اقسەلەۋ سەيدىمبەكتىڭ ءومىرى - ادام قىزىعارلىقتاي سۇلۋ ءومىر- ساۋىتبەك ابدراحمانوۆ

استانا. قازاقپارات- ماقالا شىركىننىڭ قالاي جازىلاتىنىن كەيدە ءوزىڭ دە تۇسىنبەي قالاسىڭ. جۇرەگىڭنىڭ ءبىر تۇكپىرىندە جۇرگەن تاقىرىپقا ايلار بويى قولىڭ بارماي-اق قوياتىنى بولادى. سول تاقىرىپتىڭ اياق استىنان، ءبىر عانا تۇرتكىمەن جازىلىپ قالاتىنى دا بولادى.

جاقىندا «حابار» ارناسى شاقىردى. «سونىمەن، سولاي دەيىك» اتتى باعدارلامانىڭ كەزەكتى تۇسىرىلىمىنە. بۇل جولعى تاقىرىبى - اقسەلەۋ سەيدىمبەك. اقاڭنىڭ قالدىرعان ءىزى، اقاڭنىڭ بەرەر تاعىلىمى. «اقسەلەۋ اعامەن بىرگە جۇمىس ىستەگەنىڭىزدى بىلەمىز، ستۋدياعا كەلىپ، ەستەلىك ايتىپ بەرسەڭىز»، دەپ تەلەفون شالعان ەدى حاباردى ۇيىمداستىرۋشى جۋرناليستەردىڭ ءبىرى.

ستۋدياعا كىرگەن بەتتە الدىمنان شىققان ۋنيۆەرسيتەت قىزمەتكەرى ءۇرجامال: «ءسىز اقسەلەۋ اعا تۋرالى جازبادىڭىز عوي. ەستەلىك كىتاپتىڭ بارلىق ماتەريالدارىن الماتىعا، باسپاعا جىبەرىپ قويدىق. سىزدەن ماقالا كۇتىپ ەدىك»، دەگەنى. وسىدان ءبىراز ۋاقىت بۇرىن اقاڭنىڭ قىزى، استاناداعى «قازاقستان» كونسەرت زالىنىڭ ديرەكتورى پەريزات قارىنداسىم: «پاپام تۋرالى كىتاپ قۇراستىرىپ جاتىرمىز. ءسىز ەستەلىك جازىپ بەرەتىن شىعارسىز»، دەگەن. قاشانعا دەيىن تاپسىرعانىم ءجون دەپ انىقتاپ سۇراماپپىن. گازەتتىڭ بىتپەيتىن دە قويمايتىن جۇمىسىمەن جاعالاسىپ جۇرگەنىمىزدە ۋاقىت وتكىزىپ العانىمدى ستۋديادا ءبىر-اق ءبىلىپ، قىسىلىپ قالدىم. بۇل ماقالادا قازاقتىڭ كورنەكتى قالامگەرى، قايراتكەرى، عالىمى اقسەلەۋ سەيدىمبەكتىڭ سوڭىندا قالعان باي مۇرانى تالداپ، تارقاتىپ جاتۋعا مۇرشا جوق ەكەنىن ايتىپ الۋعا تۋرا كەلەدى. ماقساتىم اقاڭنىڭ ومىرىندەگى ونەگەلى ورنەكتەردىڭ ءوزىم كورگەن كەيبىر ورىمدەرىن اڭگىمەلەپ ءوتۋ عانا.

«ءوز باسىم ابىشتەي ءبىرتۋار تۇلعامەن ءبىر كەزدە عۇمىر كەشىپ، قاتار جەر باسىپ جۇرگەنىمدى تاعدىردىڭ سىيى دەپ بىلەمىن» - اقاڭنىڭ ءابىش كەكىلبايەۆ تۋرالى جازعان «ءبىرتۋار» اتتى ماقالاسى وسىلاي اياقتالادى. سول ايتىلعانداي، مەن دە قازاقتىڭ اقسەلەۋىنە ءارى ءىنى، ءارى باۋىر بولعانىمدى، بىرنەشە جىل بويى بىرگە جۇمىس ىستەگەنىمدى، باس-اياعى 35 جىلداي قاتارلاسا جۇرگەنىمدى تاعدىردىڭ ماعان سىيلاعان ءبىر تارتۋى دەپ بىلەمىن. سوعان شۇكىرشىلىك ەتەمىن.

جاڭاعى ايتقان حابار تۇسىرىلەتىن كۇنى تاڭەرتەڭ جۇمىسقا شىعاردا اقسەلەۋ سەيدىمبەكتىڭ التى تومدىعىن سورەدەن الىپ، ۇستەل ۇستىندە ۇزاق ويلانىپ وتىرىپ قالعانىم. پەريزات ءبىرىنشى تومعا: «بۇل التى تومدىقتى پاپام جاقسى كورەتىن ساۋىتبەك اعاما قۇرمەتپەن تارتۋ ەتەمىن. پەريزات اقسەلەۋ قىزى. 19.04.11» دەپ جازعان ەكەن. «پاپام جاقسى كورەتىن» دەگەن ءسوزى جۇرەگىمدى ەلجىرەتىپ ءوتتى. اقاڭ ۇيىندە بىزدەي ىنىلەرىن ايتىپ وتىراتىن بولعانى عوي سوندا دەپ ويلاپ، قۋانىپ تا قالدىم. وسىدان ءدال وتىز بەس جىل بۇرىنعى كورىنىستەر كوز الدىما كولدەنەڭ تارتىلا بەردى.

1976- جىلدىڭ ەرتە كوكتەمى ەدى-اۋ... «سوسياليستىك قازاقستان» گازەتى رەداكسياسىنىڭ ادەبيەت جانە ونەر ءبولىمىنىڭ ءتىلشىسى كەزىم. ءبولىم مەڭگەرۋشىسى بولات بوداۋبايەۆ ورتالىق كوميتەتكە جاۋاپتى جۇمىسقا اۋىستى دا، ورنىنا «ورتالىق قازاقستان» گازەتىندە جاۋاپتى حاتشىلىق قىزمەت اتقارىپ جۇرگەن اقسەلەۋ سەيدىمبەكوۆ كەلدى. بۇل ورىن الماتىداعى تالاي ءمۇيىزى قاراعايداي اقىن-جازۋشىنىڭ تۇندە تۇسىنە كىرەتىندەي قادىرلى قىزمەت بولاتىن. پارتيانىڭ تۇكىرىگى جەرگە تۇسپەي تۇرعان كەز. ورتالىق كوميتەتتىڭ ورگانى ماقتاسا دا، داتتاسا دا اقي-تاقي اقيقاتتى ايتقانداي قابىلدانادى. سونداي قىزمەتكە وبلىستىق گازەتتىڭ جۋرناليسى شاقىرىلعانى تالاي ادامدى تاڭداندىرىپ تاستاعانى، ءتىپتى رەداكسيا باسشىلىعىنىڭ بۇل شەشىمىنە رەداكسيانىڭ دالىزىندە «الماتىدان ادام تاپپاعانداي مۇنىسى نەسى؟» دەپ كۇڭكىلدەۋشىلەردىڭ كەزدەسكەنى دە ەسىمىزدە. ورتالىق كوميتەتتىڭ ورگانى بولعاندىقتان قىزمەتكەرلەردىڭ ماتەريالدىق جاعدايى وزگە گازەتتەرگە قاراعاندا شۇكىرشىلىك دەسەك تە، الماتىدا قازاقتىڭ پايىزى جيىرماعا دا جەتپەيتىن كەزى عوي، «سوسياليستىك قازاقستاننىڭ» وزىندە دە پاتەر ماسەلەسى ۋشىعىپ تۇراتىن، اۋىق-اۋىق پاتەر كەزەگىن بۇزىپ جىبەرەتىندىكتەن رەداكسياداعى ءۇيسىز-كۇيسىزدەردىڭ دە، ءۇيىن كەڭەيتۋدى كۇتىپ جۇرگەندەردىڭ دە وبلىستاردان شاقىرىلعانداردى ونشا قالاي قويمايتىنى بەلگىلى ەدى.

الايدا، جاڭا ءبولىم مەڭگەرۋشىسى العاشقى كۇندەردەن-اق ۇجىمعا ەتەنە ءسىڭىسىپ، ۇلكەنگە دە، كىشىگە دە قادىرلى بولىپ كەتتى.

بوي دەسەڭ بويى بار، وي دەسەڭ ويى بار، سوي دەسەڭ سويى بار، قازاق وسىنداي دەگىزەتىندەي ءبىتىمى بولەكشە ازاماتقا كىم-كىم دە سۇيسىنە قارايتىن. اعانى اعاداي، ءىنىنى ىنىدەي سىيلايتىن ادامگەرشىلىگى دە، جارقىلداعان جايساڭ جانى دا بىردەن كورىنەتىن. جۋرناليست رەتىندە دە مۇنداي قىزمەتكە ابدەن لايىقتى ەكەنىن العاشقى اپتالاردىڭ وزىندە تانىتىپ ۇلگەردى. رەداكسيانىڭ جۇمىس بابىنداعى وتىرىستارىندا، جيىن-جينالىستاردا ورەلى ويىمەن بولەكتەنىپ تۇردى، ءبولىمنىڭ جۇمىسىنا تىڭ تىنىس الىپ كەلدى، سونى سەرپىن قوستى. ەڭ باستىسى، اقاڭنىڭ كەلۋىمەن بۇرىن «سىقيعان س ق» دەپ اتى شىققان تىم رەسميلەۋ رەداكسيانىڭ ومىرىنە كادىمگىدەي وزگەرىس ەندى. اقسەلەۋ «قورامسا تاۋلار قورشاعان قالا قاپىرىق، قاپىرىق قالا جاتادى سامال شاقىرىپ» دەپ كەڭشىلىك كۇڭىرەنەتىن الماتىعا سارى ارقانىڭ سالقىن سامالىن الا كەلگەندەي اسەر ەتتى. ادامداردىڭ سويلەۋ مانەرىندە، ويلاۋ جۇيەسىندە اجەپتاۋىر ەركىندىك پايدا بولدى.

اقاڭنىڭ جۇمىس كابينەتى الماتىداعى زيالى قاۋىمدى ماگنيتتەي تارتىپ تۇراتىن. اقىن دا، جازۋشى دا، كومپوزيتور دا، ءانشى دە، عالىم دا، شارۋاسى بولسا دا، بولماسا دا، اقاڭا كەلىپ، اڭگىمە-دۇكەن قۇرىپ كەتەتىن. تالاي اڭگىمەنىڭ اياعى اۋەلەگەن انگە، كۇمبىرلەگەن كۇيگە ۇلاسىپ جۇرە بەرەتىن. ءبىر جولى جۇسەكەڭنىڭ - جۇسىپبەك ەلەبەكوۆتىڭ كەلگەنى دە بار. نۇرعيسا اعامىز، اپتا دەمەي-اق قويايىق، اي ارالاتپاي سوعىپ، كۇي تارتىپ كەتەتىن. ءشامىل مەن جانىبەك ءتىپتى ءجيى كەلەتىن. «سارى ارقا» مەن «داۋرەن-ايدى» جانىبەكتىڭ اقسەلەۋدىڭ بولمەسىندە جاتتاعانى، نەسىپبەكتىڭ سوزىنە ءبارىمىز ءار جاعىنان ۇڭىلگەنىمىز كوز الدىمدا. «سارى ارقانىڭ» قايىرماسى ءاۋ باستا «قاسيەتتى ءتورىم، كەر بيىگىم، جەزكيىگىم، شەر-كۇيىگىم - سارى ارقا!»، دەپ بىتەتىن. كەيىن 86-نىڭ زوبالاڭى تۇسىندا ءتيىستى ورگان بۇل نە قىلعان شەر-كۇيىك دەپ شۇيىلگەندە ونى «ءسوز ءتۇيىنىم» دەپ وزگەرتۋگە تۋرا كەلدى عوي. بۇگىن تىڭداپ وتىرساڭىز، قازىرگى كۇنگە سول «ءسوز ءتۇيىنى» دۇرىس كەلىپ تۇرعان سياقتى.

ءسويتىپ، اقسەلەۋ سەيدىمبەكوۆ اينالاسى بىرەر ايدىڭ ىشىندە الماتى ەليتاسىنىڭ ورتاسىنا بالداي باتىپ، سۋداي ءسىڭىپ جۇرە بەردى. جاسى وتىزدان جاڭا اسقان جىگىتكە ادەبيەتىمىزدىڭ اقساقالدارى دا قۇرمەتپەن قاراۋعا اينالدى. ءبىر ماقالاسىن وقىتىپ، قول قويدىرىپ الۋعا عابەڭنىڭ - عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ ۇيىنە اقاڭا ىلەسىپ بارعانىمدا بۇعان كوزىم انىق جەتكەن. كلاسسيك قالامگەرىمىز «ويانعان ولكەنىڭ» جالعاسىن - «جات قولىندانى» جازۋعا كىرىسكەن كەزى ەكەن. سودان بىرەر جىل بۇرىن «لەنينشىل جاستاعى» تانىمدىق ءمانى مول ماقالالارىن وقىپ، اقسەلەۋگە قاراعاندى شاحتالارىنىڭ عاسىر باسىنداعى جاي-كۇيى جايىندا دەرەكتەر ىزدەتۋىن سۇراپ حات جولداپتى. اقاڭ ول ماسەلەمەن ابدەن ەگجەي-تەگجەيلى اينالىسىپ، كولەمى ەداۋىر ماتەريالدى قولمەن كوشىرىپ تۇرىپ عابەڭە جىبەرىپتى. عابەڭ اقسەلەۋدىڭ سول وتىنىشكە سونشاما جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراعانىنا، شارۋانى سونشالىقتى تىڭعىلىقتى تىندىرعانىنا ءارى ءتانتى بولىپ، ءارى تاڭدانىپ وتىردى.

الاشتىڭ اقسەلەۋىمەن ءبىر بولىمدە بەس جىل بويى بىرگە جۇمىس ىستەگەن كەزەڭىم ومىرىمدەگى عاجاپ شاق دەپ بىلەمىن. اقاڭ ارقىلى قازاقتىڭ دارحان جانىن، كەڭ كوڭىلىن، ەر كوڭىلىن، سەرى كوڭىلىن ەرەكشە سەزىنە الدىم. بەس جىل بويى باۋىرىنا تارتىپ، كادىمگى ءبىر تۋعان ىنىسىندەي ەركەلەتۋمەن ءوتتى. ءيا، ارتىق ايتىپ وتىرعانىم جوق. اقاڭنىڭ «كۇڭگىر-كۇڭگىر كۇمبەزدەر» كىتابى شىققاندا جازعان قولتاڭباسىن ءوز باسىم مىنا ومىردەگى ءبىر باقىتتى باعام دەپ بىلەمىن. «ساۋىتبەك! ەگەر مەندە ءىنى بولسا، ول سەندەي بولسا، سوعان قاناعات ەتەر ەدىم. قۇرمەتپەن - س.اقسەلەۋ. 23.ح2.81»، دەپ جازعان ەدى قايران اعام. اقسەلەۋدەي ازاماتقا ىنىلىككە جاراۋ دا قادىرىن بىلگەن ادامعا باقىت بولسا كەرەك. سول كىتاپ دايىم ءۇي كىتاپحانامنىڭ تورىندە تۇرادى.

ءبىز بولىمدە ءۇش ادام جۇمىس ىستەدىك. بولىم مەڭگەرۋشىسى - اقسەلەۋ سەيدىمبەكوۆ، ادەبي قىزمەتكەرلەرى - اقىن كەڭشىلىك مىرزابەكوۆ ەكەۋىمىز. اقاڭنىڭ جۇمىستاعى كەڭدىگى، ادامعا سەنۋى ءبىر كەرەمەت. قايدا جۇرگەنىڭدە، قايدا تۇرعانىڭدا شارۋاسى شامالى. تاپسىرعان ءىسىن تىندىرىپ وتىرساڭ بولدى. باستىقتار ىزدەي قالسا، «مەن كىتاپحاناعا جىبەرىپ ەدىم» دەگەن سياقتى ءسوزىن ايتا سالادى. سونى ءبىزدىڭ كەڭشىلىك پايدالانۋداي-اق پايدالاندى. ونىڭ جۇمىسى جەڭىلدەۋ، اڭگىمەلەردى، ولەڭدەردى، سىن ماقالالاردى بۋما-بۋماسىمەن الدىن الا دايىنداپ، اقاڭا قول قويدىرىپ الادى دا، ماتەريالدارىن رەداكتوراتقا تاپسىرعان سوڭ ەركىندەۋ جۇرە بەرەدى، ارا-تۇرا سايران قۇرىپ تا كەتەدى. بۇكىل مادەنيەت، تاريح، ونەر ماسەلەلەرىن ايتپاعاندا، اۋىلداعى مادەني قىزمەت، كىتاپحانالار جۇمىسى، كوركەمونەرپازدار، حالىق تەاترلارى دەگەندەرگە دەيىنگىنىڭ ءبارى مەندە. ولاردىڭ تىعىز دايىندالاتىندارى، اياق استىنان نومىرگە سالىناتىندارى دا از ەمەس. سودان دا جۇمىستا، نەگىزىنەن، تاپجىلماي وتىرامىن. ءار ماتەريالعا ورىنداۋشىمەن قاتار ونى وقىعان ءبولىم مەڭگەرۋشىسى مىندەتتى تۇردە قول قويۋى كەرەك. سوندايدا ءبىزدىڭ اقاڭنىڭ تاپتىرماي كەتەتىن كەزدەرى ءجيى بولادى. قازىرگىدەي قالتافون دەگەن جوق. اندا بارۋى مۇمكىن-اۋ، مۇندا بارۋى مۇمكىن-اۋ دەگەن جەرلەرگە جان ۇشىرىپ تەلەفون شالاسىڭ، كەيدە تاۋىپ الاسىڭ، وندايدا تاكسي ۇستاسا دا جەتەدى، كوبىنە تاپپاي قالاسىڭ.

پارتيالىق گازەتتە، س ك-نىڭ ورگانىندا ءبولىم مەڭگەرۋشىسى ورنىندا وتىرمايدى دەگەن ءسوز سوندايدان شىعادى. اي سايىن پارتيا جينالىسى. ولاردا كوممۋنيستەردىڭ ەڭبەك ءتارتىبىن ساقتاۋى ءسوز بولماي تۇرمايدى. اقىرى اقاڭ مۇنىڭ دا ءبىر امالىن تاپتى. ماتەريال باسىلاتىن قاعازدارعا اپپاق، تازا كۇيىندە قولىن قويىپ بەرەتىن بولدى... سول اق قاعازدى ماشينيستكا قىزدارعا ماتەريالدىڭ سوڭعى بەتىن باساردا بەرە قوياسىڭ، اقاڭنىڭ قولى ماتەريالدىڭ سوڭىنىڭ سىرتقى بەتىنە كەلە قويادى... بولدى، ءبىتتى. ماقالانى ءبولىم مەڭگەرۋشىسى وقىعان، وقىپ قولىن قويعان... ءسويتىپ ءجۇرىپ جاتتىق. ادەبيەت جانە ونەر ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى اقسەلەۋ سەيدىمبەكوۆتىڭ جۇمىس ورنىنان تابىلماي قالا بەرەتىنى، سونىڭ سالدارىنان كەي ماقالالاردىڭ رەداكتورعا تىكەلەي بارا بەرەتىنى جونىندەگى سىن دا ساپ تىيىلدى. دەگەنمەن، اشكەرە بولمايتىن ارەكەت بار ما. بىرنەشە ايدان كەيىن رەداكتوردىڭ ورىنباسارى سارباس اقتايەۆ اعام كابينەتىنە شاقىرادى. «نەمەنە، وسى سەنىڭ باستىعىڭ ماتەريالدى ءتىپتى تۇزەتپەيتىن بولعان با؟» دەيدى. داۋىسىندا تاڭدانىس تا بار، سەكەم الۋ دا جوق ەمەس سياقتى. «ساكە، ول ماتەريالدىڭ قالاي دايىندالۋىنا بايلانىستى عوي. تۇزەتىلمەيتىندەي ەتىپ دايىنداعان سوڭ ءبولىم مەڭگەرۋشىسىنىڭ قول تيگىزبەۋى زاڭدىلىق قوي...»، دەپ ءۋاج ايتىپ جاتىرمىن... ساكەڭ باسىن شايقاپ، كۇلدى دە قويدى. سونداي قىزىق كۇندەرىمىز كوپ بولۋشى ەدى.

اقسەلەۋدىڭ شەشەندىگىنە قايران قالاتىنبىز. ارعى-بەرگىنى ايتىپ، قاي-قايداعىنى قوزعاپ، قوڭىر ءۇندى ماقامىمەن باپتاپ سويلەپ كەپ بەرگەندە كومەيىنىڭ ارعى ءبىر تۇكپىرىنەن ءسوز مارجانى توگىلەتىن دە جاتاتىن. «مىنا ارقادا تامالار مەن نايماندار جاپسارلاس قوي. سول نايماننىڭ ىشىندەگى باعانالىنىڭ ەڭ ءبىر جۋان ءسىڭىر بايى ساندىبايدىڭ ەردەنى بولعان. بۇل باياعى اعا سۇلتان سايلاۋىندا شوقاننىڭ ءوزىن جەڭىپ كەتەتىن ەردەن. ءبىزدىڭ جاقتا «جەردى جاراتۋىن قۇداي جاراتقان، ءبىراق تاراتۋىن ەردەن تاراتقان» دەگەن ءسوز بار. سول ەردەننىڭ باتىرلىقپەن دە اتى شىققان. ءوزى ات ۇستىنەن الدىرمايتىن كون تاقىم بولىپتى. ونىڭ ۇستىنە اتاقتى نايزاگەر»، دەپ باستاپ، ىقىلاستىڭ «ەردەن» كۇيىنىڭ شىعۋ اڭىزىن تاپ ءبىر الدىنداعى قابىرعادان تەك وزىنە عانا كورىنەتىن ءماتىندى وقىپ وتىرعانداي سونشالىقتى جاتىق تىلمەن ءبيپازداپ بايانداي جونەلەتىن. كوڭىلىنىڭ قۇسى تۇسكەندە اڭگىمەنى تاڭدى تاڭعا ۇرىپ ايتۋعا بار ەدى. 2004- جىلى قويشىعارا اعام ەكەۋى ۇيدە قوناقتا بولعاندا تۇنگى تورتكە دەيىن ءبىر حيكايادان كەيىن ءبىر حيكايا اعىتقان-دى. اقاڭنىڭ سول تۇندەگى ايتقاندارىنان بىزبەن بىرگە بولعان قالامگەر دوسىم كەيىن ءتورت اڭگىمە جازىپ شىقتى.

اقاڭا ايتقىزساڭىز، شىعۋ اڭىزى جوق كۇي بولمايتىنداي، ناقتى ءبىر وقيعاعا سۇيەنبەسە جاي اسەردەن كۇي شىقپايتىنداي، ەلدىڭ ومىرىندەگى بىردە-ءبىر وقيعا كۇيدە كەستەلەنبەي قالمايتىنداي. مەكتەپ بىتىرگەننەن كەيىن اۋىلدا قالىپ ەكى جىل قوي باققان، كەيىن تالاي جىل جاستار گازەتىنىڭ ءتىلشىسى بولىپ ءومىرىنىڭ دەنى تابيعات اياسىندا وتكەن، قازاقتىڭ دالاسىن الدىندا جايۋلى جاتقان كىتاپتاي وقي بەرەتىن اقاڭنىڭ ءارقايسىسى ءبىر-ءبىر ەتنوگرافيالىق ەتيۋد سياقتى اۋىزشا اڭگىمەلەرى ءتىپتى عاجاپ. قۇرعاق ءسۇت، قىزىل ىرىمشىك، تاسقورىق، ۋىزقاعاناق، شاشىراتقى، سىرگەجيار، سەرنە، بۇلقىنشاق، مالما، تارامىس، تالقى، تۋلاق دەگەن سياقتى حالىقنامالىق ۇعىمدارعا قاتىستى نەشە ءتۇرلى جايلاردى سونداي اسەرلى ەتىپ ايتاتىن. اسەرلى دەمەكشى، اقاڭنىڭ اۋىزشا اڭگىمەلەرىندە دە، جازباشا دۇنيەلەرىندە دە ارتىق-اۋىس ايتۋ، بوياۋدى قالىڭداتىڭقىراپ جاعۋ بولماي تۇرمايتىن. وعان دا تۇسىنىستىكپەن قاراۋ كەرەك. اقاڭنىڭ ايتقانىندا دا، جازعانىندا دا تۇپتەپ كەلگەندە بارىنەن بۇرىن حالقىنىڭ، ءوزى جانىنداي جاقسى كورەتىن، جولىندا قۇربان بولۋعا دايىن حالقىنىڭ ابىرويىن اسقاقتاتۋ، باسىن بيىكتەتۋ ماقساتى تۇراتىن. مۇندايعا وزگە ەلدەر الدەقايدا تەرەڭىرەك ءمان بەرەدى.

اقسەلەۋدىڭ قازاعى - الاشتىڭ ارداق ازاماتىنىڭ ارمان-اڭسارىنان تۋعان قازاق. اقسەلەۋدىڭ قازاعى - ءدال سولاي بولعان قازاق ەمەس شىعار، ءبىراق ءدال سولاي بولۋعا ءتيىس قازاق. اقسەلەۋ اسپەتتەپ وتكەن ەلدىك، ەرلىك، ورلىك، بىرلىك - ءبىزدىڭ ءبارىمىز ۇمتىلاتىن ۇلى بيىك.

سىرت كوزگە ءسال-سەرىنىڭ سالتىمەن سالقام جۇرگەندەي كورىنەتىن اقسەلەۋدىڭ قاعازعا ۇقىپتىلىعى دا بولەكشە ەدى. وتكەن جىلى ورتالىق مۇراعاتتا اقسەلەۋ سەيدىمبەك ءوزى كوزى تىرىسىندە وتكىزىپ كەتكەن قۇجاتتاردىڭ كورمەسى ۇيىمداستىرىلدى. اقاڭ مۇراعاتقا 3 مىڭنان استام قۇجات تاپسىرعان ەكەن، سونىڭ 700-دەن استامى جازىسقان حاتتارى. جينالعان جۇرتتىڭ نازارىنا 250 قۇجات ۇسىنىلدى. ۇيىنە بارساڭىز كىتاپ سورەلەرىنىڭ ۇلكەن ءبىر بولىگى قاز-قاتار تىزىلگەن پاپكالار بولاتىن. تاقىرىپ-تاقىرىپقا ءبولىپ، ۇلكەن ارىپتەرمەن تاڭبالاپ تاستاعان. گازەتتەن قاجەت ماقالا كورسە دە، كىتاپتان كەرەك دەرەك تاپسا دا تاپ-تۇيناقتاي ەتىپ سوعان تىگىپ نە جازىپ قويادى. ماقالا نە زەرتتەۋ ەڭبەك قولعا الا قالسا، جاڭاعى پاپكانى اشادى دا الگى ماتەريالدى قالاۋىنشا پايدالانا بەرەدى. دۇنيەدەن وتەرىنەن ءبىر جىلداي بۇرىن ۇيىنە بارعانىمدا كىتاپتىڭ كوپتىگىنەن اۋىزعى بولمە جاققا ارنايى سورەلەر جاساتقانىن كوردىم. ەدەننەن توبەگە دەيىن تىرەلگەن جاڭاعى سورەلەردىڭ ءبارى رۋ-تايپالارعا ارنالعان پاپكالارمەن تولتىرىلعان. قازاق شەجىرەسىنە قاتىستى مىڭ-مىڭ پاراق قاعازدى جىلدار بويى ەرىنبەي-جالىقپاي جيناعانىنىڭ، سونىڭ ءبارىن جۇيەلەپ وتىرعانىنىڭ ارقاسىندا اقاڭ «قازاقتىڭ اۋىزشا تاريحى» اتتى كادۋىلگى كىتاپ كولەمىمەن مىڭ بەتتەي بولاتىن ەڭ سوڭعى، ەڭ باستى ەڭبەگىن از ۋاقىتتىڭ اياسىندا جازىپ تاستاعان.

ەڭ باستىسى - اقسەلەۋ سەيدىمبەك ويى وزىق، ساناسى سەرگەك، تانىمى تاۋەلسىز تۇلعا بولاتىن. كەشەگى كەڭەستىك كەزەڭنىڭ وزىندە ول كوپ نارسەگە كۇمانمەن، ءتىپتى اشىق كەكەسىنمەن قارايتىن. ماقالانى ءبىر كۇنگە كەش ۇسىنىپ، تاپسىرمانى سوزىڭقىراپ العانىڭا قينالىڭقىراپ سويلەسەڭ اقاڭ كۇلىپ: «جارايدى، ازار بولسا كوممۋنيزم ءبىر كۇنگە كەش ورنار»، دەپ قويا سالاتىن. اقاڭنىڭ ۇلت ساياساتىنداعى قيعاشتىقتار، بيلەۋشى پارتيانىڭ پارىقسىزدىعى، تاريحتىڭ بۇرمالانۋى سياقتى تاقىرىپتارداعى اڭگىمەلەرىن ەستىگەندە اۋەلگىدە ايران-اسىر قالاتىنبىز، كەيىننەن ايىزىمىز قاناتىن بولدى. ءدىنىنىڭ قاتتىلىعى سونداي، ءوزى پارتيالىق گازەتتە ىستەپ، ءوزى ءبولىم باسقارىپ وتىرىپ اقىرى وسى تاقىرىپقا ءبىر ماقالا جازباي-اق كەتتى-اۋ سابازىڭ. مەنىڭ بۇل سوزىمە سول تۇستا باسپاسوزدە ىستەگەن اعالارىمنىڭ تالايى سەنىڭكىرەمەي وتىرعانىن سەزەمىن. «ول كەزدە ونداي بولۋى مۇمكىن ەمەس قوي، اقىر اياعى ءبولىم مەڭگەرۋشىلەرىنىڭ اي سايىن مىندەتتى تۇردە ءبىر باس ماقالا جازاتىنىن بىلەمىز عوي، ال پارتيالىق گازەتتىڭ باس ماقالاسى پارتيانىڭ ءسوزىن سويلەمەگەندە كىمنىڭ ءسوزىن سويلەۋشى ەدى؟»، دەيتىنىن دە شامالايمىن. ءبىراق، شىندىق سولاي. ال باس ماقالانىڭ جايى بىلاي. جۇمىسقا ورنالاسقاننان كەيىنگى العاشقى ايلاردا اقسەلەۋ باس ماقالاعا بايلانىستى قايتا-قايتا سىنالىپ ءجۇردى. «اۋىل مادەنيەتىنە پارتيالىق قامقورلىق» دەگەن باس ماقالا جوسپارلانادى. جازىلمايدى. «كوركەم ادەبيەتتىڭ يدەيالىلىعى» دەگەن باس ماقالا جوسپارلانادى. جازىلمايدى. جانە ولاردىڭ جازىلماعانى ماقالا نومىرگە باراتىن كۇنى ءبىر-اق انىقتالادى. اياق استىنان جاڭاعى تاقىرىپ نەمەسە باسقا تاقىرىپ وزگە بىرەۋگە تاپسىرىلىپ، ماقالا تۇنگە قاراي بەتكە تۇسەدى. كەيدە گازەتتى باس ماقالاسىز شىعارۋعا دا تۋرا كەلەدى. وندايدا ءتيىستى ورىننان ەسكەرتۋ الىپ تا جاتادى باسشىلار. لەتۋچكاداعى جوسپارلاۋ كەزىندە سوۆەت اعامىز (جاۋاپتى حاتشىنىڭ ورىنباسارى س.شيمانبايەۆ): «اقسەلەۋگە الدىن-الا ايتىپ قويىڭىزدارشى، تاعى جازباي قالىپ جۇرمەسىن» دەپ تە شىرىلدايدى. باس ماقالا سوندا دا جازىلمايدى. كوممۋنيست سەيدىمبەكوۆ جينالىستا تاعى سىنالادى. اقىرى اقاڭ ابدەن زاپى بولدى عوي دەيمىن، ءبىر كۇنى مەنى شاقىرىپ الىپ: «اينالايىن، وسى باس ماقالا دەگەن بالەدەن قۇتقارشى»، دەگەنى. «قۇتقارعانى قالاي؟». «سولاي. سەن جازىپ وتىرشى». «اقا-اۋ، تىلشىلەرگە باس ماقالا بەرمەيدى عوي». «قۇتقارشى دەپ وتىرعان جوقپىن با؟ ماعان بەرىلگەن تاقىرىپتى سەن جازىپ وتىرمايسىڭ با؟». راسىن ايتقاندا، اۋەلدە اقاڭ باستىقتىعىن پايدالانىپ، ءوزى ىستەيتىن جۇمىستى ماعان اۋدارا سالعانداي كوردىم. سىيلاس اعانىڭ كوڭىلى ءۇشىن تەز جازىپ تا بەردىم. «سەن تۋعاندا مەن نەگە قۋاندى دەيسىڭ؟» دەپ اقاڭ قالدى. سودان اقسەلەۋ «س ق-دان» كەتە-كەتكەنشە (1983- جىلى «ءبىلىم جانە ەڭبەك» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى بولىپ تاعايىندالعانشا) باس ماقالاسى ماعان اۋىستى. اقاڭ قۇلاعى تىنشىعانىنا ريزا. بارىنەن بۇرىن جانى جاقتىرمايتىن تاقىرىپقا قالامىن لاستاماعانىنا ريزا.

اقاڭمەن ءازىلىمىز دە جاراساتىن. ازىلدەگەن بولىپ كەيبىر ويلارىمىزدى ايتىپ تا قالۋشى ەدىك. وسى استاناعا اقمولا كەزىندە العاش كەلگەنىمىزدە مۇنداعى قاللەكي تەاترىندا قاراعاندى وبلىستىق دراما تەاترىنىڭ گاسترولى ۇيىمداستىرىلعانى ەستە. ارنايى شاقىرىلعان با، جولى ءتۇسىپ قالعان با، گاسترولدىڭ العاشقى سپەكتاكلىنە اقاڭ دا كەلدى. سپەكتاكلدەن كەيىن تەاتردىڭ باس رەجيسسەرى، قازاقتىڭ جايساڭ جىگىتى جاقىپ وماروۆتىڭ كابينەتىندە داستارقان جايىلدى. ءبىراز ادام جينالدىق. اقاڭا باس تارتىلدى. اقاڭ سول باستان باس تارتىپ، «مەنىڭ توردە وتىرعانىم دا جەتەدى، وسى باستى ساۋىتبەككە بۇرامىن»، دەگەنى. «ءسىز تۇرعاندا ءبىز قالاي باس ۇستايمىز» دەسەم بولمايدى. «سەن وسى ەلگە قوناقسىڭ»، دەيدى. راسى كەرەك، «وسى ەلگە قوناقسىڭ» دەگەنى ازداپ كوڭىلىمە كەلىپ قالدى. استاناعا كەلىپ جاتقان جوقپىز با؟ ەندى اقاڭدى سوزبەن قاعىتۋدىڭ رەتىن ويلاي باستادىم. تىلەك ايتۋ كەزەگى كەلگەندە اۋەلى تەاتردى، سپەكتاكلدى ايتىپ، اقاڭا اۋىستىم. ءبىراز ماقتاپ، «اقاڭنان ۇيرەنەتىن نارسە كوپ. ۇيرەنەتىن نارسەنىڭ ءبىرى - اقاڭنىڭ كىشىكتىگى. اقاڭ - قازاقتىڭ اقسەلەۋى. مۇنى جۇرتتىڭ ءبارى بىلەدى. ءبىراق اقاڭ بويىنا بىتكەن كىشىكتىگىنە سالىپ، ءوزىن تەك تاراقتىنىڭ اقسەلەۋى سانايدى»، دەدىم... سول جىلداردا اقاڭ كىتاپتارىن «تاراقتى اقسەلەۋ» دەپ شىعارىپ جۇرگەن بولاتىن. جۇرت تىنىپ قالدى. ءبارى اقاڭنىڭ نە دەيتىنىنە قاراپ وتىر. اعام ماعان جاقىن كەلىپ، رايلانا كۇلىپ: «قاتىردىڭ عوي اقىرى» دەدى اقىرىن عانا.

قىزىعى كەيىن بولدى. كەلەسى كىتابىنا «اقسەلەۋ سەيدىمبەك» دەپ قول قويدى. تەلەفونداپ، قۇتتىقتاپ، «اقا، سىننان قورىتىندى شىعارىپسىز عوي...»، دەسەم، «سەنىڭ ءسوزىڭ تۇرتكى بولعانى راس، ءبىراق ءوزىمنىڭ بۇيرەگىم دە وسى ۆاريانتقا بۇرىلىپ جۇرگەن بولاتىن»، دەيدى. قالاي دەگەندە دە الگىندەي قاجاپ سويلەۋ ارقىلى اقاڭا وي سالعان سياقتىمىن.

ەركىن ويلىلىعى، ازاماتتىق اساۋلىعى اقاڭنىڭ الدىنان تالاي رەت تور قۇرعىزدى. ساقتانباي جۇرەتىن سەرىلىگى، سەكەمسىز سويلەيتىن ەرلىگى وزىنە سويىل بولىپ ءتيىپ جاتقاندا دا ساعى سىنبايتىن اقاڭنىڭ. ايتسە دە، ءامىرشىل جۇيەنىڭ انشەيىندەگى اكىرەڭدەۋى كولبيننىڭ تۇسىندا قانقۇيلى قياناتقا ۇلاسقانى قاتتى سوقتى. وتكەن تاريحتى بويامالاپ كورسەتتى، ەسكىشىلدىكتى دارىپتەدى، ۇلتشىلدىق سارىندارعا جول بەردى دەگەن سياقتى ايىپتارمەن «ءبىلىم جانە ەڭبەك» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورلىعىنان بوساتقانىمەن قويماي، جەلتوقسان وقيعاسىنا جەلىك بەرگەندەردىڭ، «قازاق ۇلتشىلدىعىن دايىنداۋشىلاردىڭ» ءبىرى رەتىندە قوڭىراۋ بايلانىپ، قاداعالاۋعا الىندى، ءجۇرىسى اڭدىلىپ، ءسوزى تىڭدالدى، اقىر اياعىندا ۇستىنەن ءىس قوزعاۋعا دايىندىق جاسالدى. بۇعان مەملەكەت قاۋىپسىزدىگى كوميتەتىنىڭ كەزىندە باسپا سوزدە جاريالانعان قۇجاتتارىنداعى «پو دەلۋ پروحوديلي يزۆەستنىە پيساتەلي شونا سماحان ۋلى، اكسەلەۋ سەيديمبەكوۆ...» دەگەن جولدار دالەل. شونا اعامىزدىڭ ول تىزىمدە جۇرەتىنى الماتىدا قازاق مەكتەپتەرىن اشقىزۋعا اتسالىسىپ، ءۇيدى-ءۇي كەزىپ ءجۇرىپ، تۇرعىنداردىڭ قولىن جيناعاندىعى ەكەندىگى بەلگىلى.

ءىس قوزعاۋعا دايىندىق جاسالدى دەپ كەسىپ ايتاتىنىم - سوعان كوزىم انىق جەتكەندىكتەن. 1987- جىلدىڭ كوكتەمىندە بىزگە (ول كەزدە ورتالىق كوميتەتتىڭ ناسيحات جانە ۇگىت ءبولىمىنىڭ نۇسقاۋشىسىمىن) ءبىر ماقالا كەلىپ ءتۇستى. مەملەكەت قاۋىپسىزدىگى كوميتەتى ارقىلى دايىندالعان. تاقىرىبىنا دەيىن قويىلعان: «رجاۆچينا» («تات»). حالىقتىڭ كىرشىكسىز ساناسىنا تات تۇسىرۋگە، حالىقتار دوستىعىنا سىنا قاعۋعا ارەكەت ەتكەن ءبىر توپ جازۋشىلاردى اشكەرەلەيتىن ماقالا. نەگىزگى كەيىپكەرلەرى - شونا سماحان ۇلى مەن اقسەلەۋ سەيدىمبەكوۆ. ك گ ب ءتىپتى ءبىر رەداكسياعا الدىن الا قۇپيا جىبەرىپ، ماقالانى قازاقشاعا اۋدارتىپ تا قويىپتى. تەك قول قوياتىن ادام تابۋ عانا قالعان. ول ادامنىڭ ۇلتى قازاق بولۋعا ءتيىستى. ءبولىمنىڭ «تاڭداۋى» سول تۇستا «لەنينسكايا سمەنا» گازەتى رەداكتورىنىڭ ورىنباسارى قىزمەتىندەگى ءادىل ىبىرايەۆقا ءتۇستى. ءادىل سوندا ءبىر ازاماتتىق جاسادى. ءبولىم مەڭگەرۋشىسى ورىنباسارىنىڭ كابينەتىندە ماقالاعا قول قويۋدان باس تارتقانىمەن توقتاماي، سول جەردە كادىمگىدەي شۋ شىعاردى. ول اڭگىمە ءبىراز ادامنىڭ قۇلاعىنا جەتتى. مۇنى اپپاراتتا «ۋتەچكا» دەيدى. «ۋتەچكا» شىققاننان-اق مەن ءبىر تاۋەكەلگە كىرىستىم.

«لەنينشىل جاستا» جۇمىس ىستەيتىن كۋرستاسىم ەرعالي ساعاتوۆتى ەكى كەشتىڭ اراسىندا وڭاشا شاقىرىپ الىپ، وسىلاي دا وسىلاي، سونداي ءبىر ماقالا دايىندالىپ جاتىر، ول شىقسا جاعداي شىنداپ قيىندايدى، اعاڭا ايت (شونا مەن ەرعالي ءبىر اۋداننان با، ءتىپتى ءبىر سوۆحوزدان با، ايتەۋىر جاقىندىعى بارىن بىلەتىنمىن)، بىزگە تەلەگرامما سالسىن، قارسىلىعىن ءبىلدىرسىن، قالعانىن كورەرمىز دەدىم. اڭگىمەنى قۇپيا ۇستاۋىن قاداپ تاپسىردىم. جەدەلحات جەتىپ كەلدى. ورتالىق كوميتەت حاتشىسىنىڭ الدىنان قايتىپتى. بولىمدەگىلەر وپىر-توپىر بولدى دا قالدى. ونداي ماقالا بارى راس ەدى دەپ قاعاز جۇزىندە قالاي ايتارسىڭ؟ شونا سماحان ۇلىن شاقىرىپ (قازاق ءتىلدى گازەت-جۋرنالداردىڭ كۋراتورى رەتىندە بۇل شارۋا ماعان تاپسىرىلدى)، «مىنا اڭگىمەنى قايدان شىعارىپ ءجۇرسىز؟ جەدەلحاتتى نەگە سۇيەنىپ جازدىڭىز؟ سىزدەر تۋرالى ەشقانداي رەداكسيادا ەشقانداي ماقالا جوق ەكەنىن انىقتادىق» دەپ «قىسپاققا» الىپ جاتىرمىن. ول كىسى: «قايدان بىلەيىن؟ بىرەۋ تەلەفونمەن ايتىپ ەدى، كىم ەكەنىن دە سۇراپ ۇلگەرمەدىم»، دەپ كۇمىلجيدى. «ءوزىڭىز كوممۋنيسسىز، ءوزىڭىز سوعىسقا قاتىسقان ادامسىز، ءسويتىپ ءجۇرىپ وسەككە سۇيەنىپ س ك-عا جەدەلحات جىبەرەسىز. ۇيات ەمەس پە؟» دەپ تاعى قىسامىن. شوكەڭ قاتەلىگىن مويىندايدى، ەندىگارى ولاي ەتپەۋگە ۋادە بەرەدى. سودان ورتالىق كوميتەت حاتشىسىنىڭ اتىنا قىزمەتتىك جازبا دايىنداپ، ونداي ماقالا جازىلماعانىن، جالعان اقپاراتقا سەنىپ، جەدەلحات جىبەرگەن ك پ س س مۇشەسى ش.سماحان ۇلى ءوز قاتەلىگىن مويىنداعانىن ايتىپ، قۇجاتتى باقىلاۋدان الدىرتتىق. ءسويتىپ، جەمە-جەمگە كەلگەندە ول ماقالانى باستىرۋدان ورتالىق كوميتەتتىڭ ءوزى تارتىندى. ماقالا باسىلا قالعاندا، سوندا اتى اتالاتىن باسقالاردى قايدام، ناقتى ايىپتالاتىن ش.سماحان ۇلى مەن ا.سەيدىمبەكوۆتىڭ جەلتوقسانداعى قازاق ۇلتشىلدىعىنىڭ يدەولوگيالىق نەگىزىن دايىنداۋشىلار رەتىندە ءىستى بولۋى ابدەن-اق مۇمكىن ەدى.

اقاڭ اۋزىن اشسا الاشتى ايتاتىن. بار ەسى-دەرتى تەك قازاقتىڭ قامى. ۇلتىن ءدال مۇندايلىق سۇيەتىن ادام قازاقتا عانا ەمەس، جالپى مىنا جەر بەتىندە از دا شىعار دەپ ويلايمىن. اقسەلەۋدەن تالانتتى، اقسەلەۋدەن ءبىلىمدى، اقسەلەۋدەن شەشەن، اقسەلەۋدەن كوسەم بولۋعا بولار، ءبىراق اقسەلەۋدەن وتكەن وتانشىل بولۋ، ەلىن، جەرىن، ءتىلىن، تاريحىن، مادەنيەتىن اقسەلەۋدەن ارتىق جاقسى كورۋ قيىن سياقتى. «الاشتىڭ اقسەلەۋى» اتتى فيلمدە پروفەسسور نامازالى وماش ۇلىنىڭ: «قۇلدىق سانانى بويىنا دارىتپاي كەتكەن ادامدار از عانا بولسا، سونىڭ ناق بىرەۋى وسى كىسى. حالقىن، جەرىن كەرەمەت سۇيگەن ادام عانا وسىلاي كۇرەسىپ وتەدى. ال ەل تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن بۇل كىسى بۇرىنعىسىنان دا جايناپ سالا بەردى. اقاڭ كەرەمەت اشىلدى. ناعىز الاشتىڭ ازاماتى بولدى. مەن اقاڭدى ۇلتىن ءسۇيۋدىڭ حرەستوماتيالىق ۇلگىسىن جاساپ كەتكەن تۇلعا دەپ ەسەپتەيمىن»، دەگەن پىكىرى كەلتىرىلەدى. سول ءسوز - ءسوز.

قىزمەتتەن قوڭىراۋمەن قۋىلىپ، ايلار بويى يدەولوگيا سالاسىندا جۇمىسقا جولاتىلماي جۇرگەن اقاڭ ازەر دەگەندە عىلىم اكادەمياسىنىڭ ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنا ەدەن سىپىرۋشىنىڭ بوس ورنىنا قابىلداندى... لابورانتتىق مىندەتتى اتقاردى. قىزىق بولعاندا، تاعدىردىڭ سول تەپەرىشى اقاڭنىڭ ومىرىنە جاقسى وزگەرىس الىپ كەلدى. اۋەلدەن-اق اناليتيكالىق ويلاۋ جۇيەسىنە بەيىم ازاماتتىڭ، شيرەك عاسىرداي ۋاقىتى جۋرناليستيكانىڭ قارا جۇمىسىنا جۇمسالعان اقاڭنىڭ عىلىمي مەكەمەنىڭ تابالدىرىعىنان اتتاسىمەن-اق تىڭ تىنىسى اشىلىپ سالا بەردى. تاۋەلسىزدىك تۇسىندا قىران قۇستاي تۇلەدى. ازاتتىق اسپانىندا پارلاپ ۇشتى. اۋەلى قارا ولەڭنەن كانديداتتىق، كەيىننەن كۇي ونەرىنەن دوكتورلىق ديسسەرتاسيا قورعادى. كىتاپتان كەيىن كىتاپ توعىتتى. بارلىق جاعىنان جولى اشىلدى. مەملەكەتتىك سىيلىقتى دا الدى. پروفەسسورلىق اتاقتى دا الدى. قىزمەتتە دە ءوستى. الدىمەن ى.التىنسارين اتىنداعى ءبىلىم پروبلەمالارى ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى، كەيىننەن سول ينستيتۋتتىڭ نەگىزىندە قۇرىلعان قازاق ءبىلىم اكادەمياسىنىڭ پرەزيدەنتى بولدى. استاناعا شاقىرىلىپ، پرەزيدەنتتىك مادەنيەت ورتالىعىندا ديرەكتوردىڭ عىلىم جونىندەگى ورىنباسارى، ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جۋرناليستيكا كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولدى.

اقسەلەۋ سەيدىمبەكتىڭ ءومىرى - ادام قىزىعارلىقتاي سۇلۋ ءومىر. جۇمىستان باسىن الماعان كۇيى كۇيىپ كەتەتىن كىسىلەردىڭ قاتارىنان ەمەس ەدى. ءبارىن تەڭ ۇستايتىن. ويدى دا ويلايتىن، تويدى دا تويلايتىن، كارتاسىن دا وينايتىن، بيلياردىن دا قويمايتىن، جۇرۋدەيىن جۇرەتىن، قىسقاسى، داۋرەندى سۇرۋدەيىن سۇرەتىن. ەلدىكتى دە، ەرلىكتى دە، ورلىكتى دە، سەرىلىكتى دە اقاڭنىڭ ءبىر بويىنان تاباتىنبىز.

مۇنى الاش جۇرتى اقسەلەۋسىز قالىپ، قالىڭ ەلى قايعىعا باتقان قارالى جيىندا ءابىش كەكىلبايەۆ جۇرەگى قان جىلاپ تۇرىپ، جەرىنە جەتكىزە ايتتى. «قازاقتا سال قانداي بولادى؟ اقسەلەۋدەي بولادى. سەرى قانداي بولادى؟ اقسەلەۋدەي بولادى. بي قانداي بولادى؟ اقسەلەۋدەي بولادى. باتىر قانداي بولادى؟ اقسەلەۋدەي بولادى. ءپىر قانداي بولادى؟ اقسەلەۋدەي بولادى. قازاقتىڭ جاقسىسى مەن جايساڭىنىڭ ءبارى قانداي بولادى؟ اقسەلەۋدەي بولادى. قازاقتىڭ قاتەپتى قىزىل نارى قانداي بولادى؟ اقسەلەۋدەي بولادى. ءبارىنىڭ ورنىنا ءبىر عانا اقسەلەۋ جۇرە الادى. ال اقسەلەۋدىڭ ورنىنا كىم جۇرە الادى؟ ەشكىم دە ەمەس، تەك اقسەلەۋدىڭ ءوزى جۇرە الادى»، دەدى عوي سوندا ابەكەڭ. بۇدان ارتىق ايتۋ مۇمكىن دە ەمەس.

ەل اقسەلەۋسىز قالعانمەن، جەر اقسەلەۋسىز قالعان جوق. اقسەلەۋ سەيدىمبەك سىندى تۇلعالار قاسيەتتى قازاق جەرىنىڭ وزىنەن، دالانىڭ قارا توپىراعىنان ءوسىپ-ونەتىن اقسەلەۋدى ەسكە سالادى. «جەر بولسا - ەل بولادى، ەل بولسا - ەر بولادى» دەپ ەلباسىمىز ايتقانداي، دالا باردا دانالار دا بولا بەرەدى.

ساۋىتبەك ابدراحمانوۆ

(«ەگەمەن قازاقستان» گازەتى، 26 - مامىر. 2011 - جىل)