ۇلىلار تۇرعان ۇيلەر: س. مۇقانوۆ مۋزەي ۇيىندە قانداي جادىگەرلەر بار؟

None
الماتى. قازاقپارات - ساپىرىلىسقان ادامدار لەگىنە ىلەسىپ الماتى كوشەلەرىمەن سەرۋەندەۋ، تاريحي ورىنداردى ارالاۋ ءبىر عانيبەت.

وتكەن جولى تولەبايەۆ كوشەسىن بويلاي ءجۇرىپ حالقىنا قىزمەت ەتكەن الىپتاردىڭ تۇرعان ۇيلەرى تۋرالى «زيالىلار ءىزى قالعان ايگىلى كوشە» اتتى فوتورەپورتاج ازىرلەگەن بولاتىنبىز.

بۇگىن دە سول تولەبايەۆ كوشەسىنە تابان تىرەدىك. سەبەبى، مۇندا اتى اڭىزعا اينالعان زيالىلاردىڭ مۋزەي ۇيلەرى بار. مۋزەي ۇيلەردىڭ ەرەكشەلىگى - مەموريالدىق كەشەن تاريحي تۇلعانىڭ ءوزى تۇرعان ۇيىنەن اشىلادى.


تولەبايەۆ كوشەسىندەگى 125 ۇيگە بارساڭىز «بۇل ۇيدە 1965-1973 -جىلدارى اسا كورنەكتى قازاق سوۆەت جازۋشىسى ءسابيت مۇقانوۆ تۇردى» دەگەن جازۋى بار ەسكەرتكىش تاقتاعا كوزىڭىز تۇسەدى. ءبىز دە سول ۇيگە بارىپ، ەسىگىن قاقتىق.

بۇل مۋزەي ءۇيدىڭ رەسمي اتاۋى س. مۇقانوۆ پەن ع. مۇسىرەپوۆتىڭ ادەبي-مەموريالدىق مۋزەي كەشەنى دەپ اتالادى. سەبەبى، ءدال ىرگەسىندەگى تولەبايەۆ كوشەسى 130-ۇيدە عابيت مۇسىرەپوۆ تۇرعان. ەكەۋىنىڭ مۋزەي ۇيلەرى ورتالىقتاندىرىلعان ءبىر كەشەنگە بىرىكتىرىلگەن.


ەسكەرتكىش تاقتادا جازىلعانداي قازاق ادەبيەتىنىڭ كلاسسيگى، اكادەميك جازۋشى ءسابيت مۇقانوۆ بۇل ۇيدە 1965 -جىلدان 1973 -جىلعا دەيىن تۇرعان. ءومىرىنىڭ سوڭعى سەگىز جىلىن وسى ۇيدە وتكىزىپتى. قازىردە مۋزەيگە اينالعان جەتى بولمەلى پاتەر ونىڭ الماتىداعى ءۇشىنشى اۋىستىرعان پاتەرى ەكەن.


جەتى بولمەلى پاتەردى قونايەۆ سىيلاعان

بۇل تۇرعىن ءۇي 1965 -جىلى سالىنىپ بىتەدى، سودان جاپسارلاس ەكى پاتەردى بىرىكتىرىپ ءسابيت مۇقانوۆتىڭ وتباسىنا بەرىپتى. سەبەبى، س. مۇقانوۆ «مەنىڭ بالا-شاعام كوپ، وتباسىم ۇلكەن، كەڭدەۋ پاتەر بەرۋىڭىزدى سۇرايمىن» دەگەن ماعىنادا قونايەۆقا حات جازادى. سودان وسى جەتى بولمەلى پاتەردى ونىڭ وتباسىنا بەرەدى.

ءسابيت مۇقانوۆ مۋزەيى 1978 -جىلى 21-قاراشادا اشىلعان. سول اشىلعالى بەرى 44 جىل بويى رۋحاني، مادەني باعىتتا حالىققا قالتقىسىز قىزمەت كورسەتىپ كەلەدى. مەموريالدىق كەشەن كلاسسيك قالامگەردىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىق جولىن ەگجەي-تەگجەيلى باياندايدى. مۇندا س. مۇقانوۆتىڭ جاستىق شاعى، ستۋدەنتتىك جىلدارى، جازۋشى رەتىندە قالىپتاسۋ كەزەڭى، قوعامدىق- ساياسي قىزمەتى تولىعىمەن قامتىلعان.


8 مىڭ ەكسپوناتتىڭ 4 مىڭى كىتاپتار مەن قولجازبالار

ءسابيت مۇقانوۆتىڭ مۋزەي ۇيىندە 8 مىڭنان اسا ەكسپونات بولسا، سونىڭ 4 مىڭنان استامىن كىتاپتارى مەن قولجازبالارى قۇرايدى. كىتاپ سورەسى بىرەۋ عانا ەمەس، ەكى بولمەگە ءبولىپ قويىلعان. قوناق قابىلدايتىن بولمە مەن جۇمىس كابينەتىندە سول كىتاپتار مەن قولجازبالار سامساپ تۇر.

بۇل كىتاپتاردىڭ اراسىندا ⅩⅩ عاسىردىڭ باسىنان باستاپ ءوزى ومىردەن وتكەنگە دەيىن جيناعان ولشەۋسىز قۇندى جادىگەرلەر بار. قازاقتىڭ تۇتاس جازبا ادەبيەتىنىڭ شەجىرەسى دەۋگە بولادى. قازىر جازبا ادەبيەتتى قالىپتاستىرۋشىلار رەتىندە تۇعىرىنا قونعان قالامگەرلەردىڭ العاشقى كىتاپتارى دا ءوز قولتاڭبالارىمەن ساقتاۋلى.

مۋزەي ۇيگە بارعانىمىزدا س. مۇقانوۆ پەن ع. مۇسىرەپوۆتىڭ ادەبي- مەموريالدىق مۋزەي كەشەنىنىڭ عىلىمي ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى نازگۇل التايەۆا حانىممەن از-كەم اڭگىمەلەستىك. نازگۇل حانىمنىڭ ايتۋىنشا كەشەننىڭ ەكسپوزيتسياسى اشىلعالى بەرى ەكى رەت جاڭارتىلعان ەكەن.

«وسى ادەبي ءبولىمنىڭ ەكسپوزيتسياسى اشىلعالى بەرى ەكى رەت جاڭارتىلعان. 1990 -جىلى 90 جىلدىق مەرەيتويىندا، 2000 -جىلى 100 جىلدىق مەرەيتويى يۋنەسكو دەڭگەيىندە اتالىپ وتكەندە ەكىنشى رەت جاڭارتىلدى. 100 جىلدىق مەرەيتويى كەزىندەگى جاڭارتىلعان ەكسپوزيتسيا سابەڭنىڭ «ءومىر مەكتەبى» رومانى بويىنشا حرونولوگيالىق تىزبەكپەن ورنالاستىرىلعان»، - دەيدى ءبولىم مەڭگەرۋشىسى.

تاتتىمبەت پەن ۇكىلى ىبىرايدىڭ فوتوسۋرەتتەرى

ءسابيت مۇقانوۆتىڭ مۋزەي-ءۇيى ەكى بولىمنەن تۇرادى: ادەبي ءبولىم جانە مەموريالدىق ءبولىم. ادەبي بولىمدە جازۋشىنىڭ بالالىق شاعى، ستۋدەنتتىك جىلدارى، شىعارماشىلىعى تۋرالى باياندالادى. كوبىندە فوتو-شەجىرە تۇرىندە جاساقتالعان ادەبي ءبولىم تەك قانا س. مۇقانوۆتىڭ ەمەس، كۇللى قازاق زيالىلارىنىڭ عۇمىرىنان سىر شەرتىپ تۇرعانداي اسەردە بولاسىڭ.

ادەبي بولىمدە جازۋشىنىڭ قولجازبالارىنان بولەك، ق ر عىلىم اكادەمياسىنىڭ ش. ءۋاليحانوۆ اتىنداعى سىيلىق ديپلومى جانە وزگە دە قۇجاتتار بار. ونىڭ 1922-1935 -جىلى لەنينگرادتا، ماسكەۋدە وقىعان كەزىندەگى سۋرەتتەر مەن قۇجاتتار رەت-رەتىمەن ورنالاستىرىلعان.

قۇندى جادىگەرلەردەن بۇل زالدا تاتتىمبەت پەن ۇكىلى ىبىرايدىڭ فوتوسۋرەتتەرى بار. سۋرەتشى ءۇ. اجيەۆتىڭ س. مۇقانوۆ پەن ورىس جازۋشىسى م. گوركيدىڭ دوستىعىن بەينەلەيتىن «م. گوركي جانە س. مۇقانوۆ» اتتى كارتيناسى دا وسى زالدا.

شاكارىمنىڭ سابيتكە جازعان حاتى دا وسىندا ساقتاۋلى

راسىندا، جوعارىدا ايتقانىمىزداي بۇل تەك ءسابيت مۇقانوۆتىڭ عانا ەمەس، كۇلى قازاق زيالىلارىنىڭ مۋزەيى ىسپەتتى ەكەن. نەگە دەسەڭىز مۇندا م. جۇمابايەۆتىڭ «شولپان» ولەڭدەر جيناعى (1913)، م. دۋلاتوۆتىڭ «باقىتسىز جامال» (1914) رومانى، ج. ايماۋىتوۆتىڭ «مانساپقورلار» پەساسى، شاكارىمنىڭ 1933 -جىلى ءسابيت مۇقانوۆقا جازعان حاتى مەن فوتوسۋرەتى ساقتالىپ تۇر.

ءسابيت مۇقانوۆتىڭ كوزى تىرىسىندە العان ەكى لەنين وردەنى، ەكى ەڭبەك قىزىل تۋ، «قۇرمەت بەلگىسى» وردەندەرى، ك س ر و مەدالدارى، سونداي-اق ونىڭ قازاقستان جوعارى كەڭەسىنىڭ دەپۋتاتتىعىنا بىرنەشە رەت سايلانعان كۋالىكتەرى دە وسى مۋزەي ءۇيدىڭ تورىنەن ورىن العان.

كلاسسيك قالامگەرىمىزدىڭ «سۇلۋشاش»، «اداسقاندار»، «بالۋان شولاق»، روماندارى مەن «شوقان ءۋاليحانوۆ»، «قاشقار كىزى»، «ساكەن سەيفۋللين» اتتى درامالىق شىعارمالارى تۋرالى دا مول مالىمەتتەر بەرىلگەن جادىگەرلەر مۋزەيدە سامساپ تۇر.

1931 -جىلى جازىلعان ايگىلى «اداسقاندار» رومانىنىڭ باستى كەيىپكەرى - بۇركىت (سۇلتانبەك) پەن باتەستىڭ (ءباتيما) ءتۇپنۇسقا سۋرەتتەرى، ماحاببات حيكاياسىنا بايلانىستى كونە كۇندەلىكتىڭ مۇقاباسى، 1927 -جىلى قىزىلوردا قالاسىنداعى سوتقا قوعامدىق ايىپتاۋشى رەتىندە قاتىسقان س. مۇقانوۆتىڭ كۋالىگى دە مۋزەي ۇيگە قويىلعان.

«بالۋان شولاق» رومانىنىڭ قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ شىڭجاڭ ولكەسىندە اراب ارپىمەن باسىلعان نۇسقاسى دا وسى كەشەندە.

مەموريالدىق بولىمدە قانداي جادىگەرلەر بار؟


مۋزەيدىڭ مەموريالدىق بولىمىندە ءوزىنىڭ تۇتىنعان زاتتارى قاز-قالپىندا ساقتاۋلى تۇر. مەموريالدىق بولىمدە ءۇش بولمە بار: قوناق قابىلدايتىن بولمە، جۇمىس كابينەتى جانە جاتىن بولمەسى.

4 مىڭعا جۋىق كىتابى بار كىتاپحاناسى دا وسى بولىمدە. تۇرمىستىق زاتتارى، ءۇي جيھازدارى، شەتەلدەردەن كەلگەن ءتۇرلى سىيلىقتار، كارتينالار، وزگە دە ەكسپوناتتار قويىلعان.

ارينە، مۋزەي بولعاسىن ەكسپوناتتارعا تيىسۋگە، ۇستاۋعا بولمايدى. دەگەنمەن قولمەن ۇستاماي-اق، كوزبەن كورىپ تۇرعانىڭىزدىڭ ءوزى ەرەكشە اسەر سىيلايدى. الىپ قالامگەر ءومىر سۇرگەن سول كەزەڭگە ءتۇسىپ كەتكەندەي بولاسىز. قازىر دە مۇراجايدىڭ كەلۋشىلەرى كوپ. ارا-تۇرا ءتۇرلى دارىستەر وقىلىپ، كينوفيلمدەر كورسەتىلىپ تۇرادى ەكەن.

س. مۇقانوۆ پەن ع. مۇسىرەپوۆتىڭ مۋزەيى نەگە بىرىكتىرىلگەن؟

جوعارىدا بۇل رۋحاني وشاق س. مۇقانوۆ پەن ع. مۇسىرەپوۆتىڭ ادەبي- مەموريالدىق مۋزەي كەشەنى دەپ اتالاتىنى تۋرالى ايتتىق. 1999 -جىلى اقپاننىڭ 8-كۇنى مۋزەي ۇيلەردى اكىمشىلىك باسقارۋ جاعىنان بىرىكتىرۋ تۋرالى شەشىم قابىلدانعان. سودان بەرى ەكى مۋزەي بىرلەسىپ جۇمىس ىستەپ كەلەدى.

«ءسابيت مۇقانوۆ پەن عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ مۋزەيى نەگە بىرگە دەگەن سۇراق قويىپ جاتادى. سەبەبى، ەكى الىپتى ومىردە كوپ نارسە بايلانىستىرادى. بىرىنشىدەن سابەڭ مەن عابەڭ جەرلەس، ەكىنشىدەن عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ اناسى دينا وڭعارباي قىزى سابەڭنىڭ كىندىك شەشەسى بولعان»، - دەيدى نازگۇل التايەۆا حانىم.

مۋزەي كەشەننىڭ عىلىمي ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسىنىڭ ايتۋىنشا، ءسابيت مۇقانوۆ دۇنيەگە كەپ جاتقاندا عابەڭنىڭ اناسى سول اۋىلعا قىدىرىپ بارعان ەكەن. سوندا سابەڭنىڭ اناسى بالسارى جاڭا تۋعان نارەستەنىڭ كىندىگىن عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ اناسىنا كەستىرىپتى.

ءسابيت پەن عابيت قۇدا بولعان ەكەن

1922-1926 -جىلدارى ءسابيت مۇقانوۆ ورىنبوردا جۇمىسشىلار فاكۋلتەتىندە وقيدى. العاشقى وقۋ جىلىن اياقتاپ اۋىلىنا بارعاندا بەيساۋات جۇرگەن جاستاردى جانە ءوزىنىڭ قىزمەتىن ۇناتپاي جۇرگەن عابيت مۇسىرەپوۆتى ورىنبورداعى جۇمىسشىلار فاكۋلتەتىنە جەتەكتەپ اكەپ وقۋعا تۇسىرگەن ەكەن.

سودان ەكەۋىنىڭ عۇمىرلىق دوستىعى باستالادى. كەيىننەن جىلدار وتە كەلە بۇل دوستىق قۇدالىققا ۇلاسقان.

«ەكەۋى ومىردە تۋعان قۇدا بولعان. ءسابيت مۇقانوۆتىڭ تۇڭعىشى ارىستان عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ ۇلكەن قىزى ەنگەليناعا ۇيلەنگەن. ولاردان تاراعان ۇرپاق بار»، - دەيدى نازگۇل حانىم.

ءيا، راسىندا ەكەۋىن بايلانىستىراتىن دۇنيەلەر جەتكىلىكتى. قالا بەردى، ەكەۋى دە قازاق ادەبيەتىنىڭ كلاسسيگىنە اينالعان جازۋشىلار.

ورىنبوردا وقىپ جۇرگەن جىلداردان باستاپ ءسابيت مۇقانوۆ ساكەن سەيفۋللين، بەيىمبەت مايلين، باسقا دا ادەبيەت الىپتارىمەن ارالاس-قۇرالاس بولىپ، قوعام ىسىنە بەلسەنە ارالاسادى. قوعامدا، ادەبيەتتە تانىلۋى وسى كەزدەن باستالادى.

شوقان ءۋاليحانوۆتىڭ پىشاعىن س. مۇقانوۆقا كىم سىيلادى؟


مۋزەي ۇيدە ەرەكشە قۇندى جادىگەرلەر جەتەرلىك. سولاردىڭ ءبىرى شوقاننىڭ پىشاعى.

«وزدەرىڭىز كورگەندەي بۇل شوقان ءۋاليحانوۆتىڭ ۇستاعان پىشاعى. شوقاننىڭ پىشاعىن سابەڭە قۇرمەت رەتىندە ءۋاليحانوۆتار اۋلەتىنىڭ جالعىز تۋىسقانى شوت-امان ءۋاليحانوۆ بەرگەن. شوت-امان ءۋاليحانوۆتى ەلتاڭبانىڭ اۆتورى رەتىندە ءبارىمىز بىلەمىز. بۇل پىشاقتى 1960 -جىلى سىيعا بەرگەن ەكەن. ال ەندى پىشاقتى مۋزەيگە تابىستاعان سابەڭنىڭ جۇبايى ءماريام اپاي بولاتىن»، - دەيدى عىلىمي ءبولىمنىڭ مەڭگەرۋشىسى نازگۇل التايەۆا.

ءسابيت مۇقانوۆ 70 جىل ءومىر سۇرسە، سونىڭ 30 جىلدان استامىن شوقاندى زەرتتەۋگە ارناعان ەكەن. شوقاندى زەرتتەۋ ماقساتىندا لەنينگرادتاعى مۇراعاتتاردا، دوستايەۆسكي مۋزەيىندە، كوپتەگەن كىتاپحانالاردا وتىرىپ ماتەريال جينايدى.

1956 -جىلى ءسابيت مۇقانوۆ قىتايعا ساپار شەگەدى. ءۇش اي بويى قىتايدا بولىپ، شوقاننىڭ جۇرگەن ىزىمەن قاشقارياعا بارادى. قىتايدان ورالعاننان كەيىن «الىپتىڭ ادىمدارى» دەگەن وچەرك جاريالايدى. سونداي-اق، شوقان ءۋاليحانوۆ تۋرالى «اققان جۇلدىز» رومانىن 4 كىتاپتان تۇراتىن تەترولوگيا قىلىپ جازۋدى جوسپارلايدى.


«سابەڭ «اققان جۇلدىز» رومانىنىڭ العاشقى ەكەۋىن اياقتاپ، سوڭعى ەكى تومىن اياقتاي الماي كەتكەن. ءۇشىنشى كىتاپقا التىنۇشتى قالامساپپەن كىرىسكەن شاعىندا ماڭگىلىككە اتتانىپ كەتەدى. نەگىزى قولىندا «اققان جۇلدىز» رومانى ءۇشىن ءتورت كىتاپقا جەتكىلىكتى ماتەريالى بولعان»، - دەيدى ءبولىم مەڭگەرۋشىسى.

ايەلىن ولتىرگەن ايۋدىڭ تەرىسىن سىيلاعان شوپان

ەدەندە جاتقان ايۋ تەرىسىنىڭ ءوز تاريحى بار ەكەن. 1960 -جىلى ءسابيت مۇقانوۆ شىعىس قازاقستان وبلىسى، تارباعاتاي اۋدانىن ارالاۋعا بارادى. سوندا اتاقتى جازۋشى كەلدى دەپ تارباعاتاي حالقى ۇلكەن قۇرمەت كورسەتەدى. سونداي جيىنداردىڭ بىرىندە ءبىر شوپان جىگىت ءسابيت مۇقانوۆقا ايۋدىڭ تەرىسىن سىيعا تارتادى.


«شوپان جىگىت ايۋ تەرىسىن سىيلاي وتىرىپ، سابەڭە: «مىنا ايۋدى مەن ءوز قولىممەن ۇستادىم. سەبەبى بۇل ايۋ مەن جوقتا اياعى اۋىر ايەلىمدى قاتتى جاراقاتتاپ كەتكەن ەكەن. سول جاراقاتتان ايەلىم دە، ىشىندەگى التى ايلىق شارانا دا ومىردەن وزىپ كەتتى. كەلىنشەگىمنىڭ ەسىمى قارلىعاش بولاتىن. ءسىزدىڭ شىعارمالارىڭىزدى ءسۇيىپ وقيتىن. وسى ايۋدى ۇستاپ، تەرىسىن سىزگە سىيعا تارتىپ وتقان سەبەبىم، سىزگە ادامدار كوپ كەلەدى، تەرىسى ادامنىڭ اياعىنىڭ استىندا تاپتالىپ جاتسىن، سوندا مەنىڭ كەگىمنىڭ قايتقانى»، - دەپ بەرگەن ەكەن»، - وسىلاي نازگۇل حانىم قىزىقتى اڭگىمەسىن تۇگەندەدى.


ءبىز مۋزەي ءۇيدى ارالاپ بىتتىك. وسى راديونى قوسىپ قالساڭ سول زاماننىڭ اۋەنى وينايتىنداي، وسى جازۋ ماشيناسىنىڭ پەرنەتاقتاسىن باسساڭ سويلەي جونەلەتىندەي كۇيگە بولەنىپ تۇرمىز.

كەلەر جولى تاعى دا الماتىداعى مۋزەي ۇيلەردى ارالايتىن بولامىز. وعان دەيىن سىزدەر دە وسى مۋزەي ۇيگە باس سۇعىڭىزدار. كىرۋ باعاسى دا ارزان، ەرەسەكتەر ءۇشىن 400 ت گ، ستۋدەنتتەرگە 300 ت گ، وقۋشىلار مەن زەينەتكەرلەرگە 200 ت گ.


massaget.kz


سوڭعى جاڭالىقتار