قوسشى قالاسى ماڭىنان تاريحي ورىن تابىلدى

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - قوسشى قالاسى «لەسنايا پوليانا» تۇرعىن ءۇي الابىنىڭ ماڭىنداعى ورماننان ⅩⅨ عاسىردىڭ اياعىنا ءتان كونە قورعان (بەيىتتەر) تابىلدى.

كونە قورعاننىڭ ۇزىندىعى - 15 مەتر، ەنى - 12 مەتر. بەيىتتىڭ الدىندا بيىكتىگى 2 مەترگە جۋىق كونە قۇلىپتاسى بار. وندا قۇران سوزدەرىمەن قاتار شاعاتاي جازۋىمەن بادىزدەلگەن جازبا ساقتالعان.

قۇلىپتاستا: «ءال- فراھ، ءال- فراھ كانفن زاي حاد ءال- مۋد تاريح. 1321-ىنچى سىنەدە بۋلاتان موچەكە قىزى مولداباي ءجىماعىتى 58 ياشىندە وفات. شولات مولداباي چيپاس 90 ياشىندە وفات بولدى. اللا تىعالە راحمات ايلاسون، ءامين. رۋحينە الفاتيح»، - دەپ جازىلعان.

جازبانى وقىعان ق ر ۇلتتىق ارحيۆ قىزمەتكەرى، اقىن احات راسۋل (قوسشى تۇرعىنى) ءماتىننىڭ ءمانىن بىلاي ءتۇسىندىرىپ بەردى: «1321-ىنچى» - 1321-ىنشى حيجرا جىلى بويىنشا جازىلعان. بۇل - ءميللادي كۇنتىزبەسىنە سايكەس 1900 -جىل. «سىنەدە» - جىل. بۇلاتاڭ نەمەسە بولاتان موشەكە قىزى. «مولداباي ءجىماعىتى» - مولدابايدىڭ جۇبايى. 58 جاسىندا قايتىس بولدى. شولات - تەگى، مولداباي چيپاس (رۋى جاپپاس بولۋى مۇمكىن). 90 جاسىندا وپات بولدى. اللا تاعالا راقمەت ايلاسىن، ءامين. رۋحىنا ءال- ءفاتيحا».

ال قورعاننىڭ ماڭىنان شامامەن 16 كونە بەيىتتىڭ ۇيىندىلەرىن بايقاۋعا بولادى. كوبىن ءشوپ باسىپ، جوعالۋعا اينالعان.

«بۇل جەردە شامامەن ۇلكەن ءبىر اۋلەتتىڭ بەيىتى بولعان. بايقاۋىمىزشا، ⅩⅨ عاسىردىڭ اياعىنا ءتان. ق ۇلىپتاستا ەرلى- زايىپتى ەكى ادام جايلى جازىلعان. مولداباي وسى ماڭداعى اۋقاتتى ءارى ەلگە ىقپالدى ادام بولعانى مىنا بەيىتتەن بايقالادى. بۇل جەردە اشىق قورعان بولعان»، - دەيدى احات راسۋل.

ال ءبىرىنشى سويلەمدەگى اراب ءسوزى دە شاعاتاي جازۋىمەن جازىلعان. اراب ءتىلىنىڭ ماماندارىنىڭ ايتۋىنشا، «ءال- فراھ» - قوشتاسۋ نەمەسە ءبولىنىپ اجىراۋ دەگەن ماعىنا بەرەدى. قىسقاشا ماعىناسى ەكى ادامنىڭ بۇل دۇنيەمەن قوش ايتىسىپ، تاريحقا ءسىڭۋىن بىلدىرەدى ەكەن.

بەيىتتىڭ باتىس جاعىندا شامامەن 20 مەتردەي جەردە كونە قورىمدى كەزدەستىردىك. ءۇيىندىنى سوۆەت زامانىندا توبەسىن ويىپ، بۇلدىرگەنى بايقالادى. قورىمنىڭ ۇستىندە ءۇش قىزىل ءمارمار تاستاردىڭ سىنىقتارى جاتىر. ونى دا سىندىرىپ بۇلدىرگەنى انىق. احات راسۋلدىڭ ايتۋىنشا، تاستاردى ادەيى قيراتىپ، جازۋلارىن قاساقانا وشىرگەن.

«بۇل كونە قورىم - مىقتىڭۇيىنە ۇقساس. ءبىراق بۇل بەرتىنگى وپات بولعان اسكەرلەردىڭ بەيىتى بولۋى مۇمكىن. جالپى العاندا بۇل جەرلەردى ارنايى قورعاۋعا الىپ، تياناقتى زەرتتەۋدى قاجەت ەتەدى. ويتكەنى 1838 -جىلى كەنەسارى حان كۇللى الاشقا ساۋىن ايتىپ 10 مىڭ اسكەر جيناعان. بۇل جەر سول كەنەسارى اسكەرىنىڭ ءجۇرىپ وتكەن جولى. بۇرىنعى اقمولا بەكىنىسىنىڭ ورنى قازىرگى قاجىمۇقان اتىنداعى ستاديوندا بولعان. بۇل جەرلەردە دە سوعىس بولماۋى، اسكەرلەردىڭ وپات بولماۋى مۇمكىن ەمەس. توبەشىكتەگى تاستار سىنعان، جازۋلاردى وقۋ مۇمكىن ەمەس. ءبىراق «ءسىردار» دەگەن ءسوز بار. دەمەك بۇل جەردە اسكەرلەردىڭ بەيىتى بولعانى انىق. بۇل الدا اۋقىمدى زەرتتەلەتىن جۇمىس»، - دەيدى احات راسۋل.

قوسشى قالاسىنىڭ ماڭىندا جالپى تاريحي ورىندار از ەمەس. تاريحى تەرەڭ تايتوبەدەگى ساق قورىمدارى، قىپشاق نياز ءبيدىڭ اق كەسەنەسى، قابانباي اۋىلىنداعى قابايباي باتىر كەسەنەسى جانە ونىڭ ماڭىندا قازاق ەلىنىڭ ءبىرتۋار ۇلى، كلاسسيك جازۋشى ءابىش كەكىلبايەۆ، پوەزيا پاديشاسى اتانعان فاريزا وڭعارسىنوۆالاردىڭ اسىل سۇيەگى جاتىر. سول سەكىلدى بۇل تاريحي ورىن دا قالامىزدىڭ تاريحي- رۋحاني ءمانىن اشا تۇسپەك.