سۇگىردىڭ شاكىرتى بارىن بىلەسىز بە؟

استانا. قازاقپارات - داۋلەسكەر كۇيشى، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، قازاق ۇلتتىق ونەر ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى، عالىم- ۇستاز جانعالي ءجۇزباي جەزقازعان مۋزىكالىق ۋچيليشەسىنىڭ ەكىنشى كۋرسىندا وقىپ جۇرگەن كەزى ەدى.

1983- 1984 -جىلدارى، قازاق ك س ر تاريحي ەسكەرتكىشتەردى قورعاۋ ۇيىمىنىڭ ءۇش كىسىدەن ارنايى جاساقتالعان ەكسپەديتسيا (جەتەكشىسى مۋزىكاتانۋشى بولات قازىعۇلوۆ (قازىرگى «دايك - پرەسس» باسپاسىنىڭ باسشىسى)، مۇشەسى قۋاندىق ستامباكيەۆ جەزقازعان مۋزىكا ۋچيليشەسىنىڭ وقىتۋشىسى، جولباسشىسى جانعالي ءجۇزباي) سوزاق وڭىرىنە ساپارعا شىعادى.

سول ساپاردا - «الدىمەن، اتابەك اسىلبەكوۆتى، ەرگەنتاي بورسابايەۆتى، سوسىن بوتاباعاردى جازىپ الدى. اتابەك اعامىز «كەرتولعاۋ» مەن «قاراتاۋ شەرتپەسىن»، ەرگەنتاي اعاي ىقىلاستىڭ بىرنەشە كۇيىن تارتتى.

«ىنتىماق» (قازىرگى ىبىراي جاۋكەباي ۇلى اۋىلى م. ب) اۋىلىندا تۇراتىن بوتاباعار اقساقال «سولاقاي ەكەن»، سۇگىر «جاقىن اعام»، كوپتەن بەرى قولىما دومبىرا ۇستاماپ ەدىم، كەلگەن ەكەنسىڭدەر ءبىر- ەكى كۇي شەرتىپ بەرەيىن» دەپ، العاشىندا جانعاليعا ىڭعاي تانىتپاي، «تارتا المايمىن، بىلمەيمىن» دەپ تارتىنشاقتاپ سىلتاۋراتقانعا ۇقسايدى. اۋىل اقساقالدارى سوندا بوتەكەڭە: «سەنىڭ الدىڭا تاعى كەلەدى دەپ تۇرسىڭ با، سونشا جەردەن ىزدەپ كەلگەندە بىلەتىنىڭدى نەگە تارتىپ بەرمەيسىڭ؟» - دەگەننەن كەيىن كىشكەنە ءجىبىپ، اپارعان دومبىراسىنىڭ پەرنەسىن قيىپ تاستاپ، سەگىز پەرنەگە كەلتىرىپ، سۇگىردىڭ «قۇلاق كۇيى» مەن «جولاۋشىنىڭ قوڭىر كۇيىن» تارتىپ ەدى، - دەيدى جانعالي.

بوتاباعار تولەۋبايەۆ سۇكەڭنەن (1896- 1985) 14 جاستاي كىشى ەدى. بۇكىل عۇمىرىندا سۇكەڭنىڭ كۇيلەرىن تىڭداپ وتكەن، ءوزىنىڭ دە دومبىرا شەرتەتىنى بار ەدى. «بوتەكەڭدى ەس ءبىلىپ، كوز اشقاننان بىلەتىن ەدىك» دەسەك، وتىرىك ايتقاندىق بولا قويماس. اكەمىز مالشى بولعاننان كەيىن قاباتتاس كوشىپ- قونىپ ءجۇرىپ، ۇنەمى ءجيى ارالاسىپ تۇراتىن. بالاجان ادام ەدى. كەيدە ءۇش- ءتورت كۇن ۇيىنە الىپ كەتىپ ەركەلەتەتىن كەزدەرى دە بولاتىن («سەن تۋعاندا 5-6 شاقىرىم جەردەگى قۇدىققا تۇشى سۋعا بارايىن دەپ جاتقانىمدا اۋىل ۇستىنە بۇلت ءۇيىرىلىپ قار جاۋىپ، قارىق بولىپ قالعان ەدىك» دەپ وتىراتىن جارىقتىق).

بوتەكەڭ كوبىنەسە، جەكەشەنىڭ مايدا مالىن باعىپ، اتالاس تۇيەشى ءىنىسى سماعۇل يسا ۇلىمەن قوڭسىلاس توعىز تاراۋ، باقا قۇدىق، توراڭ قۇدىق، اق قۇدىق، تەكتۇرماس، قوي سويعان، سايلاۋ توبە، ۇزىن بۇلاق دەگەن جەرلەردە وتىراتىن. سۇگىر اتامىز ەرتە كوكتەمنەن كوشىپ بارىپ، كۇزگى بوزقىراۋ تۇسكەنشە جانىندا بولاتىن.

سۇگىر اتامىزدىڭ «ىنتىماقتان» سالعان العاشقى ۇيىنە بوتەكەڭ 1957 -جىلى كىرىپ قونىستاندى. مەن 1956 -جىلى «ىنتىماقتاعى» باستاۋىش مەكتەپكە 1-سىنىپقا وقۋعا كەلگەنىمدە، سۇگىر اتامىز سوزاقتا تۇراتىن ۇلكەن قىزى ۇلبالا اپكەمىزدىڭ قولىنا كوشىپ بارعان ەكەن. ءۇيى ەسىگى قۇلىپتاۋلى بوس تۇردى. سول 1957 -جىلى وقۋ باستالعان كەزدە سۇگىر اتانىڭ ۇيىندە قونىستانعان بوتەكەڭنىڭ ۇيىندە ەكى اي جاتىپ وقىدىم.

سوندا بايقاعانىم، بوتەكەڭ كەشكە مالدان كەلگەننەن كەيىن شايىن ءىشىپ بولعان سوڭ، قاشان تاماق پىسكەنشە كىشكەنتاي دومبىراسىن كەۋدەسىنە قويىپ الىپ، تاپجىلماي ۇزاق كۇي تارتىپ جاتاتىن ەدى. ايتا كەتۋ كەرەك، كەيبىرەۋلەر ايتىپ جۇرگەن «سوزاقتاعى سۇگىردىڭ ءۇيى» دەپ جۇرگەن ءۇي ۇلكەن كۇيەۋ بالاسى ايتباي اقساقالدىڭ سالعان تامى بولاتىن.

نەگىزىندە، سۇگىر اتامىزدىڭ ءوزى سالىپ قونىستانعان ىنتىماقتاعى «پ» ءارپى ۇلگىسىندە ەسىگى شىعىسقا قاراعان سولتۇستىك ارقا جاعىندا تورسىقباي ۇلى سوزاقباي، وڭتۇستىگىندە يگىسىن ۇلى ايتجان ىنىلەرىنىڭ جاپسارلاس سالعان ۇيىندە 1947 -جىل قاجىمۇقاننىڭ ءدام تاتقانىن «انا ءتىلى» گازەتىنىڭ 24-30-ماۋسىم 2021 -جىلعى №25 (1597) سانىندا جارىق كورگەن «قاجىمۇقانعا ەتىك تىككەن جاۋىنگەر» ماقالامىزدا تىلگە تيەك ەتكەن بولاتىنبىز.

كۇيشىنىڭ العاشقى سالعان ءۇيى 1960 -جىلدارعا دەيىن تۇرعانى ەسىمدە قالىپتى. جانعاليدان ءار كەزدەسكەن سايىن بوتەكەڭمەن العاشقى كەزدەسۋدەن العان اسەرىن سۋىرتپاقتاپ سۇراپ تۇراتىن ادەتىم بار.

جانعالي، بوتەكەڭنىڭ ساۋساقتارى كۇس-كۇس، دوبالداي بولعانىنا قاراماستان، دومبىرانىڭ پەرنەسىنە كوزىنىڭ قيىعىن دا سالماي ناق باسىپ، اڭگىمەسىن ايتا وتىرىپ تارتىپ بەرگەن كۇيلەرىن 1989 -جىلى جازۋشى تولەگەن توقبەرگەنوۆتىڭ رەتسەنزياسىمەن شىققان ءقۇيتاباققا ەنگەن 12 كۇي دە، «سۇگىردىڭ ونشا كوپشىلىككە تانىس ەمەس بوتاباعار دەگەن شاكىرتىنىڭ تارتقان كۇيلەرى ەدى، قيانات بولماسىن» دەپ وسى كۇيتاباققا سول قالپىندا ەنگىزدىم» دەيتىن اڭگىمەسىندە.

بوتەكەڭ كۇي تارتقاندا بولات قازىعۇلوۆ (مەكتەپتى دە، وقۋدى دا ورىسشا وقىعان) ەگىلىپ جىلاپ وتىرعانىن، باسقا كۇيشىلەرگە قاراعاندا تارتقان كۇيلەرىنىڭ اۋەزدى شىققانىن، كەزىندە دارىپتەۋشىسى بولماي، ەسكەرۋسىز قالعانىن وكىنىشپەن ەسكە الاتىن.

سول ساپاردا: «ارنايى دەرەكتى فيلم ءتۇسىرىلدى. ول كەيىننەن ەستۋىمشە، ارحيۆكە تاپسىرىلدى»، - دەيدى جانعالي ءجۇزباي.

وسىعان وراي بيىل سۇگىر كۇيشىنىڭ تۋعانىنا 140 جىل تولۋىنا وراي ارحيۆكە تاپسىرىلعان دەرەكتى فيلم تابىلىپ، كوپشىلىكتىڭ نازارىنا ۇسىنىلسا، نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى.

انا ءتىلى