بويىنا ۇندەستىكتى، ءسوزدىڭ سۋرەتىن ىزدەپ شارشايسىڭ. ءومىر بويىنا تابيعيلىققا جاقىنداپ جان قينايسىڭ! ساعىم قۋعان ساياحاتشى سەكىلدىسىڭ.

ەڭ ومىرشەڭ ونەر - تابيعاتقا جاقىنداۋ عانا. تابيعات ۇلى سۋرەتشى. جان سالىپ ۇمتىلساق تا، تابيعاتشا قۇپ ۇيلەستىرە المايمىز. قانشاما سۋرەتشى، نەشەمە ءسوز زەرگەرى قۇپ كەلتىرە الماي شارشادى... جىندانىپ كەتكەندەرى دە تولىپ جاتىر. قاسىم اقىننىڭ «ولەڭىم وزىممەنەن ولمەسىن» دەپ تەبىرەنۋىندە ۇلكەن گاپ جاتىر.

اكەم جارىقتىق ايتۋشى ەدى: «شىراعىم، كىتاپقا كوپ قادالاسىڭ، كىتاپ ءسوزى كيەلى، ساناڭ سىڭىرە السا قۇبا-قۇپ، سىڭىرە الماسا پالەنشە، تۇگەنشەگە ۇقساپ قيالي بولىپ كەتەرسىڭ!» اكە كوڭىلىنەن قاۋىپ سەزىلەدى. وسى كەزدە جۇقالتاڭ ەكى-ءۇش كىتاپ شىعارعان كىسى جازۋشىمىن، بولا قالدىم دەپ كەۋدە كەرگەن مىنا زاماندا كىمنىڭ ءسوز زەرگەرى، كىمنىڭ جاماۋشى (باياعى قازاقتىڭ اۋىزەكى ايتىسكەرگە انىقتاماسى) ەكەنىن ايىرىپ كورىڭىز! ءسوز - قاسيەتتى فەنومەن. ءسوز پايدا بولعاندا ادام مەن حايۋاننىڭ ارا جىگى اجىراپ، جۇرە بەرگەن دەيدى ىنجىلدە. ءسوزدىڭ جانىن تابا بىلسەڭ عانا جۇرەككە جەتەدى. جۇرەكپەن جازادى... قالامىن سۇيەپ جۇرەككە دەگەننىڭ ماعىناسى تەرەڭدە.

جازباساڭ - جىنىنان ايىرىلعان باقسىعا ۇقسايسىڭ. جازساڭ - ءسوزدىڭ سۋرەتىن ىزدەپ جان تاپتىرمايسىڭ. كەي كۇندەرى ادام بالاسىنىڭ ءبارى باۋىر كورىنەدى. كەي كۇندەرى اسپان توڭكەرىلگەندەي كوز الدىڭ كۇڭگىرتتەنىپ كەتەدى. ءبىر كۇنگىدەي بولماي جازۋشىلىق مىنەزگە سىڭەدى. مەندەگى سىر وسى!

- اڭگىمەڭىزگە راقمەت!

سۇحباتتاسقان

تورەعالي تاشەنوۆ

دەرەككوز: «ايقىن» گازەتى. 2011-جىلى


سوڭعى جاڭالىقتار