ديماش «قىتاي بولىپ بارا جاتقان» قازاق جاستارىن دا قۇتقاردى

استانا. قازاقپارات - قازاق ءتىلدى انشىلەردىڭ دەنى انا ءتىلىمىزدىڭ ارقاسىندا ءناپاقا تاۋىپ جۇرگەنى جاسىرىن ەمەس. الايدا ولاردىڭ قازاق ءتىلىن ناسيحاتتاپ، قازاق ءتىلىن دامىتۋعا قانشالىق ۇلەس قوسىپ جۇرگەنىن ءداپ باسىپ، دالەلدەپ ايتۋ قيىن.

ءوزى قازاق ءتىلىنىڭ ارقاسىندا نان تاۋىپ جەپ ءجۇرىپ، بالاسىن ورىس ءتىلدى مەكتەپكە بەرىپ، ۇرپاعىن ورىسشا وقىتىپ جاتقان انشىلەر دە بار. وسى تۇرعىدان العاندا، ديماش قۇدايبەرگەن ۇلىن قازاق ءتىلىنىڭ جاناشىرى، بەلسەندى ناسيحاتتاۋشىسى دەپ اتاساق ارتىق ەمەس سەكىلدى.

قىركۇيەك ايىندا ديماش الماتىدا كولەمدى كونتسەرت بەردى. الاتاۋ باۋىرىن اسەم انمەن تەربەتكەن كەرىم كەشكە الىس- جۋىق شەتەلدەردەن 68 ەلدەن 6000 مىڭنان استام كورەرمەن كەلدى. ارينە، 6000 ادامنىڭ الماتىعا ءبىر قونىپ، اتتانۋىنىڭ ءوزى از اقشا ەمەس، كۇندىك جامباس اقىسىنىڭ ءوزىن 10 مىڭ تەڭگەدەن ەسەپتەسەك تە، ءبىر كۇندە تەك قوناق ءۇيدىڭ وزىنەن 60 ميلليون اقشا ءتۇستى. وعان قوناقتاردىڭ تاماق پەن ساياحاتقا جۇمساعان اقشاسىن قوسساڭىز، ءبىر كۇندىك كىرىستىڭ ءوزى 100 ميلليون تەڭگەدەن اسىپ تۇسكەنى ارتىق. كەزىندە ديماش استانادا كەش بەرگەندە تەك كورشى قىتايدان 3000 كورەرمەن كەلگەنىن كوزىمىز كوردى. دەمەك، ديماش ەلىمىزدىڭ شەتەلدەن تۋريستەردى، قوناقتاردى شاقىراتىن ەڭ ۇلكەن «برەند» - ىنە اينالدى. بۇل ديماش باۋىرىمىزدىڭ ەلىمىز ەكونوميكاسىنا قوسقان ۇلەسى دەسەك، قازاقستاندى الەمگە ايگىلەپ، قازاق ءتىلىن ناسيحاتتاۋ جاعىنداعى ەڭبەگى دە وزگەشە.

قازاق ءتىلى دەمەكشى، الماتىدا وتكەن كەشىندە اندەرىنىڭ دەنىن قازاق، اعىلشىن تىلدەرىندە ايتقان ول قازاق ءتىلىنىڭ قولدانىس اياسىن كەڭەيتۋ تۋرالى ۇسىنىسىن دا ايتتى.

سۇلتانماحمۇت تورايعىروۆتىڭ:

«سۇيەمىن تۋعان ءتىلدى -

انام ءتىلىن،

بەسىكتە جاتقانىمدا- اق

بەرگەن ءبىلىم.

شىر ەتىپ جەرگە تۇسكەن

مينۋتىمنان،

قۇلاعىما سىڭىرگەن

تانىس ءۇنىم.

سول تىلمەن شەشەم

مەنى الديلەگەن،

ەركەلەتكەن، «قۇلىنىم»،

«جانىم» دەگەن

سول تىلمەنەن ءبىرىنشى

بىلگىزىلگەن:

«انا» دەگەن سۇيگەندىك ءسوز

ءام مەنەن

قىلجىقتاپ، الىپ قاشىپ

قۇربى بوركىن

سول تىلمەنەن وينادىم

دالادا ەركىن

سول تىلمەنەن ءبىرىنشى

سىرتقا شىعىپ

ومىردە ەن دالادا ۇققان كوركىم» دەگەن ولەڭ جولدارىن وقىعان ول «قازىرگى تاڭدا ءتىل ماسەلەسىن قوزعاماۋ دۇرىس ەمەس دەپ ويلايمىن. بولاشاعىمىز بىزگە، ءبىزدىڭ جاستارعا بايلانىستى. وسكەلەڭ ۇرپاق قانداي دۇنيەتانىم ورناتىپ، قانداي مادەنيەتتى بويىنا سىڭىرەدى؟ وسى ماسەلە ماڭىزدى. بارلىق تىلگە قۇرمەتپەن قاراۋىمىز كەرەك، ءبىراق قازاق ءتىلىنىڭ قادىرىن ۇمىتپايىق» دەگەن كوشەلى ءسوز ايتتى.

ارينە، ءبىز ديماشتى وسى ءسوزى ءۇشىن عانا قازاق ءتىلىنىڭ جاناشىرى دەپ اتاپ وتىرعانىمىز جوق. الەمنىڭ قانداي ساحناسىنا بارسا دا، كەيبىرەۋلەر سياقتى «جەتكەن قىز توركىنىن تانىماس» دەگەندەي، اعىلشىن، ورىس تىلىندە سايراپ كەتپەي، قازاق تىلىندە ءان سالىپ، قازاق تىلىندەگى اندەرگە باسىمدىق بەرگەن ديماش بۇل كۇندە قانشاما شەتەلدىكتىڭ قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋىنە ىقپال ەتتى؟ ! ماسەلەن، ءبىز قىتايمەن كورشى وتىرساق تا، ىشكى قىتايدا ورتالىق ازيادا «قازاقستان» دەگەن ەل بار ەكەنىن بىلمەيتىن قىتاي جەتەتىن. قازاق دەگەن ۇلت تۋرالى تۇسىنىگى جوقتارى دا بار بولاتىن. الايدا ديماش قىتايداعى «مەن ءانشىمىن» جوباسىنا قاتىسىپ، «دايديداۋ» انىمەن بۇكىل قىتايدى سەلك ەتكىزدى. سول كۇننەن باستاپ، قىتايلار جاتسا- تۇرسا ديماش دەپ ايقايلاپ، قازاق تۋرالى، قازاقستان تۋرالى بىلە باستادى. ديماشتىڭ اسەرىمەن قىتاي جاستارىنىڭ قازاق ءانىن جاتتاپ، قازاقشا ۇيرەنىپ جۇرگەنىن كوزىمىز كوردى. قاي قىتايمەن كەزدەسە قالساڭ، «سەن قازاقسىڭ عوي، ديماشتى بىلەتىن شىعارسىڭ؟» دەپ ءسوز باستايتىن. دەمەك، ديماش ءوز ونەرىمەن قازاق حالقىنىڭ، قازاقستاننىڭ مارتەبەسىن كوتەردى. بۇكىل قىتايدى الەمگە تانىتقان كينو جۇلدىزى دجەكي چاننىڭ ءوزى وعان قۇرمەت كورسەتىپ، سىي جاسادى. ەڭ قىزىعى، ديماش قىتايداعى «قىتاي بولىپ بارا جاتقان» قازاق جاستارىن دا قۇتقاردى.

وعان دا ءبىر مىسال ايتايىق. ءبىزدىڭ ءبىر دوسىمىزدىڭ اعاسىنىڭ قىتاي تىلىندە وقيتىن جالعىز ۇلى بار ەدى. قىتاي تىلىنە بەرىلگەنى سونشا، ءوزىن قىتاي ۇلتى رەتىندە سەزىنەتىن دەڭگەيگە جەتكەن. انگە بەيىمى بار ەدى، ءبىراق بىردە- ءبىر قازاقشا ءان ايتپايتىن. قازاق ەكەنىن ايتساڭ، قازاق تىلىندە سويلە دەسەڭ شامداناتىن. «قىتاي بولسام نە بوپتى؟» دەيتىن يدەيا ابدەن سىڭگەن. سول پاقىر «مەن ءانشىمىن» جوباسىنان ديماشتى كورگەننەن كەيىن ۇيقىسىنان ويانعانداي، قازاقتى قايتا تانىعانىن كوزىمىز كوردى. «قازاق نە دەگەن عاجاپ ۇلت، قازاقتىڭ ءانى قانداي كەرەمەت؟ !» دەپ اياق استىنان تاڭ قالىپ شىعا كەلگەندە، 20 جىل بويى بالاسىن «قازاق قىلا الماي» جۇرگەن اتا- اناسىنىڭ دا اۋزى اڭقيىپ قالدى. سول كۇننەن باستاپ، قازاقشا ءان ۇيرەنىپ، ديماشتىڭ ءانىن جاتتادى، قىتاي دوستارىنىڭ الدىندا «مەن قازاقپىن، بىزدە ديماشتاي مىقتى ءانشى بار» دەپ ماقتانىپ تۇرعانىن كورگەندە اكەسى سولقىلداپ جىلاپتى. ارينە، ديماشتان بۇرىن دا قانشاما ءانشى قىتاي ساحنالارىندا ءان سالىپ ءجۇر، قازاقستاننىڭ قانشا ونەر ۇجىمدارى قىتايعا ونەر ساپارىمەن باردى… ءبىراق ەشكىم ديماشتاي تۇتاس قىتايدى سەلك ەتكىزە العان جوق. مىنە، ديماشتىڭ كەرەمەتى.

جاقىندا ماعان كانادالىق ءبىر ازامات الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى بايلانىسقا شىقتى، تانىستىق، كادىمگى شاباش (افروامەريكالىق) جىگىت. اعىلشىن تىلىندە جازعانىنان ۇققانىم، «قازاق ءتىلىن» ۇيرەنىپ ءجۇر ەكەن. «نەگە، ول ساعان نە ءۇشىن كەرەك بولدى؟» دەسەم، ديماشتىڭ اندەرىن ەستىپ، سول اندەردى قازاق تىلىندە شىرقاۋدى ۇيرەنبەك ەكەن. وسىنى كورىپ، ءبىلىپ وتىرىپ، ديماشقا قالاي سۇيسىنبەيسىڭ؟ !

قالياكبار ۇسەمحان ۇلى