شوشىنعان جاتىر، ۇشىنعان ۇرپاق

نۇر-سۇلتان.قازاقپارات - جۋىقتا ماڭعىستاۋلىق ءمىر شايىر اتتى اۆتوردىڭ ەكى جىل بۇرىن جارىق كورگەن «اۋليەتاس» اتتى اڭگىمەلەر جيناعى قولىمىزعا ءتۇستى.

بۇل تۋىندىدا 1920-1930 -جىلدارى جاپپاي اشارشىلىق جانە اسىرا سىلتەۋدىڭ سالدارىنان ۇرەيلەنىپ، تۋعان جەر، وسكەن ولكەسىن تاستاپ جان- جاققا بوسىپ كەتكەن جۇرتتىڭ ايەلدەرى ۇزاق جىل بويى بالا كوتەرىپ، جۇكتى بولا الماي ەل- جۇرت پۇشايمان كۇيگە تۇسكەنى جايلى ايتىلىپتى.

وسى ورايدا اتام قازاقتىڭ «ويدى وي تۇرتەدى» دەگەنىندەي، ءدال وسى تەكتەس وقيعانى تۇركيالىق ابىز اقساقال حاليفا التايدىڭ «التايدان اۋعان ەل» اتتى ەستەلىك جازباسىنان وقىعانىمىز ەسىمىزگە ءتۇستى. وندا بىلاي دەپ جازىلعان ەكەن: «1930 -جىلدارى 18 مىڭ ادامدىق ۇلكەن كوش التايدان اۋا كوشىپ گانسۋ ولكەسىنە كەلدىك. ارادا ادام توزگىسىز قىرعىن سوعىستىڭ سالدارىنان ءتىرى قالعان 5000 ادام تيبەتكە وتتىك. وسى ولكەدە جىل جارىم تۇراقتاپ، 1941 -جىلى دەگەندە امان قالعان 3000 ادام ءۇندىستانعا ءوتىپ، ءبىر جىل وتكەندە وسىدان 1000 ادام عانا ءتىرى قالدىق. التايدان بوسىپ بارعان ءبىزدى جەرگىلىكتى ۇكىمەت ءۇندىستاننىڭ مۇزاپار ابات قالاسى ماڭىنا ورنالاستىردى. قالانىڭ اينالاسىن قالىڭ قاراعايلى تاۋ قورشاعان. كۇندە جاۋىن. سۋ تامشىلارى باسپانا شاتىردان ءوتىپ، كورپە- جاستىق، كيىم- كەشەك تۇگەل كوگەرىپ، الدى يىستەنىپ ءشىري باستادى. «جۇت جەتى اعايىندى» دەگەندەي، ۇزاق جاۋعان جاڭبىردىڭ سالدارى ما، جاپپاي اۋرۋ- دەرتكە ۇشىرادىق. اۋرۋدىڭ سىرىن ەشكىم بىلمەيدى. كوپ ادام ەسىنەن اۋىسىپ جىندانىپ كەتتى. بىرەۋلەردىڭ بەت- اۋزى ءىسىپ، تۇلابويىنا جارا قاپتاپ، ءتىپتى تىستەرى ءشىرىپ كەتكەندەر قانشاما. كۇن سايىن ون شاقتى ادام اجال قۇشادى. ولگەن ادامدارىمىزدى قالالىق زيراتقا نەمەسە قونىس سىرتىنا جەرلەتپەيدى، رۇقسات جوق. شاتىردىڭ سىرتىندا قارۋلى اسكەري كۇزەت. امالسىز ولگەن ادامداردى شاتىرلاردىڭ اراسىنداعى بوس جەرلەرگە كومىپ، ءوزىمىز ولاردىڭ زيراتىن جاستانىپ، ولگەندەرمەن بىرگە ءومىر سۇردىك. بىتىرەتىن جۇمىسىمىز كۇنى بويى تەك زيرات قازۋ. مۇلدە ءتۇتىنى ءوشىپ قالعان وتباسىلار دا بولدى.. . وسىلاي ءۇندىستان مەن پاكىستاندا 12 جىل تۇردىق. ەشكىم ءبىزدى ازاماتتىققا قابىلدامادى. جانىمىزدى جالداپ كۇن كوردىك. ەل بوتەن، جەر بوتەن، سالت بوتەن ەلدە ءومىر ءسۇرۋدىڭ قيىنىن باستان وتكەردىك. وسى جىلدارى ايەل زاتىنىڭ جاتىرى شوشىنىپ، بىردە- ءبىر نارەستە دۇنيەگە كەلمەدى. ەگەر ءبىز تۇركياعا كوشپەگەندە سول كۇيى تۇقىم- تۇياعىمىز قۇرىپ جوعالار ەدى.. .» .

جوعارىدا حاليفا اتامىز ايتقان «جاتىر شوشىنۋ» وقيعاسىن ون شاقتى جىل بۇرىن مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى مىرزاتاي جولداسبەكوۆ اعامىزدىڭ ءوز اۋزىنان ەستىپ، جازىپ العان ەدىك. مىرزاكەڭ: «1993 -جىلى يرانعا ەلشى بولىپ باردىم. ەلشىلىككە ساۋلەتتى عيمارات الدىم. ءۇش اۆتوبۋس جىبەرىپ 300 شاقىرىم جەردەگى قازاقتاردى الدىردىم. نۇريشات دەگەن قاريا بار ەدى، سول باستاپ كەلدى. «مىرزاتاي شىراق، - دەدى قاريا، - مەنىڭ جاسىم توقسانعا كەلىپ قالدى، سەن تەگەراننىڭ تورىنە ءۇي تىكتىڭ، توبەسىنە تۋ تىكتىڭ، مۇنداعى ولگەن قازاقتى ءتىرىلتتىڭ، شىراعىم ەكى دۇنيەدە ريزامىن. ءبىز ەلدەن اۋىپ كوشكەندە نەبىر سۇمدىقتى كوردىك. ەڭ قيىنى جاۋسوقتى بولىپ، جات جەرگە كەلگەندە ايەلدەرىمىزدىڭ جاتىرى شوشىنىپ، ەشبىرى بالا كوتەرمەي قاتتى قينالدىق. قۇرىپ جوعالاتىن شىعارمىز دەپ ۋايىمداپ جۇرگەندە دۇنيە تىنىشتالىپ، جات جەرگە ەلدىڭ ەتى ۇيرەنىپ ايەلدەرىمىز زورعا بالا كوتەردى. مىرزاتاي شىراق، شەتتە قيىندىق كورىپ، ەلىن اڭساپ ءجۇرىپ، ولگەن قازاقتىڭ سۇيەگى كوردە دە قىزىپ جاتاتىن شىعار دەپ ويلايمىن دەگەندە، مەنىڭ ساي- سۇيەگىم سىرقىراپ كەتتى. وسىنداي دا سۇمدىق بولاتىن كورىنەدى»، دەگەن ەدى.

بۇنى نەگە جازىپ وتىرمىز. كەيدە ءبىز ەلدەگى قازىرگى تىنىشتىق پەن بەيبىت ءومىردىڭ قادىرىن باعالاي الماي جاتامىز. اباي اتامىزدىڭ «تىنىشتىق ىزدەپ تابا الماي جۇرگەن جۇرت تىنىشتىق كورسە، ساتكە تۇرماي، تىنىشتىقتان جالىعا قالاتۇعىنى قالاي؟ « (40- قاراءسوز) دەگەنىندەي، ءبىز كەيدە تىنىشتىقتان جالىعاتىن سياقتىمىز. ياكي، تىنىشتىقتان جالىعۋ نەمەسە بۇلىنشىلىك اڭساۋدىڭ اپارار جەرى - قاسىرەت.

جوعارىدا ايتقانىمىزداي، تىنىشتىعى بۇزىلىپ، بەرەكەسىزدىككە ۇرىنعان جۇرتتىڭ ەڭ اۋەلى ايەلدەرىنىڭ جاتىرى شوشىنىپ، ولار تابيعي تۇردە قىسىرايدى. شوشىنعان جاتىردان ۇشىنعان ۇرپاق تۋارى حاق. بۇل دەگەنىمىز - ادامنىڭ بويىن ۇرەي جايلاپ، ورگانيزمنىڭ تىتىركەنۋىنەن بولاتىن قۇبىلىس كورىنەدى. مەديتسينا تىلىمەن ايتقاندا، پسيحولوگيالىق ۇرەيدىڭ سالدارىنان ورگانيزمدە پايدا بولعان قورقىنىش، ۇرەي سالدارى پەندە بالاسىن تابيعي دامۋ بەيىمدىلىگىنەن اجىراتادى دا، بەدەۋلىك كۇيگە تۇسىرەدى ەكەن. ءسويتىپ، تىنىشتىعى بۇزىلىپ، بەرەكەسى تايعان جۇرتتىڭ باسىنان باق تايادى، ۇرپاعى ۇشىنادى. بۇگىنگى بەيبىت كۇننىڭ بەرەكەسىن باعالايىق اعايىن!

بەكەن قايرات ۇلى

egemen.kz