كوڭىل ارباعان كەڭىستىك

استانا. قازاقپارات - ومىردە كەيبىر قۇبىلىستار توسىننان جالت ەتىپ، سانادا بوگدە ءبىر تەرەزە اشاتىنى بار.

سول شاقتا وسى ۋاقىتقا دەيىنگى ءومىرىڭ بىلمەستىكپەن بوسقا ءوتىپ، ءومىر ءسۇرۋدى ەندى عانا باستاعانداي جاڭارىپ، جاڭعىرىپ قالاتىن ءسات تۋادى. بۇل شۋاقتى، پاراساتتى قۇبىلىس ون بەس جاسىمىزدا ومىرىمىزدە ورىن الىپتى. كۇندەلىگىمىزگە توساڭ وقيعانى سۇيىنشىلەي قۋانىپ، اقبەرەن ەلگەزەكتىڭ پوەزياسىن وقۋعا زەردەمىز جەتتى دەپ ماقتانا جازىپپىز.

ءالقيسسا، جاڭا تولقىن ءۇشىن، جاس تولقىن ءۇشىن ءار سونى دۇنيە - شەكسىز قازىنا ارالىنداي قىزعىلىقتى، دارا. تۇبىنە تارتار ۇيىقتاي مۇنداي سىلكىنىستەر ءجيى بولا دا بەرمەيدى. اقبەرەن ەلگەزەك پوەزياسى كەيىنگى بۋىن ءۇشىن ادام مۇمكىندىگى مەن قيالىنىڭ سونشالىقتى شەكسىز، ءبىز ويلاعان عۇمىردىڭ سىرتىندا دا وزگە تىرشىلىك بارىن كورسەتتى. اسقان ەركىندىك پەن ميمىرت بۇرىلىستارعا تولى پوەزيا وي- سانامىزدى اۋەلگى شەڭبەردەن شىعارىپ، باسقاشا جازۋعا بولاتىنىن ءتۇسىندىردى. «سىرا اڭقىعان جەيدە»، «قۇشاقتاسىپ قۋراعان قاڭقالار»، جىلاپ تۇرعان ەمەندى كەمپىرىم دەپ ويلاپ، اق ساقالى جىلاعان القاش شال، جۇبانباعان ىشتەگى بالاقاي، جىندارىنا ەرىپ كەتكەن ادام، كۇڭىرەنە ۇماي اناسىنا مۇڭ شاققان قۇدايدىڭ بالاسى، كوز اڭعالاعى، بوزداعان تۇيسىك - وسىنىڭ ءبارى دە ءبىزدىڭ قۇلاق ەتىمىز بەن وي جۇيەمىز ءالى قابىلداپ ۇيرەنبەگەن جاڭا تانىمدار، سونى تىركەستەر بولاتىن. ءا دەگەننەن- اق ادەتتەن تىس ولەڭدەردىڭ ءبىرىن جاتتاپ، ءبىرىن جاتتاۋعا دايىنداپ، كوپ ىشىندە كۇركىرەي وقۋدى باستاپ كەتتىك. سۇيسەك، سۇيگەن ارۋعا «سەنى سۇيگەن ۇلى اللا، مەن دانەكەر جاي عانا» دەگەن حات جىبەرىپپىز، رەنجىسەك، رەنجىتكەن ادامعا «سىرا اڭقىعان جەيدەسىڭ» دەپ اقبەرەن پوەزياسىنىڭ لەكسيكونىمەن رەنىش ءبىلدىرىپپىز. ءبازبىر اقىلىمىزدا بۇرلەپ، ءبىراق سوزگە اينالدىرۋعا ىڭعايسىز كورىپ جۇرگەن ويلارىمىزدى جاسقانباي، جاپاتارماعاي ايتۋدى، جازۋدى شىعاردىق. سولايشا ساناعا قويىلعان جالعان ۇستىندار مەن جاسىق پەندەلەر قالىپتاستىرعان بۇكەنشەك ادەتتەر قيراي باستاپتى. ءبىز شىنىندا «شەكسىزدىك سىرتىنداعى» سۇلبالارعا قول سوزىپ، ءوزىمىزدىڭ تاۋەلسىز، دەربەس، قۇدايدىڭ الدىندا پەرىشتەدەن ارتىق مانسابىمىز بار بوستان ادام ەكەنىمىزدى سەزىنىپپىز. شىدەرىن ۇزگەن اساۋداي ەركىندىككە قۇلاش ۇرىپ، ازات تاڭنىڭ بالالارى سەكىلدى كوسىلىپ سويلەپ، قورىقپاي كۇلۋدى ادەت ەتىپپىز.

«ساياحات ءيىسى شىقسا ات جالىنان،

كەشىرىم ءۇنى جەتسە جات جانىنان.

جارىققا ەنىپ كەتىپ، باق تابار ەم،

ءومىردىڭ ەڭ العاشقى باستاۋىنان».

وسى ءبىر شۋماقتاعى حيكمەت ساباعى كوڭىلگە ورنىعىپ، ويعا قالدىرادى. ءبىر شۋماقتىڭ قىسقاشا ماعىناسىن اشىپ كورەلىك. «ساياحات ءيىسى شىقسا ات جالىنان»، ياعني رۋحانيات الەمىنىڭ شوعى جۇرەكتى قوزداتىپ، ءيىسى مۇرىندى جارىپ ەلىكتىرىپ تۇرسا، ءلاززاتتى ساياحاتقا شىعۋعا كوڭىل قۇشتار بولماق. ول ءۇشىن «جات جانىنا كەشىرىم ءۇنى جەتۋى» ءتيىس. ويتكەنى جۇرەكتى تازارتىپ، شاڭنىڭ توزاڭىنداي كىردەن ارىلتپاي، رۋحاني ساياحاتقا شىعۋ مۇمكىن ەمەس. رۋحاني كەڭىستىكتە شەگىرتكە مۇرتىنداي ەلەۋسىز توزاڭنىڭ ءوزى تەلەگەي مۇحيتتىڭ ءوزىن لايساڭعا اينالدىرۋى مۇمكىن. كوكىرەگى كىر، كوزى شەل پەندەگە جالقىن جارىق قالايشا الاقانىن اشسىن؟ ودان سوڭ «جارىققا ەنىپ، باق تابۋعا» بولادى. قايدان؟ «ءومىردىڭ ەڭ العاشقى باستاۋىنان». العاشقى باستاۋ - كۇللى تازالىق پەن تۇمالىقتىڭ، قۇداي ورناتقان قاسيەتتى زاڭداردىڭ بۇزىلماعان، بۇلجىماعان ورنى. ءرۋميدىڭ ولەڭىندە مەشىتتەن، شىركەۋدەن تاپپاعان قۇدايدى اقىرى جۇرەگىنەن تابۋىندا ۇلكەن سىر بار. اتاقتى بورحەس «مىڭ ءبىر تۇنگە ۇقساس الەمدە شەكسىزدىك شىندىرىنىڭ باسى بولۋى مۇمكىن ەمەس ەشبىر ارەكەت جوق» دەگەن پىكىر ايتادى. ءيا، شىنىندا ءبىز ءبارىمىز ۇلكەن الەمدى، باستاۋ تۇنىعىمىزدى ءومىر بويى كوكسەپ وتەتىن كىشى الەمنىڭ پەرزەنتتەرىمىز. ادام بالاسى «جارىققا ەنىپ، باق ىزدەگەندە» عانا شىن ادام اتالماق. ومىرگە كەلۋدەگى جوعارعى ماقسات- مۇراتىمىز دا ءتاندى اسىراپ، دەنەنى توعايتۋ ەمەس، «باستاۋدى» ىزدەۋگە، سول ارقىلى بار جانىمىزبەن رۋحىمىزداعى قازىنانى وياتۋعا قۇرىلعان. تۇركى الىبى الىشەر ناۋايدىڭ تىلىمەن سويلەسەك، سوندا عانا اقىن جايقالعان باعىنا كۇتىممەن قارايتىن اقىلمان باقتاشىعا اينالماق.

«ايقاسقاندا كىرپىكتەرىم، كوز جاسىمەن باپتالعان،

قورقىنىشقا قوزعاۋ سالىپ قاراڭعىلىق قاتپارلى،

قايداعى ءبىر الەمدەردەن (التىنمەنەن اپتالعان)

جۇلىنىما جۇلدىز جاۋدى، كوك تۇبىندە ساقتاۋلى.

جار قاسىندا اشىلعاندا جالعىزدىقتىڭ قۇشاعى.. .

ءبىر بۇرىشتا بولەكتەنەم بار عالامنان، ءبۇرىسىپ.

كوز ۇشىندا ۇشىپ ءجۇردى جۇرەك قانا قۇسالى،

قىپ- قىزىل ءبىر كوبەلەكتەي ءتۇن ءىشى.. .»

اقىن جانى بەينە ءبىر مىڭ- سان ارنالار قۇيىلعان كۇردەلى عالام ىسپەتتى. ادام ءومىر بويى بالالىق شاعىنىڭ بۇلاقتارىن كەشىپ جۇرەتىنىن، سول بۇلاقتارعا تۇسكەن ايباق- سايباق كەستەلەر عۇمىر بويى سۋ بەتىنە شىعارىن ەسكەرسەك، اقبەرەن كەڭىستىگىنە سۇڭگۋ ءۇشىن الدىمەن «بولماعان بالالىق شاق» اتتى پروزالىق ەڭبەكتى وقىپ شىعۋعا كەڭەس بەرەر ەدىك. سوندا عانا ءسىز بايقاماعان سىرلار قايتا اشىلىپ، كىشى ولشەمدەر ۇلكەيۋى مۇمكىن. اقىننىڭ ءومىرى مەن شىعارمالارىن ءبولىپ قاراۋ مۇمكىن ەمەس. كۇردەلى تاعدىر يەسى عانا قات- قابات، تۇرپاتى مەن سورابى باسقا دۇنيەلەردى ومىرگە اكەلە الماق. شىنايى تاعدىر مەن رۋحاني تاعدىر قوسىلعاندا تەگەۋرىندى جارىلىس ورناپ، كوپكە بەيمالىم شيىرلار تۋارى انىق.

زاماننىڭ قاس- قاباعىن باعىپ، جاڭا ىزدەنىستەرگە بارۋ، جاڭا قۇرلىقتاردى اشۋ جانە ەسكىلىككە ۇيرەنگەن سانالاردىڭ شىلاۋىن ءۇزۋ ءىسى - شىن مانىندەگى اقىنعا ءتان قۇبىلىس. اقبەرەن كەڭىستىگى - جولاي قاراپ، جورتا وقۋعا كونەر جەڭىل اشىلار پاراق ەمەس. اشىلسا، ءوزدى- ءوزىن شارق ۇرىپ ىزدەۋگە شىعىپ، تاس قياعا ورلەگەن تالاپتى ەرگە، رۋحانيات جولىندا قاي قيىندىققا دا تايسالماي بەل شەشكەن شىنايى وقىرمانعا اشىلار. اشىلار دا وي قۇرىلىمىن وزگەرتەر، تالعامىن وسىرەر. پوەزيا سونىسىمەن دە قۇندى، سونىسىمەن دە قۇدىرەتتى ەمەس پە؟

باتىرحان سارسەنحان

egemen.kz