سانا وتكەلدەرى

نۇر-سۇلتان.قازاقپارات - ادام بالاسى تۋعاندا وزىنە عانا ساي مىنەزبەن، تاعدىرمەن دۇنيەگە كەلەدى.

تەك وزىنشە جىميىپ، وزىنشە وراشولاق ءسوز ايتىپ جۇرگەن بالا سۇيكىمدى، توسىن كورىنىپ، ۇلكەندەر ءماز بولىسىپ جاتادى. ارينە، توسىن قۇبىلىس پەن جاڭالىق دەگەنىمىز وزىنە عانا ۇقساعان ادامداردان تۋادى. ۋاقىت وتە كەلە بالا ون جەتى مەن ون سەگىز اراسىندا دۇنيەدەگى وزگە ادامداردىڭ بولمىسىمەن تانىسىپ، ەلىكتەۋ جولىنا تۇسەدى.

وزىڭە ورالۋ

كەيدە ءوز بولمىسىنا «جۇقپا مىنەز» جۇقتىرادى، نە تولىق ءوز مىنەزىنەن ايىرىلىپ، باسقا ادام كەيپىنە ەنەدى. بولمىسىنان شىققان ادامنىڭ جان دۇنيەسى ازاپتالىپ، الدەنە جەتپەيتىندەي، الدەنە قاجەتتەي الاسۇرىپ جۇرەدى. ون جەتى جاسىندا ءوز بولمىسىنان شىققان ادامدار ءتىپتى ءومىر بويى قايتادان وزىنە ورالا الماي كەتىپ تە جاتادى. قايتا ورالۋ ءۇشىن تەرەڭ وي مەن ىزدەنىس، نە تۇنىق سانا كەرەگى ءسوزسىز. جان پول سارتر «ءوزىڭدى تانىعىڭ كەلسە، ءوزىڭدى تاڭدا» دەگەنى بار. ءيا، ادام ءوزىن ءسۇيىپ، ءوزىن تاڭداعاندا عانا يمەنبەي ومىرگە جاڭا تەرەزەسىنەن قاراي الادى.

كونفۋتسي ءىلىم جولىنا تۇسۋشىلەردىڭ ءۇش بەلەسى بارىن باياندايدى. ءبىرىنشى - ىزدەنىس جولى، ەكىنشى ەلىكتەۋ جولى، ءۇشىنشى ءوز- ءوزىڭدى تابۋ جولى. تەرەڭ ىزدەنگەن كەز كەلگەن شىعارماشىل تۇلعا ەلىكتەۋ جولىنىڭ جىنىستارىنان وتسە كەرەك. ءبىراق ۇزدىكسىز ىزدەنىس تۇلعانى قويۋ جالعىزدىعىنا قايتا اكەلمەك.

جالعىزدىق

جالعىزدىق دەگەن سور ەكەن

تيگەندە تۇرمىس سوققىسى،

قۋانىشقا ورتاق كەپ ەكەن،

قايعىعا ورتاق جوق كىسى.

قۇداي جالعىز، مەن جالعىز،

جۇرەكتى دەرتكە شالدىردىم.

وتكەن داۋرەن - كورگەن ءتۇس،

ۇكىمى سولاي تاعدىردىڭ.

لەرمونتوۆتىڭ «جالعىزدىق» اتتى ولەڭى. جالعىزدىق جايلى جازىلعان ولەڭ، جازىلعان شىعارما از ەمەس. ادام ءوزىنىڭ جالعىزدىعىن شىنايى سەزىنگەندە عانا ءوزىن زەرتتەۋگە اتتانباق.

كافكانىڭ «پروتسەسسىندەگى» كەيىپكەر ك- نىڭ حالىندەي ءوزىنىڭ نە ءۇشىن جاۋاپقا تارتىلعانىن، نە ءۇشىن ءومىر ءسۇرىپ، نە ءۇشىن ۇيىقتايتىنىن بىلمەيتىن پەندەلەر قوعامدا بار. قازىرگى قوعامنىڭ بەت- بەينەسىندە جالعىزدىقتان قاشۋ پروتسەسسى ءجۇرىپ جاتقانداي. ءتىپتى جەكە ءومىرى جايلى، ادامدار حاقىندا ويلانۋ سىندى ارەكەتتەرگە دە نۇقسان كەلدى. جايباراقات وتىرىپ، زەرگەر ۋاقىتتىڭ ۇرشىعىندا اينالىپ جاتقان عۇمىر جايلى ازىن- اۋلاق وي تولعاۋدىڭ ورنىنا تەلەفون تۇتقاسىن قولعا الىپ، مىڭ سان وزگە ومىرلەردى تاماشالاۋ ارقىلى ادامداردىڭ ءوزىن الدايتىن ءادىسى پايدا بولدى. نەگە الدايدى؟ سەبەبى ويلانۋ مەن قورىتىندىعا كەلۋ ادامعا جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەيدى. السىزدىكتىڭ ءبىرىنشى تارماعى جاۋاپكەرشىلىكتەن قاشۋ دەر ەدىك. البەتتە، ادامعا تولىق ەرىك قاقپاسى اشىلعانمەن، ول قۇداي الدىنداعى، وتباسى الدىنداعى، ادام الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىكتەن ەشقاشان قۇتىلا الماق ەمەس. شىنايى جاۋاپكەرشىلىك ۇشقىنى جان قۇمارىن وتەگەن ادامدا انىعىراق سەزىلەدى.

جان قۇمارى

جان قۇمارى مەن ءتان قۇمارى. ءتان قۇمارى دەگەنىڭىز، ارينە، بەلگىلى. ال جان قايتسە تويات تابادى؟ قايتسە ازاپتانۋدان قۇتىلىپ، يگىلىككە، جاقسىلىققا قاۋىشادى. باقساق، جان قۇمارى - ءبىلىم جيۋ ەكەن. ۇزدىكسىز ءبىلىم ىزدەنىپ، جان ءوزىن تانۋعا قادام جاساعاندا ەرەكشە اسەرلەنىپ، راحاتقا باتادى، كوڭىلدەنە، سەرگەكتەنە تۇسەدى.

تاريح ءوز ساحناسىنا جان قۇمارىن وتەگەن، تويعان قوزى بۇيىرىندەي رۋحاني قازانى ىلىمگە تولعان پەرزەنتتەرىن جيناعان. ال ءتان كەرەگىمەن الىسىپ، اسحانا مەن ءتۇزدىڭ اراسىندا ساپار شەگىپ ءومىرى وتكەن جولاۋشىلار قۇمعا سىڭگەن تامشىداي بولماق. ەگەر ءار ادام جان قۇمارىنا بەرىك كوڭىل بولەر بولسا، جەر ءۇستى عاجايىپتار مەكەنىنە اينالار ەدى.

باتىرحان سارسەنحان

egemen.kz