بەكسۇلتان نۇرجەكە. كۇلاشتىڭ سوڭعى كوكتەمى - اڭگىمە

None
رەپەتيسيادان كەلىپ، ەندى ەكەۋى اس ۇيدە اسىقپاي تۇسكى شايلارىن ءىشىپ وتىرعان. تەلەفون زىڭ ەتە قالدى. «بۇل كىم بولدى ەكەن؟ قايسىمىزعا ەكەن؟ - دەگەن سۇراۋلى كەسكىنمەن ءبىر-بىرىنە يەك قاعىپ، تاماق ءۇستى تۇرىپ جاتۋعا قۇلىقتارى دا بولماي، ءدالىز جاقتا بەز-بەز ەتكەن تەلەفونعا ولار ءبىر ءتۇرلى كەيىستىكپەن، وسقىرىنا قاراستى

- ءوي، قۇرمانبەك شىعار؟ - دەدى قانابەك كەنەت ورنىنان ۇشىپ تۇرىپ. -»ۇيلەرىڭنەن ىشەتىن، جەيتىن ءتاۋىر نارسەلەر تابىلسا، بارىپ كومەكتەسەيىن، - دەپ تۇر ەدى مانا.

- ويباي-اۋ، وندا شاقىرساڭشى! - قارا تەلەفون ارقىلى قۇرمانبەك ءبارىن كورىپ تۇرعانداي، كۇلاش قولىن بۇلعاپ، بوساعاعا قاراي قانابەكتىڭ سوڭىنان ۇمتىلدى.

- ءا-ا، ءيا، سالەمەتسىز. - ءبىراق قانابەكتىڭ بىردەن بايسالدى سويلەي باستاعانىنان-اق باسقا ەكەنىن ءبىلدى. كىرجىڭ ەتىپ، قايتا بۇرىلا بەرگەنىندە، قانابەك ىم قاقتى. - بار. كازىر. - ءسويتتى دە تۇك تۇسىنبەدىم دەگەن كەيىپپەن يىعىن قومداپ، تەلەفوندى كۇلاشقا ءۇنسىز ۇستاتا سالدى.

كۇلاش تا قىسقا سويلەستى. اۋەلدە تانىماعانداي ىڭعاي ءبىلدىردى دە، ارتىنان: «ماقۇل. جارايدى»، - دەپ وپ-وڭاي كەلىسە كەتتى. سودان ءۇن-ءتۇنسىز ورنىنا كەلىپ، قايتادان شايىن قۇيا باستادى.

- ءسىرا، ءبىز بىلۋگە بولمايتىن قۇپيا عوي؟ - دەدى قانابەك قاعىتىپ. ازىلگە جىققانمەن، ءوڭى قۋقىل، ءۇنى دە ورنىقسىزداۋ.

كۇلاش جىميىپ، باسىن شايقادى. الدەنەنى ەسىنە تۇسىرگەندەي قاباعىن كوتەرىپ، ورىندىقتىڭ ارقالىعىنا كەرىلە شالقايدى. كەلەكە ەتكەنىن اشىق سەزدىرىپ، اقىرىن عانا سىڭق-سىڭق كۇلدى. قايتا تۇزەلىپ وتىرىپ، قىزارىپ كەتكەن ەكى بەتىن الاقانىمەن باسىپ، قىستىعا مىرسىلدادى.

- وي، قانا، قارتايعان سايىن قىزعانشاق بوپ باراسىڭ.

- ە، ايەلىڭ الدەكىمگە: «ماقۇل، جارايدى»، - دەپ كوزىڭشە ۋادە بەرىپ جاتسا، قىزعانباي قايتەسىڭ؟ ول كىم ءوزى؟ - تومسىرايىپ، قانابەك كادىمگىدەي قاباق شىتتى.

- كىم ەكەنى ماعان دا قۇپيا. - دوڭگەلەك ءجۇزى نۇرلانىپ، اپپاق تىستەرىن كورسەتە ەزۋ تارتىپ، كۇلاش مەيىرلەنىپ قارادى. - قىزعانساڭ، ءالى جاقسى كورەدى ەكەنسىڭ عوي وندا.

- ە، نەمەنە، جەك كورەدى دەپ ەستىپ پە ەڭ؟

- سەن جايىندا مەن نە ەستىمەيدى دەيسىڭ، قانا. «قازاقتىڭ وزگە جۇرتتان ءسوزى ۇزىن» دەگەندى اباي اتاڭ جايدان-جاي ايتا سالعان جوق شىعار.

- سەن مەنى ءويتىپ سوزىمنەن جاڭىلدىرما، الگى سويلەسكەنىڭ-نىڭ كىم ەكەنىن ايتقىڭ جوق قوي، تەگى.

- سەن بىلمەسەڭ، مەن بىلمەيمىن ونى، مادەنيەت مىنىستىرلىگىندە بەرەكەنوۆ دەگەن ىستەۋشى مە ەدى؟ «ءبىرىنشى ورىنباسارعا بۇگىن كىرىپ شىقساڭىز، دۇرىس بولار ەدى، ءبىر شارۋا بولىپ تۇرعانى»، - دەدى عوي.

- وندا، كومەكشىسى دە. ونكۇندىككە بايلانىستى ءبىر نارسە شىعار. - كۇلىپ، قانابەك ورنىنان تۇرىپ اۋزى-باسىن ءسۇرتتى. - قايدان بىلەيىن، «ماقۇل، جارايدى» دەپ ىعىنا جىعىلا كەتكەنگە، جۇرەگىم تاس توبەمە شىقتى.

داستارقاندى جيىسىمەن ەكەۋى اسىعىس كيىنە باستادى.

- پالتومەن قورباڭداعانشا، پلاشىمدى كيە سالسام كايتەدى؟ - كۇلاش قولىن جەڭىنە سۇعىپ جاتىپ قايتا تارتىپ الدى. جاعالى پالتونى جايا ۇستاعان قالپى قانابەك كۇشتەپ اكەپ كۇلاشتىڭ ارقاسىنا جاپتى.

- مارت بولعانمەن، شارت بولا قويعان جوق، سۇلۋىڭنان جىلۋىڭ دۇرىس شىعار. - سونى ايتىسىمەن ىلگىشتەگى پالتوسىنە ءوزى دە اپىل-عۇپىل ۇمتىلدى.

- وۋ، قانا، سەن، تەگى، مەنەن دە اسىعىسسىڭ عوي، - دەدى كۇلاش تاڭدانىپ. - بۇگىنگى جۇمىسىڭ بىتپەپ پە ەدى؟

قانابەك ساسقانىنان سوستيىپ تۇرىپ قالدى. وسىنشالىق اسىعاتىنداي ەش جۇمىسى جوق ەكەن-اۋ، شىنىڭدا دا. ءبىر ءسات: «اي، وسى بار جۇمىسىمدى ۇمىتىپ قاپ، قارا باسىپ تۇرعان جوقپىن با؟» - دەپ تە كۇدىكتەندى. جو-جوق، جۇمىسى بىتكەن-تىن. ءبىر قىزىقتىڭ بولارى بولدى، ەندى نە دە بولسا كۇلاشتىڭ كوڭىلىندە كۇدىك قالدىرماۋى كەرەكتىگىن تۇسىنە قويدى.

- جارايدى، ءوزىڭ-اق بارا بەرشى، - دەدى وكپەلەگەن سىڭاي بايقاتىپ. - قىزعانىپ قاراۋىلداپ ءجۇردىڭ دەگەن بالەڭە قالارمىن تاعى. - ءالى ءبىر جەڭىن كيىپ ۇلگىرمەگەن پالتوسىن قايتا شەشىپ ىلگىشكە قىستىردى دا، دەرەۋ تەرىس اينالىپ كەتتى.

- قانا، ساعان نە بولعان بۇگىن؟ - كۇلاش ۇمتىلىپ كەپ بىلەگىنەن تارتتى. - ءجۇر ەندى، بارساڭ.

- ءوزىڭ بارىپ كەل. مەن ۇيدە كۇتەيىن. ەگەر ءبىر ساعاتتان ارتىق كەشىكسەڭ، وندا مەن جاي ءوز بەتىمشە تازا اۋادا قىدىرىپ قايتام.

- وكپەلەدىڭ عوي؟ اللاي، قانا، سەن مەنىمەن بىرگە بارعالى جاتىر دەگەن ويىما كەلمەپتى، رەنجىمەشى! وندايىڭ جوق ەدى قايدان بىلەيىن.

- ءاي، ايتپاقشى، ەسىمە جاقسى ءتۇسىردىڭ، مەن ساعان رەنجىگەم. رەنجىگەندە بىلاي، كۇلەكە، ءسىز حالىق ءارتىسى - حالىقتىڭ ءارتىسى بولعانمەن، قانابەكتىڭ قاتىنى ەكەنىڭىزدى ەشقاشان ەستەن شىعارماۋعا ءتيىسسىز. - قاباعى ءتۇيىلىپ، قايتەرىن بىلمەي، كۇلاش قيپىجىقتاپ قالدى. كوزىنىڭ قۇيرىعىنداعى جىڭىشكە ءاجىم بۇكتەتىلىپ بارىپ قايتا سەرپىلدى.

- تاعى تىڭ وسەك ەستىپ پە ەڭ؟

- وسەك دەگەن - وسى كۇنگى فولكلور، ونىڭ دا ومىردە ءوز رولى بار. مەن ازىرگە وسەكتىڭ ەمەس، ءوزىمنىڭ كۇيەۋلىك رولىمدى ەسىڭە سالايىن دەپ تۇرمىن. مەنىڭشە، ايەل شىركىننىڭ ىلعي بولماسا دا اندا-ساندا كۇيەۋىنىڭ سوزىنە قۇلاق اسىپ قويعانى دۇرىس. ايەلدىڭ ايەل ەكەنىن ۇمىتپاي ءجۇرۋى دە جاۋاپكەرشىلىك.

- سەنىڭ ءسوزىڭدى جەرگە تاستاعان جەرىم جوق شىعار، قانا؟!

- ەندەشە، بۇل ءسوزىمدى دە جەرگە تاستاما. بايقاشى، سەندە سوڭعى كەزدە «بولدىم، تولدىم» ءتارىزدى توقتىق پايدا بولا باستاعان جوق پا؟ قۇرمانبەك ۇسىنعان جاڭا رولدى نەگە جاقتىرمادىڭ؟ «حالىق ءارتىسى» قاراپايىم رولدە ويناۋدان قورلانا ما؟

- «حالىق ءارتىسى» قانابەككە قاتىن بولۋدان دا، قاراپايىم رولدە ويناۋدان دا ەشقاشان قورلانبايدى. قۇرەكەڭنىڭ وينا دەگەنى جاقسى رول، جاڭا رول، ءبىراق امال نە، جاپ-جاس قىز. قانابەكتىڭ قىرىق بەسكە كەلگەن ايەلى ون سەگىزدەگى قىز بولىپ قاشانعى وينايدى، ەلدەن ۇيات ەمەس پە؟ تەاتر ءبىر مەنىمەن دە، سەنىمەن دە تەاتر بولمايدى. جاستار ويناسىن، سولار ۇيرەنسىن دەدىم. وكپەم دە، وزگە ەشتەڭەم دە جوق.

- قۇرمانبەك ەكەۋىڭنىڭ اراڭا الا كۇشىك جۇگىرىپ كەتتى مە دەپ...

- جو-و. - كۇلاش ەش كۇمان بولماۋ كەرەكتىگىن ءبىلدىرىپ، كوزىن جۇمىپ، ەرنىن قىمقىرا تىستەپ، باسىن شايقادى. - مەن ايەلدىك جاساسام دا، قۇرەكەم الا كۇشىككە ءال بەرۋشى مە ەدى!؟ قويشى، كەشىگىپ قالاتىن بولدىم، كەتكەلى تۇرعاندا قاي-قايداعىنى ايتقانىڭ نە كىسىنىڭ كوڭىلىن الاڭ قىپ؟

كۇلاش شىعىپ كەتكەسىن دە قانابەك ءارى-ءسارى حالدە دالىزدە ءبىراز بوگەلدى. نە ىستەرىن بىلمەدى. ءبىر جۇمىسى بار، ءبىراق سونى ۇمىتىپ قاپ تۇرعان سياقتى. ونداي ەشتەمە ەسىنە تۇسە قويماعان سوڭ، سەندەلگەن كۇيى تەڭسەلە باسىپ زالعا كىردى. پيانينونىڭ قاسىنا بارىپ، ويسىز-اق، ماقساتسىز-اق قاقپاعىن اشتى. كۇيساندىقتىڭ تىزقاتار تىلدەرىنىڭ بىردە-ءبىرىن باسىپ كورمەستەن، سول ويسىز، ماقساتسىز قالپى قاقپاقتى قايتا جاپتى. ايتەۋىر، الدەنەگە ەلەگىزيتىن سەكىلدى، نەگە ەكەنىن ءوزى دە بىلمەيدى. پيانينونىڭ ءبىر جاق شەكەسىندە تۇرعان قىمبات ءاتىردىڭ قورابىن قولىنا الا بەرىپ قارسى جاق تۇسىنا كوزى ءتۇسىپ كەتىپ ەدى، الدەبىر وقىس توك ۇرىپ وتكەندەي بويى ءدىر ەتە قالدى. اۋەلگى ساتتە پيانينونىڭ ۇستىنەن سۋرەت ەمەس، جامبىلدىڭ ءوزى قاراپ تۇرعانداي اسەر ەتتى. جامبىل مەن كۇلاشتىڭ بىرگە تۇسكەن قاتىرقا قاعازعا شاپتالعان سۋرەتى بۇل ارادا بۇرىننان تۇراتىن. كۇلاشتىڭ يىعىنا قولىن ارتىپ، جاكەڭ تۇڭعيىق تەرەڭ ويدا وتىر. ەرنىن ءسال قىمقىرىپ، الداعى ۋاقىتقا ويمەن ۇڭىلەدى. بەتى مۇلدە ءاجىمسىز. قارتتىعى، ۇزاق جاساعاندىعى ءوڭىنىڭ تايعانىنان ەمەس، ويلىلىعىنان، اقىل-پاراساتتىڭ بەتتەگى تابىنان تانىلادى. دوڭگەلەك تۇلكى بورىگىنىڭ قىلشىعى مۇقيات تارالعان ۇلپا ساقالىنا ادەمى ۇيلەسكەن. فوتوسۋرەتتە ساقال مەن بورىك ءبىر ءتۇستى: اق شۋلان - ازىلكەش، اق كوڭىل قارتتىڭ جارقىن مىنەزىنەن ەلەس بەرگەندەي ەكەۋى دە ۇلپەك. ريزا، باقىتتى كۇلاش اتاسىنىڭ جۇزىنە سۇيسىنە كۇلىپ، ءبىر ءتۇرلى قىزىعىپ قارايدى. ونى شەكسىز سىيلايتىنى، وعان دەگەن كوڭىلىنىڭ كىرشىكسىزدىگى ەمىنە، ەركەلەي قاراعان بەت پىشىنەن اپ-ايقىن ءبىلىنىپ تۇر. كۇلاشتىڭ سول كوڭىلى ءالى سول. «اۋليە جاكەم» دەپ، جامبىل اتاسىن جەبەۋشىسى سانايدى. ونى سىيلايدى، وعان سىيىنادى.

كۇلاشتىڭ ءوزى تۇگىل، ونىڭ اكەسى جاسىنمەن دە جاكەڭ جارىقتىق جاقسى ارالاسقان. جۇزگە كەلگەنشە شابىسىنان جاڭىلماي، جۇيرىكتىڭ جۇيرىگى ەكەنىن تانىتتى-اق. ءوزى ولسە دە اتى ولمەيتىن ادام ەكەندىگىنە كوزى جەتىپ بارىپ كوزىن جۇمدى، ودان ارتىق ادام بالاسىندا باقىت بولا ما؟!

كۇلاش تا باقىتتى عوي. تاريحي كەزەڭنىڭ تاريحي ادامى بولعاندىقتان، ونىڭ دا اتى ولمەيدى. ءبىر كۇلاش ەمەس، جاڭا زاماننىڭ ونەرىن باستاعان قۇرمانبەك تە، شارا دا، ءوزى دە - ءبارى دە باقىتتى. باستاۋشى بولعاندىقتان، باقىتتى كەزدە تۋعاندىقتان باقىتتى.

كوڭىلى شالقىپ قانابەكتىڭ ءان ايتقىسى كەلدى. پيانينونىڭ قاقپاعىن قايتا اشىپ، قاتار-قاتار تىلدەرىن قاعىپ-قاعىپ جىبەردى دە، شىرقاپ قويا بەردى.

- جايىقتىڭ اق مارالى ار ما، جىبەك،

التى ايدا ارەڭ جەتتىم جاداپ-جۇدەپ.

دەۋشى ەدى كۇن تيمەگەن، جەل سۇيمەگەن،

قاسىڭدا الدە بىرەۋ بار ما، جىبەك؟

اۋەننىڭ ىرعاعىنا بويى بالقىپ، ءبىر ءسات كوزىن جۇما قويىپ ەدى، جىبەك-كۇلاشتىڭ جاۋاپ ارياسى قۇلاعىنا قۇيىلا كەتتى: «تاعى ەمەن، مارال ەمەن تاۋ جايلاعان...» اپ-ايقىن ءوز داۋسى. ەلتي تىڭداپ وتىرىپ كەنەت كوزىن اشىپ قالىپ ەدى، ءۇيدىڭ ىشىندەگى ۇنسىزدىكتەن ۇرەيى ۇشتى. سوندا جاڭاعى داۋىس كۇلاشتىكى بولماعانى ما؟ پيانينونىڭ قاقپاعىن اقىرىن جاۋىپ، جان-جاعىنا ۇركە قارادى. ەندى بۇل ۇيدە جالعىز ەكەندىگىنەن دە جۇرەكسىندى. سول زامات ەسىكتىڭ قوڭىراۋى شىرىلدادى. قۋانعانىنان ەسىككە قاراي ەنتەلەي ۇمتىلدى. كۇلاش ەمەس، كىشى قىزى ەكەن.

ارى-بەرى تەڭسەلىپ، ءوزىنىڭ جاڭاعى كۇيىن ءوزى تۇسىنە الماي ءبىراز ءجۇردى دە، قىزىنا: «مەنى ماماڭ كەلگەنشە وياتپا»، - دەپ، جاتىن بولمەگە كىرىپ كەتتى. سول ۇيىقتاعاننان قاس قارايعانشا ۇيىقتاپتى. الدەبىر تىقىردان ويانىپ كەتسە، كىرگەن كۇلاش ەكەن.

- كۇندىز ۇيقىڭدى قاندىرىپ اپ، تۇندە نە بىتىرەسىڭ؟ - دەدى كۇلىپ.

- تۇنگە دە ءبىر جۇمىس تابىلار. قاشان كەلدىڭ؟

- ءۇش ساعات بۇرىن، - دەدى ساعاتىنا قاراپ.

- نەگە شاقىرىپتى، جاي ما؟

- تۇرەگەل، جۋىن، كيىن، سونان سوڭ ايتام.

- وعان دا كونەيىك. كوڭىلىڭ كوتەرىڭكى، مىنىستىرلىكتەن ماقتاۋ ەستىپ قايتقانسىڭ-اۋ، شاماسى؟ مەنىڭ مۇرنىم بىردەمە بىلسە، قازان جاقتان جاس ەتتىڭ ءيىسى شىعادى، سەن اۋەلدە قوناق شاقىرىپ قويعاننان قالايسىڭ؟

- نەمەنە، قوناقسىز-اق ءوزىمىز وتىرىپ ەت جەسەك، كۇنا بولا ما؟

- تاماشا بولادى. قوي، وندا، تۇرايىن.

- قاراشى، مەنىڭ جاڭالىعىمدى بىلۋگە قۇلقىڭ جوق، ەتكە كەلگەندە انشەيىن ەمپەڭدەي جونەلدىڭ.

- سونادايدان سوزبەن سۇققىلاماي، ءوزىڭ بەرى قاسىما كەلشى، قۇلقىڭ جوقتىڭ قانداي بولاتىنىن كورسەتەيىن ساعان.

- ەرىكپە. ەتىم پىستى، نان يلەگەلى جاتىرمىن، تۇر تەز.

كۇلاش قايىرىلماي بولمەدەن شىعىپ كەتتى.

جايتاڭ قاعىپ قاپسىڭ، ءاي، نەعىلسا دا ءبىر جاقسى حابارىڭ بار- ، - دەپ بولجادى قانابەك.

جۋىنىپ، كيىنىپ، ول اس ۇيگە كىرگەندە، كۇلاش ەتكە نان سالىپ جاتقان. بۇعان بۇرىلىپ قاراپ، اپپاق تىستەرىن كورسەتىپ اقسيا كۇلدى. قۋانىشىن زورعا تەجەپ، ايتقىسى كەپ ءوزىنىڭ دە ارەڭ شىداپ جۇرگەنى جۇزىنەن كورىنىپ تۇر.

- تۇردىق، جۋىندىق، كيىندىك. بۇيرىعىڭىز بۇلجىتپاي ورىندالدى. ەڭدى دىڭكەلەتپەي جاڭالىعىڭىزدى ايتساڭىز!

- قانا، مەن قازىر باقىتتان جارىلا جازداپ تۇرمىن. ادىلەتتىڭ اقىر ءتۇبى جەڭىپ شىعاتىندىعىنا بۇرىن-سوڭدى ءدال بۇگىنگىدەي سەنىپ، ءدال بۇگىنگىدەي قۋانباعان شىعارمىن.

- ويباي-اۋ، كۇلا، كىسىنى كۇيدىرمەي، ءبارىن بىلاي رەتىمەن ايتساڭشى!

- ەندى قۇيتتاي شىدا، قازىر ەتىمدى تۇسىرەيىن.

- ءتۇسىرىپ جاتىپ ايتا بەر، مەن تىڭداي بەرەيىن.

- جوق، جارتى مينوت بارا تۇرشى. سونان سوڭ.

- بارعاندا قايدا بارام، ءبارىبىر تاماعىڭدى وسىندا بەرەسىڭ.

- بۇگىن زالدا ىشەمىز. اۋليە جاكەم تالاي وتىرعان جەرگە وتىرايىقشى. و كىسىنىڭ اۋليەلىگىنە بۇگىن تاعى كوزىم جەتتى. بوتەلكە جاعىن بىلىڭكىرەيسىڭ عوي، ودان دا سولارىڭدى رەتتەي بەر.

- بۇگىن بۇيرىعىڭ كوبەيىپ كەتتى-اۋ ءوزى.

ەت ءتۇسىرىلىپ، قىزى ۇشەۋى زالعا كەپ وتىرعان سوڭ:

- قانا، اۋەلى ەتتىڭ نانىنان اۋىز تيەيىك، كونياگىڭنەن كىشكەنە قۇيىپ قوي، نە ءۇشىن ىشەتىنىمىزدى سونان سوڭ ايتايىن، - دەدى كۇلاش.

- قۇپ بولادى. - تۋرالعان ەتتەن اساپ-اساپ جىبەرىپ، قانابەك شايناڭداي وتىرىپ باسىن يزەدى. - ال قۇلاعىم سەندە.

- وندا، مەن اۋەلى سەنەن شۇيىنشى سۇرايمىن: ساكەن اعالار اقتالىپتى. شۇيىنشى!

- اپىرماي، راس پا ەكەن، سونداي سىبىس كوپتەن بار ەدى، كىم ايتتى؟

- ءمىنىستىردىڭ ءوز اۋزىنان ەستىدىم. قازىر ءبارىنىڭ كىتاپتارىن قايتا شىعارعالى جاتىر ەكەن.

- مىناۋىڭ، كۇلا، كادىمگى قازاق ايتاتىن ناعىز جۇرەك جاردى قۋانىش! شۇيىنشىڭە قالاعانىڭدى ال. ساكەنسىز، بەيىمبەت پەن ءىلياسسىز ءبارىمىز دە ءوز اعاسىن اعا دەۋدەن قورىنعان بالاشا ىشتەي جەتىمسىرەپ، جارتىكەش حالدە ءجۇرۋشى ەك، اي، اقىرى قۇتىلعان ەكەمىز ودان!

- سول ءۇشىن ىشەيىك، قانا. ساكەن اعالاردىڭ قاتارعا قايتا قوسىلعاندىعى ءۇشىن! ءدال وسى ۇيدە وتىرعاندا، اۋليە جاكەمنىڭ ايتقانى ەسىڭدە مە؟ «جاقسىنىڭ جاۋى كوپ، جامانداسىن-اق، ءاي، ءبىراق سول بالالار جازىقسىز ەدى. اقىر ءتۇبى اقتالادى عوي، ءدال كازىر، اتتەڭ، اراشالايتىن دارمەن جوق، امال نە، اقىرىن كۇتەيىك»، - دەمەپ پە ەدى؟ ايتقانى كەلدى. ال الىپ قويايىق.

ەكەۋى ءبىراز ءۇنسىز تاماق جەدى. قانابەك رومكەلەرگە تاعى قۇيدى. ونىڭ ەندى نە كۇتىپ وتىرعانىن بىلسە دە، كۇلاش ءوزى جايىنداعى اڭگىمەنى ادەيى كەشەۋىلدەتتى، ءالى دە ساكەندەر تۋرالى ايتا تۇسكىسى كەلدى. كوپ جىل بويى بۇركەۋلى جاتقان سىرلارىن بۇگىن اقتارماسا، جارىلىپ كەتەردەي كۇيدە. اڭگىمە قىزىقتىرمادى ما، قىزى ەلەۋسىز عانا داستارقان باسىنان تۇرىپ كەتتى.

- قانا، سەن جاڭا «جەتىمسىرەۋشى ەك» دەدىڭ عوي، ال مەن ساكەن اعالاردى ماڭدايىنا سىيدىرا الماعان حالىققا ىشتەي وكپەلى ەدىم. قىزعانشاق، ءىشى تار، ءىرى مىنەز كورسەتە بىلمەيتىن، يىعىمەن دەمەيتىن كىسىسىن يىعىنان باسىپ قوياتىن جۇمباق مىنەزدى جۇرتپىز-اۋ دەپ جۇرەتىنمىن. ءسىرا، سودان ايىعا باستاعان سياقتىمىز. وتىز ءبىرىنشى جىلعى ساكەن اعانى تالقىلاۋ ەسىڭدە شىعار. بايانداماشى دا، باسقالار دا جابىلا جامانداپ جاتقاندا، جاستار ساكەن اعانى قالاي قورعادى! ءتىپتى قازا پ پ-تىڭ باستىعىن سويلەتپەي، وعان ءسوز بەرگىزبەي قويدى عوي.

- سول قازا پ پ-ىڭ ساكەننىڭ ءوزى قۇرعان قازا پ پ بولاتىن.

- سونداعى ساكەن اعانى تالاپ جەگىلەرى كەلگەن «ەل اعالارىنىڭ» ءتۇرىن كوز الدىما ەلەستەتسەم، ونە بويىم ءالى تۇرشىگەدى. جاعاسىنا جارماسپاي-اق، «ساكەننىڭ ورنى - انە، ءبىزدىڭ ورنىمىز - مىنە» - دەپ، ءوز ءجونىن، ءوز باعاسىن ءوزى ءبىلىپ، ءبىر-بىرىمەن تاتۋ جۇرسە قايتەتىن ەدى سولار؟ ءبىرىنىڭ ءبىرى بەدەلىن ءتۇسىرۋ ءۇشىن عانا دۇنيەگە كەلگەندەي بەت تىرناستى. ءبىر بالاسى ءبىر بالاسىن قۋدالاعان جۇرتتان نە بەرەكە، نە قايىر؟ ىشتەي تۇڭىلۋشى ەم. بۇگىن، ساكەن اعالاردىڭ اقتالعانىن ەستىگەندە، كەتىگىم بۇتىندەلگەندەي، ەلدىڭ ەلدىگىنە ريزا بوپ، قاتتى قۋاندىم.

- سول قۋانىشىڭ باياندى بولسىن، كۇلا. مىنانى الىپ قويايىق. - كونياگىن ءىشىپ ساپ، بەتىنە تەسىلە قاراعان كۇيى قانابەك ءۇن-ءتۇنسىز وتىردى دا قويدى. ول قاراستىڭ ءمانىن كۇلاش تا ءتۇسىندى.

- مەن شەت ەلگە باراتىن بولدىم، قانا. «قۇرمانعازى» وركەستىرىمەن بىرگە.

قۇرمانعازى اتىنداعى ۇلت اسپاپتارى وركەستىرىنىڭ قاي ەلگە بارعالى جاتقانىنان قانابەك حاباردار-تىن.

- و، قۇتتى بولسىن، كۇلا! مۇنىڭدى مانا ايتپادىڭ با، ءتايىر-اي! قوي، ەلدەن ەستىسە ۇيات شىعار، مەن تەلەفونمەن قۇرمانبەكتەردى شاقىرايىن، بۇگىنگىدەي قۋانىشقا ولار ورتاق بولماسا، ەندى كىم ورتاق بولادى؟ - تەلەفونعا كەتىپ بارا جاتىپ، پيانينونىڭ ۇستىندەگى جامبىل مەن كۇلاشتىڭ سۋرەتىنە كوزى تاعى ءتۇستى.

- كۇلا، سەنىڭ ءپىرىڭ جامبىل ەكەنى راس، مويىندادىم. مانا سەن جوقتا ءوز-وزىمنەن مىنا سۋرەتكە كوزىم ءتۇستى. قۇددى سەنىڭ قۋانىشتى حابار اكەلەتىنىڭنەن الدىن الا نىشان بەرگەن سياقتى.

سونى ايتىپ، بۇرىلا قاراعانىندا، جۇرەگىن باسقان كۇيى كوزىن جۇمىپ كۇلاشتىڭ شالقالاپ وتىرىپ قالعانىن كوردى. قينالا ىڭىرسىعانىن دا ەستىدى. جۇگىرىپ كەپ جالما-جان قۇشاقتاي الدى.

- كۇلا، نە بولدى؟

- جاتقىزشى! جۇرەگىم!

قانابەك دەرەۋ ءبىر قولىن موينىنان، ءبىر قولىن قىلتاسىنان الىپ كوتەردى دە، كۇلاشتى ديۆانعا اكەپ جاتقىزدى. قىزىن شاقىرىپ باسىنا جاستىق اكەلتتى، ومىراۋ تۇيمەسىن اعىتىپ، الاقانىمەن جۇرەگىن ۇقالادى.

- قۇداي-اۋ، قۋانىشتى دا كوتەرە المايتىن قانداي قاتىنسىڭ؟! دارىگەر شاقىرايىن.

كۇلاش كوزىن اشپاعان قالپى باسىن شايقادى. سيپالاپ تاۋىپ، قولىن قانابەكتىڭ يىعىنا سالدى.

- شىنىندا، قۋانا دا بىلمەيتىن قازاق ەكەمىز عوي، قانا. ءوزىم باستاپ، ءوزىم شىرقىن بۇزعانىمدى قاراشى.

ول اقىرى دارىگەر شاقىرتپادى. قوي دەگەنگە كونبەي، رەپەتيسياسىنا بارىپ، ەرتەسى-اق ىسكە ارالاسىپ كەتتى.

كەلەسى اپتادا قۇرمانبەكتىكى قوناققا شاقىردى. ارالارىندا ۇلكەن باسشىلار دا، بەلگىلى مادەنيەت قايراتكەرلەرى دە بار. كۇلاش ول كۇنى ايرىقشا دايىندالدى. ۇستىنە قارا اتلاس كويلەگىن كيىپ، موينىنا اقىق، مارجانى ارالاس التى قاتار مونشاق، قۇلاعىنا قوزا سىرعا تاقتى. شاشىن ماڭدايىنان قاق جارىپ ەكى ءورىم ەتتى دە، ونى وراپ اكەپ توبەسىنە تاقياشا دوڭگەلەنتىپ قويدى. ومىراۋىنا دەپۋتاتتىعى مەن لاۋرەاتتىعىنىڭ ەكى بەلگىسىن دە قاتارلاي قادادى. قىرىق بەسكە كەلگەن ايەلگە سول لايىق دەپ، سالماقتى، ساليقالى كورىنگىسى كەلدى. ال شىندىعىندا، قىرىق بەسكە كەلسە دە، كۇلاشتىڭ اجارى ءالى ايرىقشا، بەت-جۇزىنەن جاسىن ايگىلەي-تىندەي وقشاۋ ءاجىم بايقالمايدى. ءسۇتتىڭ بەتىنە تۇرعان جۇقا قايماقتاي عانا كوزىنىڭ استىندا كىلدىرەك سىزىقتار بار، ونىڭ ءوزى ءۇڭىلىپ قاراعان ادامعا دا ارەڭ كورىنەدى.

«حالقىمىزدىڭ ماڭدايىنا بىتكەن باعى، جامبىل اتاسىنىڭ ەڭ جاقسى كورگەن قىزى»، - دەپ، قۇرمانبەك داستارقان باسىنداعى ءبىرىنشى ءسوزدى كۇلاشقا بەردى.

- مەن قۇرەكەڭدى قازاق ونەرىنىڭ الماس قىلىشى سانايمىن، - دەدى كۇلاش. - كۇن تۇسسە، جارق ەتە قالادى، كولەڭكە تۇسسە، مۇز بوپ سۇستانا قويادى. قانشا رەت ساحناعا بىرگە شىعىپ جۇرسەم دە، بەكەجان بولىپ قاسىما جەتىپ كەلگەندە، جۇرەگىمنىڭ ءدىر ەتە قالماعان كۇنى جوق. - ءسوزىنىڭ اياعىندا جالپى قازاق ونەرىنىڭ مەرەيى ءۇشىن ءىشۋدى ۇسىندى.

سودان سوزگە ءسوز جالعاستى. كەلە-كەلە قوناقتار كۇلاشتان ءان قولقالادى. وعان «گاككۋدى»، «مايرانى»، «تولقىمانى» ايتقىزعان سوڭ، باسقالارعا دا اۋىز سالدى. اقىرى قانابەك «قوس قاراعاندى»، قۇرمانبەك «كوك جەندەتتى» ايتتى.

ازىلدەن ءازىل، سوزدەن ءسوز ءورشىپ وتىرعان ءبىر كەز جىپتىك كوز، تومپاق بەت قارا كىسى قانابەككە قۇيتىرقىلاۋ ءازىل تاستادى.

- قالايدا، قانابەك، باعىڭ بار جىگىتسىڭ، - دەدى ماقتاعانسىپ. - ءبىزدىڭ قارىنداس سەنىڭ قولىڭا باق قۇسى بوپ قوندى عوي. سونىڭ ارقاسىندا سەن ءوز شاماڭمەن ولسەڭ شىعا المايتىن بيىكتەرگە دە كوتەرىلىپ كەتتىڭ.

- وي، اعاسى-اي، - دەدى قانابەك كۇلىپ، - ءسىز دە، ءبىز دە، ايتەۋىر، ءبىر-ءبىر بيىككە ورلەپ كەلەمىز عوي. ءوز بيىگىنەن اسىپ، باسقا بىرەۋدىڭ بيىگىن بەرمەي جۇرگەن ادامنىڭ باسى اينالادى دەۋشى ەدى، باسىڭىز اينالىپ وتىرعان جوق پا ءوزى؟

تومپاق بەتىنىڭ ۇشى ءبىراز قوشقىل تارتىپ، جىپتىك كوز كىسى مىسقىلداي جىميدى.

- ءبىزدىڭ باس - بيىك پەن الاساعا بىردەي ۇيرەنگەن باس، اناۋ-مىناۋعا اينالا قويمايدى، قورىقپا. وتكەندە سەن قويعان «التىنشاشتى» كوردىم، - دەدى، ءسىرا، كەڭسەدەگى ادەتى بولۋ كەرەك، داستارقاننىڭ ءۇستىن سۇق ساۋساعىمەن شەرتىپ. - قازاننان تاتارلاردىڭ ءوز ويىنىن دا كورگەم. ولاردىكى، ەندى، سالماقتى نارسە، ال سەنىكى ەرتەگى مە، بىردەمە. انشەيىن كۇلاش ويناعان سوڭ عانا.

قانابەك وعان دەگەن اشۋىن تىستەنىپ باستى دا، تاعى كۇلىپ قۇتىلماق بولدى. ءبىراق بۇگىنگى كەشتە ءبىرىنشى رەت قاباق شىتقان كۇلاش سول ءسات ورنىنان ۇشىپ تۇرەگەلدى.

- اعا، ءسىز قانابەككە مەنى قيماي وتىرسىز با، جوق حالىقتىڭ سىيىن قيماي وتىرسىز با؟ ونىڭ قولىنان جالعىز سول «التىنشاش» قانا شىققانداي، «التىنشاش» جامان قويىلسا، قانابەك تە جامان بولاتىنداي، سونشا تاۋسىلعانىڭىز نە؟ بىلگىڭىز كەلسە، مەن ايتايىن، ايگىلى رەجيسسەرىنىڭ ءوزى كەلىپ، كورىپ، ماقتاپ، ءبىزدىڭ تەاتردان دا ءتاۋىر قويدىڭدار دەپ ريزا بولىپ كەتكەن. بىرەۋ ماقتاعاندى بىرەۋىمىز داتتاپ، اعىسقا قارسى جۇرگەنىمىزدى قاشان قويار ەكەمىز، وسى؟ جاڭاعى ءسوزدى دە قارا قىلدى قاق جارعان ادىلدىگىم دەپ ايتىپ وتىرسىز با؟ ونىڭ اتى، مەنىڭشە، قاتىن وسەك.

- كۇلاش! - قولىن جايىپ، قاباعىن ءتۇيىپ، قۇرمانبەك ۇستەلدى اينالا ءجۇردى. - «ەر ارمانى جىبەك، تۇعىرىندا تۇلەپ، تۇلەۋمەنەن جۇدەپ، وتىرمىسىڭ، توتىم؟» - بەكەجان بوپ كەپ كۇلاشتى تۋ سىرتىنان قۇشاقتاي الدى. - اعانىڭ ءازىلىن اۋىر الماس بولار، جىبەك. سەن قانابەككە ارا تۇسپە، سوزدەن، وسەكتەن ول ولمەيدى، ءوزىڭ ساقتان. سەن - ايەلسىڭ، سىنىپ كەتەسىڭ، ول - ەركەك، ىڭىرانادى دا جۇرە بەرەدى.

- قۇرەكە-اۋ، ەر-ازاماتىن سىيلاعان ەل ەمەس پە ەدىك؟ - جىلامسىراپ، كۇلاش سىلق وتىرا كەتتى. - مەنىڭ كوزىمشە قانابەكتىڭ ساعىن سىندىرعاندا، بۇ كىسىگە نە تۇسەدى؟ قانابەك مەنىڭ ارقامدا عانا ماقتالىپ جۇرسە، وندا مەنىڭ كىم بولعانىم؟ ول دا، مەن دە كوزبوياۋشى ەكەمىز دە انشەيىن.

- جارايدى، كۇلاتاي. ءبىر جولعى اشۋىڭدى ماعان بەر ەندى!

- ماقۇل، بەردىم، قۇرەكە. ارتىق كەتسەم، كەشىرىڭىزدەر. ءبىراق اشۋ باسار بولسىن، بالاڭ ءارتىس كۇنىمدە ساكەن اعانىڭ ءبىر ولەڭىن تاقپاق قىپ ساحنادا ايتۋشى ەم، سودان ەسىمدە قالعانىن سىزدەرگە وقىپ بەرەيىنشى.

- بىزدەردە از حالىققا اعا بولعان ەر -

شىن كوڭىلمەن ءوز جۇرتىنىڭ قامىن جەر.

وت باسىندا ىنتىماقسىز وزدەرى،

سولار اعا، سولار باسشى دەگەندەر...

جىپتىك كوز كىسى بەدىرەيىپ، بۇرىنعىدان دا كۇرەڭىتىڭكىرەپ، ءبىراق ءۇنسىز قالپى وتىرا بەردى. قول سوعىپ كۇلاشقا قۇرمەت جاسارلارىن دا، جوق جىپتىك كوزدىڭ كوڭىلىن اۋلارىن دا بىلمەي قالعان جۇرت قاتتى ىڭعايسىزداندى. قالىڭ قاستارى ءتۇيىلىپ-جازىلىپ، ەكى بەتى سازارىپ، شارت سىنۋعا قانابەك شاق وتىر. نامىسشىل، تەنتەك مىنەزىنىڭ ىرقىندا كەتسە، ونىڭ ارتى ۇلكەن ويران بولاتىنىن ءتۇسىندى. ونىڭ ۇستىنە ءۇي يەسى قۇرمانبەكتەن ۇيات. اشۋ باساتىن امال ىزدەدى. «كەشىر!» - دەگەن ءسوزدىڭ جىپتىك كوزدىڭ اۋزىنان ولسە شىقپايتىنى بەلگىلى. ەندى نە ىستەۋى كەرەك؟ ەگجەي-تەگجەيلى ويلاپ جاتپاستان، استىنداعى ورىندىقتى سارت جۇلىپ اپ قولىنا كوتەردى دە، داستارقاننان ءسال شەگىنە بەرىپ شىرقاپ قويا بەردى.

- قارت قوجاق، جاۋ-جاراعىڭ سايلاپ الدىڭ...

...كۇلاش سول ءتۇنى تاعى جۇرەگىن ۋقالاتىپ، ۇيىقتاي الماي شىقتى. «اشۋلانعاندىكى عوي»، - دەپ، تاعى دارىگەر شاقىرتپادى.

بيىلعى ەكىنشى ماي كۇنى كۇلاش قىرىق بەسكە تولاتىن. وعان دا دەپ، شەتەلگە شىققاندا كيەرگە ارناپ، جاڭا كويلەكتەر تىكتىرىپ، رەپەرتۋارىن جاڭارتىپ الەكتەنىپ جاتتى. سول ارادا ويلاماعان جەردە كۇلاشتىڭ ۇستىنەن التى ادام قول قويعان ارىز ءتۇستى. مىنىستىردىڭ ورىنباسارى ءوزىن شاقىرىپ الىپ ارىزبەن ارنايى تانىستىردى.

قۇلاپ قالا جازداپ، كوزىنە جاس ءتۇنىپ، مۇڭىن كىمگە شاعارىن بىلمەي قىستىعىپ، كۇلاش ءىلبىپ ۇيگە ارەڭ جەتتى. شەشىنبەستەن كەلە ديۆانعا ەتپەتىنەن ءتۇستى. ونىڭ وكىرە جىلاعانىن ەستىپ، باسقا بولمەدە جۇرگەن قانابەك جانىنا جۇگىرىپ كەلدى.

- كۇلا، نە بولدى؟ بىرەۋ بىردەمە دەدى مە؟ - يىعىنان تارتىپ تۇرعىزباق بولىپ ەدى، كۇلاش بۇرىنعىدان بەتەر وكىرىپ كەتتى. - سونشا نە بوپ قالدى، تۇسىندىرسەڭشى!

- شەتەلگە مەنى جىبەرمەيتىن بولدى. - وكسىگىن باسا الماي ىقىلىقتاپ، سونىڭ ءوزىن زورعا ايتتى.

كەۋدەسىنە ءبىز قادالعانداي بولسا دا، قانابەك سىر بەرمەدى.

- ە، جارايدى. بۇل جولى بارماساڭ، كەلەسىدە بارارسىڭ، ونىڭ نەسىنە جىلايسىڭ؟

- ەندى ەشقاشاندا بارمايمىن، قانا. بۇگىننەن باستاپ بۇرىنعى كۇلاش جوق، ءبىتتى.

- قويشى، سول بارۋ، بارماۋدا نە تۇر؟

- ۋ، جۇرەگىمدى ۋقالاشى، جۇباتشى، قانا!

- تۇگىڭە ءتۇسىنىپ تۇرعام جوق، قايتىپ جۇباتام. بارماسىن دەپ بىرەۋ ايتىپ پا، جوق جوسپار وزگەرىپ پە؟

- التى ادام ارىز جازىپتى. «كۇلاش كۇن كورسەتپەيتىن بولدى، - دەپتى، - باستى رولدەردىڭ ءبارىن ءبىر ءوزى وينايدى. ويىنا كەلگەنىن ىستەيدى، سونىڭ ءسوزى ءسوز، سونىڭ دەگەنى دەگەن. مەنمەنسىپ كەتتى، قانابەكتىڭ كوزىنە ءشوپ سالادى»، - دەي مە، تاعى-تاعىلار تولىپ جاتىر.

- سول ارىزعا بولا بارماي ما ەكەنسىڭ؟

- ءيا.

- ى-ىم، سولاي دە. الگى جىپتىك كوز اعاڭ ارالاسقان بولدى عوي وندا. ارىزدى قازاقتا ادىلدىك ىزدەگەندەردەن گورى قىزعانعان، كورە الماعان، قاستىق ويلاعان ادامدار كوبىرەك جازادى. ونى ءويتىپ سىلتاۋراتا بەرسەك، كوپ ۇزاماي قايماقسىز سۇتتەي تاعى قالارمىز. ساكەندەرسىز سويتكەنبىز.

- ارىزدان باسقا ءادىس قالماعانداي، بۇل نە سۇمدىق، قانا؟ ارىزعا سەنەدى، ماعان سەنبەيدى؟ حالىقتىڭ ايمانى بولدىم، ەڭلىگى بولدىم، جىبەگى مەن ساراسى بولدىم. «بۇلبۇلىمىز»، - دەدى. مەن ايت دەگەم جوق، ەلدىڭ ءوزى ايتتى. ەندى كەپ سونىڭ ءبارى قالايشا وتىرىككە شىعادى؟ ونىڭ ءبارى وتىرىك بولسا، ەندى سوندا نە شىن؟ ءبارىن دە ءوستىپ وپ-وڭاي سىزىپ تاستاي سالۋعا بولا ما؟ ءوز كوزىڭنىڭ تىرىسىندە-اق ۇمىت قالاتىن، ەرتەڭگە ەڭ كۇرىماسا داقپىرتى جەتپەيتىن ونەردىڭ كەرەگى قانشا وندا؟

تىستەنىپ، جاعى قارىسىپ قالعانداي، قانابەك ءتىل قاتپادى. قالعا ۇقساس قاپ-قارا ەكى تامشى تاناۋىنىڭ تۇسىنا دەيىن سىرعىپ كەپ، تەسىرەيە توقتاپتى. ءىشى الەم-جالەم. اتاقتى كۇلاشتى ىشتەي، ءىشى قان جىلاپ ايادى. ونى جۇباتاتىنداي ءسوز ءدال كازىر قازاقتا جوق سياقتاندى.

- قانا، ەندى قايتەم؟ نە ىستەيىن، ايتشى! ورتالىق كوميتەتكە بارسام، قايتەدى؟

- بارماي-اق قوي، كۇلا. وزدەرى دە ەستىر، كەش تە بولسا اق-قاراڭدى اجىراتار. ءبىراق حالىقتى كىنالاما. حالىق ءۇشىن سەن ءالى سول كۇلاشسىڭ. مەن بىلەتىن قازاقتىڭ سىرىن ءوزىڭ دە بىلەسىڭ. ەسكى دەرت، ەجەلگى ادەت، قايتەسىڭ. «قازاقتىڭ وزگە جۇرتتان ءسوزى ۇزىن» دەپ اباي اتاڭ دا قاقساۋداي-اق قاقساپ كەتكەن. بۇدان اقىل قونعان، ونەر قونعان قازاق امان وتپەيدى.

- ال مەن بارماي قالدىم، سوندا الگى التاۋىنىڭ نە ايىزى قانادى؟ مەنىڭ تالانتىم سولارعا بارىپ قونا ما؟

- جەر بەتىندەگى ماقتاۋ سوزدەردىڭ ءبارىن ءبىر جەرگە جيسا، بار-جوعى ءۇش قاپ قانا بولادى دەپ ويلايدى ولار. سول ءۇش قاپتى وزگەلەر ۇلەستىرىپ اكەتسە، وزىمىزگە ەشتەڭە قالمايدى دەپ، قىزعىشتاي قورعايدى. شەت ەلگە شىقساڭ، ماقتالاتىن ەدىڭ، ەندى ولار تىنىش ۇيىقتايدى، قاپتاعى ماقتاۋدى ازايت-پايتىن بولدىڭ.

- تۇۋ، قالجىڭدامايتىن كەزدە قالجىڭدايدى ەكەنسىڭ.

- جوق، قالجىڭىم ەمەس، شىنىم. ساحنادا سىنالعانىڭ ول - انشەيىن، سەنىڭ انىق سىنالاتىن كەزىڭ ەندى كەلدى. ەڭسەڭ ءتۇسىپ، وسىدان بوسادىڭ بار عوي، سەنىڭ ناعىز ءارتىس ەكەنىڭ وتىرىك. «قاراڭ قالعىر، وتتاعاندار وتتاي بەرسىن، حالقىم امان بولسا، مەن دە امانمىن!» - دە داعى، قانابەكتىڭ قولتىعىنان ۇستاپ كەۋدەڭدى كوتەرىپ ءجۇر. ارىزقويلاردىڭ كەۋدەسىن تەك سويتكەندە عانا باساسىڭ.

كۇلاش ول كۇنى جايلى ۇيىقتادى. ەسەسىنە قانابەك ەلەگىزىپ شىقتى. «جۇرەگى تاعى اۋىرىپ قالا ما، قايتەدى؟» - دەپ، قايتا-قايتا بەتىنە ءۇڭىلىپ، قايتا-قايتا تىنىسىن تىڭداپ، ۇيقىسى الدەنەشە ءبولىندى.

... كەلەسى جىلى ماسكەۋدە وتەتىن قازاقستان ونەرى مەن ادەبيەتىنىڭ ون كۇندىگىنە دايىندىق جازعا سالىم قىزۋ جۇرە باستادى. قۇرمانبەك اياق استى اۋىرىپ قالدى دا، بارلىق رەجيسسەرلىق جۇمىستاردى قانابەكتىڭ اتقارۋىنا تۋرا كەلدى، ونىڭ كوبى ماسكەۋگە بارماي بىتپەيتىن. مايدىڭ اياق كەزىندە اسىعىس استاناعا ۇشتى دا، قوناكۇيگە ورنالاسا ساپ كۇلاشپەن حابارلاستى. كەرەك بولا قالسا دەپ، تەلەفون نومىرىن بەردى. بىلگەندەي ىستەگەن ەكەن، ەرتەسى كۇلاش ءوزى حابارلاستى.

- تاتارستاننىڭ ونكۇندىگى وتىپ جاتىر ەكەن، «التىنشاشتى» كورەيىن، ءبىر سىلتاۋمەن مەنى قاسىڭا شاقىرتىپ الشى! - دەدى ءوتىنىپ.

ونىڭ ءساتى ەرتەسى ويدا جوقتا تۇسە كەتتى. كىمگە تەلەفون سوقسام، كىسىمسىمەي، ارتىق-اۋىز ءسوزسىز-اق تىندىرا قويار ەكەن دەگەندى ويلاپ، ماسكەۋدەگى قازاقستاننىڭ تۇراقتى وكىلدىگىنە قاراي جاياۋ كەلە جاتقان. ۇلكەن ءبىر مەكەمەنىڭ الدىنان ءوتىپ بارا جاتقانىندا، كەنەت تۋ سىرتىنان:

- قانەكە، قايدا تارتتىڭىز؟ - دەگەن الدەبىر تانىس داۋىستى ەستىپ، كىلت بۇرىلا توقتادى.

سۇر كاستوم كيگەن ۇزىن بويلى، كەڭ يىقتى، كەلبەتتى جىگىت اعاسى - رەسپۋبليكا مينيسترلەر كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى ەڭسەلى قاقپادان كۇلە شىعىپ كەلەدى ەكەن. «كۇلاشتىڭ جاعدايىن قونايەۆقا ايتسام با ەكەن، ايتپاسام با ەكەن؟» - دەگەن جىلدام ويدىڭ اۋرەسىنەن قانابەك ءبىر ءتۇرلى باتىلسىزداۋ امانداستى. جۇزىندەگى ابىگەردى ابايلاپ قالدى ما، ونىڭ جاعدايىن جەڭىلدەتىپ، ءمان-جايدى ءتوراعانىڭ ءوزى سۇرادى:

- كۇلاش تا وسىندا ما؟ نەعىپ جالعىز ءجۇرسىز؟

ەندى جاسىرعانى ۇلكەن قىزمەتتەگى ادامدى الداعانىنداي بولىپ كورىندى. التى ادامنىڭ ارىزىن، شەت ەلگە بارماي قالعانىن، كۇلاشتىڭ كازىرگى كوڭىل كۇيىن، ماسكەۋگە كەلىپ «التىنشاشتى» كورمەك نيەتىن - ءبارىن سىپايىلاپ باستان-اياق ايتتى. ءتوراعا سال سۇرلانىپ، ءسوزىن بولمەي تىڭدادى. رەنجىگەنى مە الدە ويلانعانى ما - بۇل ايتىپ بىتكەندە - بىلىنەر-بىلىنبەس قانا قاباعىن شىتتى.

- كۇلاشتى مۇقاتۋعا قاقىمىز جوق! - دەدى قانابەكتى قولتىعىنان الا ورنىنان قوزعالىپ. - بارعان سوڭ ءبارىن ءوزىم انىقتاپ بىلەرمىن. كۇلاشقا ايتىڭىز: جاسىماسىن، ءبىر قازاق اياعىنان شالسا، ءبىر قازاق قولتىعىنان دەمەيدى. ەرتەڭ ماعان ارنايى ۇشاق كەلمەكشى، ءسىز اۋرە بولماي-اق قويىڭىز، كۇلاشتى سونىمەن الدىرتايىن. ءجۇرىڭىز، قوناقۇيىڭىزگە جەتكىزىپ تاستايىن.

- جوق، راقمەت، جۇمىسىڭنان قالما. مەن وسى قۋانىشىمدى بويىما ءسىڭىرىپ، ءبىراز جەرلەرگە جاياۋ بارىپ قايتايىن.

قارا اپتامابىلگە وتىرىپ كەتكەن ۇزىن بويلى جىگىتتىڭ سوڭىنان قانابەك ۇزاپ كەتكەنشە ءۇنسىز قاراپ تۇردى. قاراپ تۇرىپ كوزى جاساۋرادى. ءسىرا، جاڭاعى جىگىتتىڭ كىسىلىگىنە، كىشىپەيىلدىلىگىنە، كۇلاشتىڭ باعاسىن بىلگەنىنە شەكسىز ريزا بولعاندىعىنان شىعار.

ەرتەسى كۇلاش توبەسى ەكى ەلى كوككە جەتپەي قۋانىپ كەلدى.

- ءبىر ۇشاقتا جالعىز ءوزىم وتىردىم. قورىقتىم دا، قۋاندىم دا، ءبىر ءتۇرلى ەكەن! مەنىڭ قارنىم اشتى، قانا. ماسكەۋگە جەتكەنشە شىداي الماسپىن، وسىننان تاماقتانىپ الايىق.

ەكەۋى باسقىشپەن ورلەپ اۋەجايدىڭ مەيرامحاناسىنا بەتتەدى.

- كۇلاش، سەنى حالىقتىڭ دا، ۇكىمەتتىڭ دە قۇرمەتتەيتىنىنە وسى جولى كوزىڭ جەتكەن شىعار.

- جەتتى. تەك وسىنداي ازاماتتار امان بولىپ، قاتارى كوبەيە بەرسىن. ۇيگە تەلەفون سوعىپ وزدەرى ىزدەپ جاتقانعا اۋەلدە قورىقتىم دا، سەن بىردەمەگە ۇشىراپ قالدى ما دەدىم. ارتىنان انىق-قانىعىنا كوزىم جەتكەن سوڭ، قۋانعاننان قانشا رەت جىلاعانىمدى كورسەڭ.

- «كۇلاشتى مۇقاتۋعا قاقىمىز جوق!» - دەدى عوي ازامات. ەل باعىنا امان بولسىن!

ەكەۋى «التىنشاش» وپەراسىنان قايتقان ءتۇنى ماسكەۋدە كۇن جاۋدى. قوناقۇيگە جەتكەنشە كۇلاش وپەرا جايىندا دا، اكتەرلەر تۋرالى دا تۇك ۇندەمەدى. تاڭەرتەڭ قانابەك الماتىعا قايتپاق-تىن. بولمەگە كىرگەن سوڭ كوپكە دەيىن كيىمىن اۋىستىرماي كۇلاش الدەنەگە بوگەلە بەردى.

- كەزەكشى ايەلدەردەن شاي سۇرايىنشى، - دەدى ءبىر كەزدە.

- مەن توقپىن، كۇلا، اۋرە بولما.

- مەن دە توقپىن. تەك «التىنشاشتىڭ» مۋزىكاسى بويىمىزعا ءسىڭسىن، ءبىراز وتىرايىق. ىشە ساپ جاتا قالساڭ، اس تا بويىڭا سىڭبەيدى دەپ جاتۋشى ەدى عوي، وسى. - ءسويتتى دە شىعىپ كەتتى.

سودان كەلىپ كيىمىن اۋىستىرا ساپ، كەزەكشى ايەلدىڭ اكەلۋىن كۇتپەي، شىدامسىزدانىپ ەلەكتروشاينەكتى ءوزى الىپ كەلدى. ءبىر-ءبىر شىنى شاي قۇيدى دا، ونى ىشپەستەن، جاعىن تايانعان كۇيى ويلانىپ وتىرىپ قالدى. قانابەك ادەيى جوتكىرىندى.

- ەرتەڭ اۋىلعا قايتاتىن ادامدار بار وسىندا.

كۇلاش جىميىپ شايدان ۇرتتادى.

- وسى ونكۇندىكتى وتكىزگەن سوڭ «وتەللانى»، «تراۆياتانى» قويايىقشى، قانا. دەزدەمونا، ۆيولەتتا بولىپ ويناعىم كەلەدى. كلاسسيكالىق دۇنيەلەردى انا تىلىمىزدە قويماساق، قايتىپ حالىق ونەرىن وسىرەمىز؟

- سالتاناتتى ۋادە بەرۋگە رۇقسات ەتىڭىز!

- «التىنشاشتارى» ماعان ۇنادى، - دەدى كۇلاش اڭگىمە اۋانىنان كەنەت اۋىتقىپ. - سەنىڭ قويعانىڭا ۇقسايدى. اندەرى تاماشا، تالانتتى حالىق قوي تاتارلار. - ورنىندا باياۋ تەڭسەلىپ، «عاليابانۋدى» ىڭىلداپ سالعان كۇيى شالقايا كوزىن جۇمدى. - «عاليابانۋ، سۇلۋىم، ەركەم...

- عاليابانۋ، جاتپايمىز با؟ - قانابەك كوپتەن ىستەمەگەن ادەتىن ىستەپ، كۇلاشتى قۇشاقتاي كوتەرىپ الدى.

تاڭەرتەڭ كەتىپ بارا جاتىپ كۇلاشتى ول وياتپادى.»وزىم ويانىپ كەتپەسەم، وياتپاي-اق قويشى«، - دەپ وتىنگەن. باس جاعىنا كەپ، توسەكتەن سالبىراپ جاتقان قوس ءورىم شاشىن جاستىقتىڭ ۇستىنە قويدى دا، جىمىپ باسىپ شىعىپ كەتتى.

سودان كەيىن ەكى كۇننەن كەيىن الماتىعا كۇلاشتىڭ ءوزى ەمەس،»دۇنيەدەن ءوتتى«دەگەن قايعىلى حابارى جەتتى.

قانابەك تە، ەل دە ءوڭ مەن ءتۇستى اجىراتا الماعانداي حالدە قالدى.

كۇلاشتىڭ دەنەسى الماتىعا اكەلىندى. اباي اتىنداعى وپەرا جانە بالەت تەاترىنان ازالى مۋزىكا اڭىراپ توگىلدى. ەڭلىك بولىپ ەلىمەن، جەرىمەن كۇلاشتىڭ ءوزى قوشتاستى:

»تۋعان ەل، ەندى امان بول! «

قارالى ميتينگىنىڭ باسىندا قانابەكتى قۇرمانبەك قولتىعىنان سۇيەپ تۇردى. ۇيگە كىرىپ شىعۋعا ۇلگىرە الماعاندار، ەلدەن ەندى كەلىپ جەتكەندەر بەيىت باسىندا دا قانابەككە كوڭىل ايتىسىپ جاتتى. ۇنەمى تەاترلاردىڭ توڭىرەگىندە نەمەسە جازۋشىلار ۇيىندە، ودان قالسا گازەت-جۇرنالداردىڭ سارالقالارىن ماڭايلاپ جۇرەتىن جانە ونىڭ وڭدا نە ءبىتىرىپ جۇرەتىنىن ەشكىم بىلمەيتىن، ءوزى ىلميگەن ارىق ءارى سىرىقتاي ۇزىن سارى جىگىت قۇرمانبەكتىڭ الدىن كەسە ءوتىپ كەپ قانابەكتى ەكىنشى قولتىعىنان ۇستادى.

- اعا، قازا قايىرلى بولسىن، - دەدى بالەندەي قايعىرىپ تۇرعانى بايقالا قويمايتىن بەيتاراپ داۋىسپەن. - ماسكەۋدەن كەلدىم، تاپ كازىر ايروپورتتان تۇسكەن بەتىم. مۇنداي بولادى دەپ كىم ويلاعان؟

- ە-ە! - دەپ قۇرمانبەك تە ونىمەن قوسىلا كۇرسىندى.

- مارقۇمدى انەۋكۇنى تاتارلاردىڭ قورىتىندى كونسەرتىندە كورگەم. ءبىراز سويلەستىك. سوندا:»تاڭەرتەڭ الماتىعا ۇشام«، - دەپ تۇرعان. كونسەرتتەن كەيىن قوناقۇيىنە دەيىن اكەپ سالدىم. - ءدال قازىر ايتىپ ۇلگەرتپەي بىرەۋ ونى ءبىر جاققا الىپ كەتەتىندەي اپتىعىپ، ماڭايداعىلار دا ەستىسە ەكەن دەگەن نيەتپەن ادەيى ەكىلەنە داۋىستاڭقىراپ، جان-جاعىنداعى جۇرتتى بارلاي جالتاقتاپ، اۋزى اۋزىنا جۇقپاي ۇزىن سارى زۋىلدادى دا كەتتى، -»الماتىدا نە جاڭالىق؟«- دەگەن سوڭ،»وسەكتەن وزگە نە بار دەيسىز؟«- دەپ ءارنەنى ايتىپ كوڭىلىن ءبىراز كوتەرىپ تاستاعام.»جامبىلدىڭ ولەڭدەرىندە جەكە باستى ماداقتاۋ كوپ، جاقسى ولەڭدەرىنىڭ جازىلۋىندا ءبىزدىڭ دە ۇلەسىمىز كوپ«، - دەپ، اناۋ دەپ، مىناۋ دەپ، ەكى اعامىزدىڭ ءوزارا ۇرسىسىپ قالعانىن ايتىپ ەم، وعان ولگەنشە كەيىدى.

- ءوي، سەن نە ايتىپ كەتتىڭ، ەي؟ - دەپ، قۇرمانبەك سول ارادا ەرىكسىز جەكىپ قالدى.

- ويباي، قۇرەكە، و كىسىمەن ەڭ سوڭعى سويلەسىپ تۇرعان قازاق مەن ەكەنىمدى ول كەزدە بىلمەدىم عوي.

- بىلسەڭ، بىرگە ولەتىن بە ەدىڭ؟ جامبىلدى ايتقانىڭدا، كۇلاش نە دەدى؟ اقىر باستادىڭ، ەندى اياعىنا دەيىن ايت.

-»وعان دا اۋىز سالعان ەكەن عوي. تىرشىلىگىمدە «بۇلبۇل» دەپ، ولگەننەن سوڭ مەنى دە قۇردىم دەيتىن شىعار بۇلار«، - دەدى. تۇپ-تۋرا سولاي دەدى.

- ە، جارايدى، - دەدى قۇرمانبەك الگىنى جاقتىرماي كەيىن ىعىستىرىپ، - بىلايىراق تۇر، كىسىلەر كەلە جاتىر.

»اپىراي، سەن سۇمىرايدى ءدال سول كۇنى كۇلاشقا كەزىكتىرگەن قاي قۇداي ەكەن؟ - دەپ، قانابەك ۇزىن سارىعا ىشتەي قىنجىلا قارادى. - بىرەۋلەردىڭ باياعىدا ايتقان ءسوزىن جاڭالاپ جەتكىزگەنىن قاراشى، وڭباعان. ول وسەكتى مەن ەستىگەلى قاشان، ۇمىتاتىن نارسەلەردى ۇمىتپايتىنىن-اي وسىلاردىڭ. مۇنىڭ ءسوزى ارىز جازعانداردى ەسىنە ءتۇسىرىپ، ومىردەن دە، ادامداردان دا تۇڭىلۋىنە سەبەپ بولدى ما الدە اجالى سولاي ما، انىق-قانىعىن كازىر ەندى كىم بىلەدى؟ كىنالىنى ىزدەپ تە كەرەگى نە؟ ۇزىن سارىلار، ارىزقويلار ءبارىن دە ايتۋى مۇمكىن، ءبىراق مۇنشا ازالى حالىقتى بەيىت باسىنا بىرەۋ زورلاپ اكەلدى دەپ ايتا الماس. مىنا حالىقتىڭ مىنانداي قۇرمەتىنە بولەنگەن ادام ءولۋشى مە ەدى؟! ولسە، وسى حالىقتىڭ وزىمەن بىرگە ولەدى!

قابىر باسىندا اكادەميك-جازۋشى قوشتاسۋ ءسوز ايتتى. - ءبىز كوزى تىرىسىندە كۇلاشتى قانشا ماقتاساق تا، شەگىنە جەتكىزىپ ماقتاي العامىز جوق. ال بۇگىن «قازاقتىڭ بۇلبۇلى» اتانعان قىزىن اقىرعى ساپارعا اتتاندىرىپ تۇرىپ، ونىڭ ۇلى اكتريسا بولعاندىعىن مويىنداۋعا ءتيىسپىز. جانە بۇل ءسوزىمىز ءۇشىن زامان الدىندا، ۇرپاق الدىندا ەشقاشان ۇياتقا قالمايتىندىعىمىزعا كامىل سەنىپ مويىنداۋىمىز قاجەت.

- كۇلا، حوش! حوش! - دەدى قانابەك كەنەت ەگىلىپ.

ۇلى اكتريسا وسىلاي دۇنيەدەن قايتتى.

كوكەك، 1982


سوڭعى جاڭالىقتار