قازاق ۇكى تاعۋعا نەگە قاتتى ءمان بەرگەن؟
ۇكى ارقىلى ءتىل كوزدەن ساقتانعان، سونداي-اق قۇدا ءتۇسۋ جولى ساناعان. Tengrinews.kz ءتىلشىسى ەتنوگراف بولات بوپاي ۇلىنان ۇكى تاعۋ ءداستۇرى تۋرالى سۇراپ ءبىلدى.
قۇدالىق ۇكى تاعۋدان باستالعان
ونىڭ ايتۋىنشا، ۇكىنى جاڭا تۋعان بالانىڭ باس كيىمىنە، بەسىگىنە، ءتورت تۇلىك مالدىڭ تولىنە، جۇيرىك اتقا، دومبىراعا، بوساعاعا تاعىپ قوياتىن بولعان.
«ال قازاقتىڭ قۇدالىق جولىندا ۇكى تاعۋى دەگەن ءداستۇر جىگىت جاقتىڭ قىز جاققا جاۋشى جىبەرۋىنەن باستالادى. جاۋشىنىڭ ءبىر بالاعى جىرتىق، ءبىر بالاعى ەتىكتىڭ ىشىندە بولادى. سودان جاۋشى قىز جاققا حابارلاسىپ، قۇدا تۇسكەلى جاتقانىن ايتادى. ارتىنشا، جاۋشى كەتكەن سوڭ، جىگىت جاعى قۇدا ءتۇسىپ قايتادى. سودان كەيىن بارىپ جىگىتتىڭ اناسى قىزعا ۇكى تاعىپ، كيىمىن كيگىزىپ، قۇداسىنا كيىت، قۇداعيىنا كويلەك الىپ بارىپ، كەلىننىڭ قۇلاعىنا سىرعا سالىپ كەتەدى. وسى ارقىلى قۇدالىقتى بەكىتەدى. كەيىن ءبارى ۇكى تاققان قىزعا قۇدا ءتۇسىپ قويعانىن ءبىلىپ جۇرەدى. سول ساتتەن باستاپ قىز دا جاۋاپكەرشىلىكتى ءوز موينىنا الىپ، تاماق ءپىسىرۋ، ءۇي جيناۋ سەكىلدى شارۋالاردى اناسىنان، جەڭگەلەرىنەن ۇيرەنە باستايدى»، - دەيدى مامان.
ن. ك. زەيدليس، قازاقستان، اقتاۋ، XIX عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسى.
ەتنوگرافتىڭ سوزىنشە، جىگىت ۇكى تاققاننان كەيىن قىزدان باس تارتاتىن بولسا، قىز جاققا بەرگەن مال- مۇلكىن قايتارىپ المايدى ەكەن. ونىڭ ارىنا، نامىسىنا تيگەندىكتەن، وعان ۇستەمە قارا مال بەرىپ، ايىپ تولەپ قۇتىلاتىن. ال ۇكى تارتقان جىگىتتەن قالىڭدىق باس تارتسا، ول قۇدالىقتا اكەلىنگەن مال- مۇلىكتىڭ ۇستىنە ەكى ەسە قىلىپ قايتارىپ بەرگەن ەكەن.
«قىز جاققا ۇكى تاعىلماسا، قالعان ءجون- جورالعىلارى جاسالماعان. سوندىقتان الدىمەن ۇكى تاققىزعان»، - دەيدى بولات بوپاي ۇلى.
ۇكى نەسىمەن قاسيەتتى؟
ەتنوگراف قازاقتىڭ ۇكىگە نەگە قاسيەتتى قۇس دەپ قارايتىنىن ايتتى.
«باياعىدا نۇح پايعامباردىڭ كەمەسىنە ۇكى تۇندە جول باستاۋشى بولعان دەگەن ءسوز بار. ۇكىنىڭ قاناتىندا قۇراننىڭ اياتتارى بار دەپ نانعان. سوندىقتان ۇكىنى قاسيەتتى قۇس دەپ ەسەپتەگەن. ويتكەنى، ول كۇندىز كورمەي، تۇندە ۇشاتىن، جول باستاي الاتىن قۇس بولعان»، - دەيدى ول.
ايتۋىنشا، ۇكىنى كىشكەنتاي بالاعا تاعۋدىڭ ءوز نانىمى بار.
«ال ەندى كىشكەنتاي بالالارعا، جۇيرىك اتقا ۇكى تاعىپ قويۋدىڭ سەبەبى - كوز تيمەسىن دەگەن ىرىم. ۇكى ادەمى بولىپ كورىنگەندىكتەن، كوزدىڭ سۇعى ادامعا نە مالعا ەمەس، سول ۇكىگە تۇسەدى دەپ نانعان. قازىرگى كەي انشىلەر، بۇرىنعى سال-سەرىلەر ۇكىنى پايدالانادى. ءبىرى ساۋكەلەسىنە، ءبىرى تىماعىنا، دومبىراسىنا ۇكى تاققان. ول ءتىل مەن كوزدەن قورعاپ قانا قويماي، قوسىمشا كورىك سىيلاپ تۇرادى»، - دەيدى ول.
بولات بوپاي ۇلىنىڭ سوزىنشە، ەرتەدەگى قازاقتار ۇكى جىن- پەرىلەردەن دە قورعايدى دەپ سەنگەن.
«بۇرىندا ۇكى جىن-پەرىلەردەن قورعايدى دەگەن نانىم بولعان. ويتكەنى، ول تۇندە ۇشادى. قاراڭعىداعى نارسەلەردى كورە الاتىندىقتان، جىن-پەرىلەر ودان قورقادى دەپ سەنگەن. بۇل ەسكى نانىمداعى دۇنيە. باتىر شايقاسقا اتتانعاندا ونىڭ نايزاسىنا، قامشىسىنا ۇكى تاعىپ قوياتىن»، - دەيدى ەتنوگراف.