الەم ۇلىقتاعان اباي: قاي ەلدەردە ۇلى اقىنعا ارنالعان ەسكەرتكىشتەر مەن كوشەلەر بار
تورتكۇل دۇنيەنىڭ ءبىرقاتار ەلىندە ويشىلدىڭ قۇرمەتىنە ارناپ ەسكەرتكىش اشىلىپ، ەسىمى كوشە اتاۋلارىنا بەرىلۋى ەڭبەگىنىڭ الدەقاشان مويىندالعانىن اڭعارتسا كەرەك.
ايتالىق، دۋشانبەدە اباي ەسىمىمەن اتالاتىن كوشە بار. تاجىكستاننىڭ باستى شاھارىنداعى بۇل كوشە 1963 -جىلى، قازاق ادەبيەتىنىڭ ون كۇندىگى اياسىندا تانىستىرىلعان. ءۇندىستاننىڭ باستى شاھارىندا دا ۇلى اقىن، كومپوزيتور ءارى فيلوسوفتىڭ ەسىمىمەن اتالعان كوشەنى كەزدەستىرۋگە بولادى.
دەليدەگى كوشەنىڭ تولىق اتاۋى - اباي ماردج. «ماردج» دەگەن ءسوز «جول» دەگەندى بىلدىرەدى ەكەن. ونىڭ اشىلۋىنا نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ ءوزى قاتىسقان.
1988-جىلدان بەرى كيەۆتە اباي قۇنانبايەۆ كوشەسى اشىلعان. اقىن اتىنداعى كوشە سونداي- اق ۋكراينانىڭ كراماتورسك، دنەپروپەتروۆسك قالالارىندا دا بار.
1995 -جىلى 15- اقپاندا الەمنىڭ ورتالىعى سانالاتىن لوندون قالاسىندا روللان سەيسەمبايەۆتىڭ باستاماسىمەن اباي ءۇيى اشىلدى.
كايردە اباي اتىنداعى كوشە 1998 -جىلى پايدا بولسا، بەرليندە 2000 -جىلى 18- اقپان كۇنى اباي- شتراسسە اشىلعان.
سونىمەن بىرگە تاشكەنت، بىشكەك قالالارىندا، تۇرىكمەنستاننىڭ اكداش اۋىلىندا، ءتىپتى ءۇندىستان استاناسى نيۋ- دەليدە دە اباي قۇنانبايەۆ اتىنداعى كوشە بار بار.
ازەربايجان استاناسى باكۋدە كوشە اتاۋىنا عۇلاما بابامىزدىڭ ەسىمى بەرىلگەن. سەبەبى جەرگىلىكتى تۇرعىندار اباي اقىننىڭ شىعارمالارىن ءسۇيىپ وقيدى.
ماجارلاردىڭ دا اباي قۇنانباي ۇلىنا دەگەن قۇرمەتى ەرەكشە. 2014 -جىلى ۆەنگريادا قازاقتىڭ ءبىرتۋار ۇلىنا ارناپ ەسكەرتكىش ورناتىلعان. ونى بۋداپەشت قالاسىنداعى استانا كوشەسىنەن كورۋگە بولادى. ءمۇسىن قولادان جاسالعان، ونىڭ بيىكتىگى - 1070 م م، ەنى - 900 م م.
كورشى وزبەكستاننىڭ استاناسىندا قازاقتان شىققان ويشىلدىڭ ەسكەرتكىشى 2013 -جىلى ەكى ەلدىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتتەرى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ پەن يسلام كاريموۆتىڭ قاتىسۋىمەن اشىلعان. ەسكەرتكىش ورناتىلعان تاشكەنتتەگى شايحانتاحۋر اۋدانىنداعى باستى كوشەلەردىڭ ءبىرى دە اباي اتامىزدىڭ ەسىمىمەن اتالادى. بۇل ەسكەرتكىشتىڭ اۆتورلارى - بەلگىلى قازاق ءمۇسىنشىسى نۇرلان دالباي جانە ساۋلەتشى راسۋل ساتىبالديەۆ. اۆتورلار اقىن بەينەسى ارقىلى بۇكىل قازاق حالقىنىڭ دارحان كوڭىلى مەن ۇلى ويشىلدىڭ دانا تۇلعاسىن سومداعان. ەسكەرتكىشتىڭ بيىكتىگى - 9,2 مەتر.
ماسكەۋدەگى ەسكەرتكىش - ەلىمىزدىڭ رەسەيگە تارتۋى. 2006 -جىلى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ پەن رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتيننىڭ كەزدەسۋى كەزىندە ۇلى اقىنعا ەسكەرتكىش ورناتۋ تۋرالى كەلىسىلدى. اقىننىڭ ەسكەرتكىشىن ماسكەۋدىڭ «چيستىە پرۋدى» بۋلۆارىنان، ياعني قازاقستاننىڭ رەسەيدەگى ەلشىلىگى ماڭىنان كورۋگە بولادى، دەپ جازادى قازاقپارات.
ورىنداعان اۆتورلىق ۇجىم: ءمۇسىنشى مارات اينەكوۆ، ديزاينەر تيمۋر سۋلەيمەنوۆ، سۋرەتشى ەدۋارد دروبيتسكي، ساۋلەتشى ۆياچەسلاۆ رومانەنكو. ودان بولەك رەسەيدىڭ التاي رەسپۋبليكاسىنداعى كوش- اعاش اۋىلىندا اباي كوشەسى بار.
«كازاحستانسكايا پراۆدا» گازەتىنىڭ مالىمەتىنە سۇينسەك، بەلارۋس ەلىندە اباي قۇنانبايەۆتىڭ 170 -جىلدىق مەرەيتويىنا بايلانىستى «اباي جالپاق الەمدە سالتانات قۇرۋدا» دەپ اتالاتىن سايت اشىلدى. بۇل ابايدى تەك ءوز ەلىندە عانا ەمەس، قازاق جۇرتىن تانيتىن بارلىق ەل تانيدى دەگەندى بىلدىرەدى.
سونىمەن قاتار ۆيتەبسك قالاسىندا دا اباي اتامىزعا ارنالعان ەسكەرتكىش قويىلعان. بۇل ۇردىستەن فرانسۋزدار دا قالىس قالمادى. 2016 -جىلى فرانسيانىڭ رەنن قالاسىندا اباي قۇنانباي ۇلىنىڭ قۇرمەتىنە ەسكەرتكىش ورناتىلدى. 2014
-جىلى ناۋرىزدا قىتاي استاناسى بەيجىڭنىڭ ورتالىعىنداعى «چاويان» ساياباعىندا ابايعا ارنالعان ەسكەرتكىش اشىلدى. بۇل سالتاناتتى ءىس- شاراعا ەلىمىزدىڭ سول كەزدەگى سىرتقى ىستەر ءمينيسترى ەرلان ىدىرىسوۆ قاتىستى. ءمۇسىننىڭ اۆتورى - يۋان سيكۋن.
2007 -جىلى قازان ايىندا يران يسلام رەسپۋبليكاسى تەگەران قالاسىندا اباي ءمۇسىنى اشىلدى. ءمۇسىن ۇلتتىق كىتاپحاناعا كىرەبەرىس اللەيادا ورناتىلعان. سونداي- اق يران ۇلتتىق كىتاپحاناسىندا دا ابايدىڭ ءمۇسىنى قويىلعان.
دايىنداعان: م. اسىلبەك