تىنىق مۇحيتىنداعى ارالداردىڭ ءبىرى قىتايلىق ەرلى- زايىپتىنىڭ يەلىگىنە ءوتىپ كەتە جازدادى

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - سىبايلاس جەمقورلىق تىنىق مۇحيتىنداعى مارشالل ارالدارىنىڭ تاعدىرىنا بالتا شابا جازدادى.

ا ق ش پروكۋرورلارى دابىل قاعىپ، دەر كەزىندە قيمىلداپ ۇلگەرمەگەندە تىنىق مۇحيتىنداعى ارالداردىڭ ءبىر بولىگى قىتايلىق ەرلى-زايىپتىنىڭ يەلىگىنە ءوتىپ كەتەر ەدى.

«قىتايلىق جۇپ تىنىق مۇحيتىنداعى مارشالل ارالدارىندا شاعىن مەملەكەت قۇرۋدى جوسپارلاپ، دەپۋتاتتار مەن شەنەۋنىكتەرگە پارا بەرىپ كەلگەن»، دەيدى ا ق ش پروكۋرورلارى. ا ق ش- تىڭ ادىلەت مينيسترلىگى ەتنوستىق قىتايلاردى «كوپ جىلدىق سحەمانى» باسقاردى دەپ ايىپتادى. بۇل تۋرالى Business Insider حابارلايدى.

50 جاستاعى كەري يان مەن 34 جاستاعى دجينا چجوۋ 2020 -جىلى تايلاندتا ۇستالىپ، كەيىن امەريكا قۇراما شتاتتارىنا ەكستراديتسيالانعان. رەسمي تۇردە ەرلى-زايىپتىلارعا ا ق ش- تىڭ شەتەلدىك سىبايلاس جەمقورلىق ارەكەتتەرى تۋرالى زاڭىن بۇزدى جانە ارال ەلىنىڭ ەگەمەندىگىنە نۇقسان كەلتىردى دەگەن ايىپ تاعىلىپ وتىر. ال مارشالل ارالدارىنىڭ ۇكىمەتى بولسا، وپپوزيتسيالىق پارتيالاردىڭ ۇندەۋلەرىنە قاراماستان، بۇل ايىپتاۋلارعا ءالى تولىق جاۋاپ بەرمەگەن.

پروكۋرورلاردىڭ ايتۋىنشا، قىتايلىق ەرلى-زايىپتىلار نيۋ-يوركتە ورنالاسقان ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدى باسقارعان، سول ۇيىم ارقىلى قارجى اۋدارىپ، مارشالل ارالدارىنىڭ شەنەۋنىكتەرىمەن بايلانىستا بولعان. اتالعان ۇيىم ەرلى-زايىپتىلاردىڭ ايتۋىنشا، 2016-2018-جىلدار ارالىعىندا ب ۇ ۇ- نىڭ ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك ماسەلەلەر دەپارتامەنتىندە «ارنايى كونسۋلتاتيۆتىك مارتەبەگە» يە بولعان. ولار 1950-جىلدارى ا ق ش- تىڭ سۋتەگى بومباسى سىناقتارىنان كەيىن قاراۋسىز قالعان رونگەلاپ اتوللىندا سار قۇرۋ جونىندەگى كەلىسسوزدەرىن 2016-جىلدان باستاپ جۇرگىزگەن.

مارشالل ارالدارىنىڭ ءتولقۇجاتتارىنا يە بولعان يان مەن چجوۋ ماقساتتارىنىڭ ءبىرى رونگەلاپ اتوللىندا گونكونگقا ۇقساس جارتىلاي اۆتونوميالىق ايماق قۇرۋ بولعان. وسىنداي ارنايى ەكونوميكالىق ايماق قۇرۋ ءۇشىن ولار ارالدىڭ ءبىرقاتار زاڭ شىعارۋشىلارىن «ساتىپ الىپ»، قولدارىنان كەلگەن بار مۇمكىندىكتى پايدالانعان. ايىپتالۋشىلار «بۇل ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك سالاداعى جوبالارعا ينۆەستورلار تارتۋعا مۇمكىندىك بەرەر ەدى»، دەپ اقتالعان.

ا ق ش ادۆوكاتتارىنىڭ ايتۋىنشا، ەرلى-زايىپتىلاردىڭ «كۇش-جىگەرىنىڭ» ارقاسىندا 2018-2020-جىلدارى مارشالل ارالدارىنىڭ پارلامەنتىندە س ا ر قۇرۋدى قولدايتىن زاڭ جوبالارى تالقىلانعان. ال پروكۋرورلاردىڭ مالىمدەۋىنشە، ايىپتاۋدا اتى اتالماعان مارشالل ارالدارىنىڭ بىرنەشە زاڭ شىعارۋ ورگانىنىڭ وكىلى 7 مىڭنان 22 مىڭ دوللارعا دەيىن (6100 فۋنتتان 19 مىڭ فۋنتقا دەيىن) پارا العان سوڭ، زاڭ جوبالارىن قولداپ داۋىس بەرگەن. «يان مەن چجوۋدىڭ بۇل زاڭسىز ءىس-ارەكەتى مارشالل ارالدارى رەسپۋبليكاسىنىڭ جانە ونىڭ زاڭ شىعارۋشى ورگانىنىڭ ەگەمەندىگىن انىق بۇزدى»، دەدى ا ق ش- تىڭ نيۋ-يورك وڭتۇستىك وكرۋگىنىڭ پروكۋرورى دەميان ۋيليامس ۆۆس- گە بەرگەن سۇحباتىندا.

ا ق ش شەنەۋنىكتەرىنىڭ سوزىنشە، كەري يان مەن دجينا چجوۋ سالىقتاردى ازايتۋ جانە شەتەلدىك ينۆەستيتسيانى تارتۋ ءۇشىن يمميگراتسيالىق شەكتەۋلەردى جەڭىلدەتۋ سەكىلدى «ارالداعى زاڭداردى ايتارلىقتاي وزگەرتۋگە» تىرىسقان. ەرلى- زايىپتىلار وڭتۇستىك افريكانى ناسيحاتتايتىن كونفەرەنسياعا قاتىسقان بىرنەشە مارشالل ارالدارىنىڭ شەنەۋنىگى مەن زاڭ شىعارۋشىلارىنىڭ نيۋ- يورك، گونكونگكە كەلگەن شىعىندارىن وتەگەن. ءتىپتى شەنەۋنىكتىڭ ءبىرى يان مىرزانى مارشالل ارالدارىنا ارنايى كەڭەسشى ەتىپ تاعايىنداعان. ەرلى- زايىپتىلار مارشالل ارالدارىنىڭ تەڭ قۇقىلى ازاماتتارى بولعان.

اۋىز جالاسقان شەنەۋنىكتەر 2018 -جىلى س ا ر- تى قولداۋ تۋرالى زاڭ جوباسىن پارلامەنت قاراۋىنا ۇسىنعان. الايدا ارالدىڭ سول كەزدەگى پرەزيدەنتى حيلدا حەينەنىڭ قارسىلىعىنان كەيىن زاڭ جوباسى پارلامەنتتە قابىلدانبادى. سول ۋاقىتتا حيلدا حەينە قارسىلاستارىن «قىتاي اتىنان جۇمىس ىستەپ، اتوللدى «ەل ىشىندەگى ەلگە» اينالدىرۋ ءۇشىن كۇش جۇمساپ جاتىرسىزدار»، دەپ ايىپتادى. ءبىراق حيلدا حاينە 2019 -جىلى وتكەن جالپى سايلاۋدا جەڭىلىپ، قارسىلاستارىنا «جول اشتى». سودان كەيىن جاڭا پارلامەنت 2020 -جىلى سار تۇجىرىمداماسىن ماقۇلدايتىن قارار قابىلداپ، جاڭا زاڭ جوباسىن بەكىتتى. دەگەنمەن، جىل سوڭىندا كەري يان مەن دجينا چجوۋ تايلاندتا ۇستالىپ، تۇتقىندالعان سوڭ بۇل زاڭ جۇزەگە اسپادى. مارشالل ارالدارىنىڭ بۇرىنعى پرەزيدەنتى حيلدا حەينە ارال ۇكىمەتىنەن ماسەلەنى شەشۋدى تالاپ ەتكەن توپقا قوسىلىپ، ارەكەت ەتۋدە.

مارشالل ارالدارى- گاۆاي ارالدارى مەن اۋستراليا اراسىندا ورنالاسقان ارالدار تىزبەگى، قىرىق جىل بويى ا ق ش بيلىگىندە بولىپ، 1979 -جىلى تاۋەلسىزدىك العان رەسپۋبليكا. الايدا ا ق ش ءالى دە مارشالل ارالدارىن قورعاۋ ءۇشىن «تولىق وكىلەتتىك پەن جاۋاپكەرشىلىكتى» ساقتايدى.

1986 -جىلدان باستاپ مارشالل ارالدارى مەن امەريكا قۇراما شتاتتارى ەركىن قاۋىمداستىق تۋرالى شارت ارقىلى بەرىك جانە تۇراقتى قارىم- قاتىناستى ساقتاپ كەلەدى. ا ق ش ەلدىڭ قورعانىسىنا، قارجىلىق كومەك كورسەتۋگە جانە الەۋمەتتىك قىزمەتتەرگە جاۋاپتى. ا ق ش دەنساۋلىق ساقتاۋدى، قاۋىپسىزدىكتى جانە ا ق ش ازاماتتارى، امەريكالىق ساموالىقتار جانە مارشالل ارالدارىنىڭ تۇرعىندارى اراسىندا قوزعالىس ەركىندىگىن قامتاماسىز ەتەدى. حالىقارالىق ساياساتتا مارشالل ارالدارى ب ۇ ۇ باس اسسامبلەياسىنىڭ قارارلارى بويىنشا ا ق ش- پەن ءجيى داۋىس بەرەدى. مارشالل ارالدارىنىڭ ۆاشينگتونداعى ەلشىلىگى جانە گونولۋلۋ مەن سپرينگدەيلدەگى كونسۋلدىقتارى بار.

نەگىزىنەن ا ق ش ارالدارى وزىنە تيەسىلى اۋماعىندا يادرولىق سىناقتار وتكىزىپ، تۇرعىنداردىڭ قاۋىپسىزدىگىنە، حالىقتىڭ دەنساۋلىعىنا جانە ەلدىڭ ەكولوگياسىنا كەرى اسەرىن تيگىزدى. سونىڭ سالدارىنان ارالدارداعى تاريحي جەرلەر جويىلىپ، مادەني مۇرالار جوعالىپ كەتكەن. ەلدەگى 58791 تۇرعىننىڭ تورتتەن ءۇش بولىگى (دۇنيەجۇزىلىك بانك، 2019) ەكى قالالىق ورتالىق - مادجۋرو جانە تىنىق مۇحيتىنداعى ەڭ كوپ قونىستانعان ەبەي ارالىندا تۇرادى.

ساراپشىلاردىڭ ايتۋىنشا، مارشالل ارالدارىندا بۇگىنگە دەيىن الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق احۋالدارعا تولىق تالداۋ جاسالماعان، ءبىراق كەدەيلىك پەن اشتىق دەڭگەيى جىلدان جىلعا ارتىپ كەلەدى. ەلدە اسىرەسە جاستاردى الەۋمەتتىك قورعاۋ مۇمكىندىكتەرى از. ءالسىز ەكونوميكا، حالىقتىڭ جىلدام ءوسۋى جانە قورشاعان ورتانىڭ لاستانۋى تۇرعىنداردىڭ ءومىر ءسۇرۋىن قيىنداتىپ وتىر. حالىقتىڭ باسىم كوپشىلىگى قوسالقى شارۋاشىلىق پەن بالىق اۋلاۋدى كاسىپ ەتىپ، كۇن كورىپ كەلەدى.

گۇلنار جولجان

egemen.kz