قازىر قانداي ماماندارعا سۇرانىس جوعارى - تالاپكەرگە كەڭەس

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - مەكتەپتى اياقتاپ، ماماندىق تاڭداۋدان ءمۇلت كەتپەۋدى ارمانداعان تالاپكەرلەرگە باعىت- باعدار ماقساتىندا قازىرگى جانە الداعى ۋاقىتتا سۇرانىسقا يە ماماندىقتاردى انىقتاپ كوردىك.

بۇل ورايدا ءبىلىم سالاسى بويىنشا قىزمەت كورسەتەتىن جانە نارىقتاعى مامان قاجەتتىلىگىن زەرتتەۋمەن اينالىساتىن «BTS Education» پلاتفورماسىنىڭ باس ديرەكتورى داستان اسپانمەن سۇحباتتاسقان ەدىك.

- داستان اسپان ۇلى، ساۋالدىڭ ءالقيسساسىن بۇگىنگى نارىقتا اسا قاجەت بولىپ وتىرعان سالالاردان باستاساق. بيىل قانداي ماماندىقتارعا سۇرانىس جوعارى جانە ولاردىڭ ورتاشا جالاقىسى قانداي؟

- جالپى ءار ءتۇرلى دەرەك كوزدەرىندە ءتۇرلى سۇرانىس ناتيجەلەرىن تابۋعا بولادى. رەسمي ستاتيستيكا مەن نارىقتاعى جاعداي ءجيى سايكەس كەلە بەرمەيتىنىن ۇمىتپايىق. سونىمەن قاتار زەرتتەۋ جاساعاندا فوكۋس توپتارى مەن زەرتتەۋدىڭ كوزدەگەن ماقساتى دا ۇلكەن ءرول اتقارادى. رەسمي ستاتيستيكالىق اقپاراتتى مەنسىز دە ءبىلىپ الارسىزدار. وندا جۇمىس ىزدەۋشىلەردىڭ ءبارى مينيمالدى جالاقىعا قاناعاتتانا سالاتىنداي كورسەتىلگەن. مەن سىزدەرگە ءبىزدىڭ نارىقتان جيناعان شىن اقپاراتتى بەرەيىن. ءبىزدىڭ مالىمەت 2021 -جىلدىڭ قىركۇيەك ايىنان اعىمداعى جىلدىڭ مامىر ايىنا دەيىنگى ارالىقتى قامتيدى. ول edunavigator.kz كاسىبي باعدار دياگنوستيكالىق پلاتفورماسى ارقىلى جينالعان. سونىمەن 9 اي ىشىندە ەل بويىنشا ەڭ كوپ سۇرانىسقا يە مىنا ماماندىقتار:

· ساتۋشى - ەلىمىز بويىنشا 48565 بوس ورىن بار. ورتاشا جالاقىسى - 187000 تەڭگە.

· اككاۋنت- مەنەدجەر - ەلىمىز بويىنشا 39 128 بوس ورىن بار. ورتاشا جالاقىسى - 193000 تەڭگە.

· ءىس- قاعاز مامانى - 21843 بوس جۇمىس ورنى بار. ورتاشا جالاقىسى -166000 تەڭگە.

· ەسەپ- قيساپ مامانى - 16489 بوس جۇمىس ورنى بار. ورتاشا جالاقىسى - 184000 تەڭگە.

· ساتىپ الۋمەن اينالىساتىن مامان - 15133 بوس جۇمىس ورنى بار. ورتاشا جالاقىسى - 168000 تەڭگە.

· لوگيستيكالىق ساراپشى مامان - 13560 بوس جۇمىس ورنى بار. ورتاشا جالاقىسى - 164000 تەڭگە.

· قۇرىلىس ينجەنەرى - 10710 بوس جۇمىس ورنى بار. ورتاشا جالاقىسى - 224000 تەڭگە.

· ماركەتولوگ مامان - 9326 بوس جۇمىس ورنى بار. ورتاشا جالاقىسى - 194000 تەڭگە.

· باعدارلاما قۇراستىرۋشى مامان - 8601 بوس جۇمىس ورنى بار. ورتاشا جالاقىسى - 316000 تەڭگە. بۇل اقپاراتتاردا شىندىق كوپ ەكەنىن ۇمىتپايىق. تەك قانا بىزدىكى حاق دەگەن مارتەبەگە ۇمتىلىپ تۇرعان جوقپىز. ءبىزدىڭ پلاتفورمانىڭ ماقساتى - بالالارعا ماماندىقتى تاڭداعاندا كومەك بەرۋ، ياعني كومپانيالار قازىر قانداي مامانعا قانشا تولەۋگە دايىن ەكەنىن كورسەتۋ.

- سۇرانىس از، ءبىراق جالاقىسى جوعارى جانە بولاشاعى بار قانداي ماماندىقتاردى ايتار ەدىڭىز؟

- ەڭ سۇرانىسى از، ءبىراق جالاقىسى جوعارى مىنا ماماندار:

· اۆدوكات - 33 بوس جۇمىس ورنى بار. ورتاشا جالاقىسى - 315000 تەڭگە.

· الەۋمەت تانۋشى - 8 بوس جۇمىس ورنى بار. ورتاشا جالاقىسى - 293000 تەڭگە.

· تەرگەۋشى - 7 بوس جۇمىس ورنى بار. ورتاشا جالاقىسى - 270000 تەڭگە.

· ءبىلىم سالاسىن دامىتۋ مامانى - 54 بوس جۇمىس ورنى بار. ورتاشا جالاقىسى - 242000 تەڭگە.

· ارت- ديرەكتور - 92 بوس جۇمىس ورنى بار. ورتاشا جالاقىسى - 241000 تەڭگە.

· پروديۋسەر، رەجيسسەر، ساياساتتانۋشى، زەرگەر، دىبىس رەجيسسەرى، اكتۋاري (ماتەماتيكانىڭ ءبىر سالاسى)، ماركشەيدەر (تاۋ- كەن سالاسىنىڭ ينجەنەرى) سياقتى ماماندارعا دا سۇرانىس بار. ولاردىڭ ورتاشا جالاقىسى - 211000 - 224000 تەڭگە ارالىعىندا.

- رەسمي دەرەك بويىنشا، سوڭعى 4 جىلدا تەحنيكالىق ماماندىقتارعا دەگەن سۇرانىس جوعارى. نەلىكتەن بۇل باعىتقا قىزىعۋشىلىق تانىتقاندار سانى ارتىپ كەلەدى؟

- «زامانىڭ تۇلكى بولسا، تازى بولىپ شال»، دەيمىز عوي. 2000-جىلداردىڭ باسىندا مارتەبەسى جوعارى بانك، قارجى، ەكونوميكا مەن زاڭ سالالارى دەپ تالاي ادام ديپلوم ءۇشىن سول ماماندىقتارعا اقشا تولەپ وقىدى. مۇلدەم قابىلەتتەرى بولماسا دا، وسى «پرەستيجى» جوعارى ماماندىقتى ءتامامداسام بولدى، ادام بولىپ كەتەم دەگەن تالاي ارىپتەستەرىم جۇمىس تابا الماي قاتتى قينالدى. ءوز باسىم ترەندتىڭ جەتەگىندە كەتىپ قالماي، وزىنە ۇنايتىن ماماندىقتى تاڭداۋ وتە دۇرىس دەپ ويلايمىن. حالىققا جالپىلاما باعىت بەرىپ تۇراتىن مەملەكەتتىك باعدارلامالار مەن بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا ءجيى ايتىلاتىن ماماندىقتارى حالىق قۇلاعىنا شالىنىپ، ماماندىق تاڭداۋعا دا سەپتىگىن تيگىزەدى.

سيفرلاندىرۋ، وندىرىستىك جاڭعىرۋ، ونەركاسىپتىك دامۋ سياقتى كوپ سوزدەر ءجيى ەستىلگەن سوڭ، جوعارى وقۋ ورىندارى دا قالىسپاي تەحنيكالىق مامانداردى دايارلاۋعا جوسپارلانعان گرانتتارعا قول جەتكىزۋ ءۇشىن ارەكەت ىستەيدى. وسىنىڭ ءبارى تەحنكالىق مامانداردىڭ تاپشىلىعىن كورسەتىپ، ولاردىڭ مارتەبەسىن جوعارىلاتىپ، تۇلەكتەر تاراپىنان سۇرانىستى ارتتىرادى دەپ ويلايمىن. تەحنيكالىق ماماندىقتاردى جاقسى ءبىلىپ شىققان جاستار وزدەرىنە جۇمىستى شەت ەلدەن تابۋ وڭاي ەكەنىن ينتەرنەتتەن وقىپ، ءبىلىپ الادى. اسىرەسە، اقپاراتتىق جۇيەلەر سالاسىندا تەحنيكالىق بىلىكتىلىكتى جەتىلدىرىپ العان جاستار قاشىقتان جۇمىس ىستەپ، جالاقىلارىن شەتەلدىك ۆاليۋتادا الاتىنىنا سەنىمدى. شەتەلدىك ۆاليۋتامەن الاتىن جۇمىس ورىندارى ءوسىپ كەلە جاتقان جاستارعا قىزىق. جاھاندانۋ ءبىز ويلاعاننان الدەقايدا جاقىن.

- جاستار ماماندىق تاڭداۋدا شەشىمدى قالاي قابىلدايدى؟ ءدال قازىرگى نارىقتاعى جالاقىسىنا قاراي ما، الدە بولاشاق پەرسپەكتيۆاسىن ەسكەرە مە؟

- ءبىزدىڭ زەرتتەۋلەرگە جۇگىنسەك، ەلىمىزدىڭ جاستارىنىڭ كوپشىلىگى ماماندىقتى ويلانباي تاڭدايدى. ماماندىقتى تاڭداۋ ءالى دە سول باياعى ايتەۋىر ديپلومىم بولسىن، دەپ كەز كەلگەن قولجەتىمدى گرانت ءۇشىن ۋنيۆەرستيتەتتى تاڭداي سالىپ، ءتورت جىل وزىنە ۇنامايتىن ماماندىقتىڭ ارتىندا جۇرەدى. جالپى ەلىمىزدە ديپلوم ءۇشىن وقۋعا ءتۇسۋدى توقتاتۋ قاجەت ەكەنىن حالىق تۇسىنبەيدى. ديپلومى جوق ادامدار ءوزىن مۇشكىل سەزىنۋدى دوعارعان ءجون. قولىنان كەلەتىن، كوڭىلىنەن شىعاتىن كاسىپتى ۇيرەنىپ سونىڭ ءناپاقاسىن الىپ دامۋدى ويلاعان دۇرىس.

وسىدان ەكى اي بۇرىن شۆەيتساريانىڭ «Global Swiss Learning» كومپانياسىنىڭ قىزمەتكەرلەرىمەن بىرنەشە رەت كەزدەستىم. ول كومپانيانىڭ ايتۋى بويىنشا، شۆەيتسارياداعى بانكتەردىڭ ەڭ ۇلكەن باستىقتارىنىڭ تەك 30-40 پايىزى عانا جوعارى وقۋ ورىندارىن بىتىرگەن. قالعاندارىنىڭ ءبارى - «Vocational Education» وقۋ ورىندارىنىڭ تۇلەكتەرى. قازاقشا ايتقاندا، دەمالىپ ءجۇرىپ ءبىلىم العاندار. ياعني، بىزدەگى كوللەدج بىتىرگەن جاستار سياقتى. وكىنىشتىسى بىزدە جۇمىس بەرۋشىلەر كوللەدج تۇلەكتەرىن مەنسىنبەيدى جانە جۇمىسقا العاندا كوبىنە جوعارى ديپلومى بارلاردى تاڭدايدى. بۇل ارينە مينيسترلىك قاراماعىنداعى مەكەمەلەردىڭ كوللەدجدەردىڭ مارتەبەسىن تومەن دەڭگەيدە ۇستاپ تۇرۋى، دامىتا الماۋى. بالالاردىڭ ءبارى ماماندىقتى كوز جۇما تاڭدايدى دەپ ايتۋعا بولمايدى. اقىلمەن ماماندىق تاڭداپ، ءوز جولىن 5-10 جىلعا جوسپارلاپ تاستاعان بالالار دا بار. الايدا، وندايلاردىڭ سانى ايتارلىقتاي تومەن. ونداي جاستار كوبىنە بىلىمدەرىن ءجيى جەتىلدىرىپ، كاسىبي باعدارلاردى تەك قازاق پلاتفورمالارىندا عانا ءوتىپ قويماي، شەتەلدىك كاسىبي مامانداردان قاشىقتان اقىل- كەڭەس الىپ، «بولاشاق» باعدارلاماسىمەن شەت ەلدەن ءبىلىم الامىن دەپ جوسپارلاپ جۇرەدى. كوبى ينجينەريا، جاساندى ينتەللەكت، داتا اناليتيكا نەمەسە باسقا IT سالاسىنىڭ ماماندىقتارىن تاڭدايدى. بۇل ماماندىقتار پەرسپەكتيۆتى ءارى جالاقىسى دا جاقسى.

- وتكەن جىلى ءبىر توپ دەپۋتات جاستار سۇرانىسقا يە بولماعان ماماندىقتارعا وقىپ الىپ، جۇمىسسىز جۇرەدى، دەپ پىكىر ايتتى. ءسىزدىڭ ويىڭىزشا، ءبىز نەلىكتەن تالاپكەرلەردى قىزمەتكە ورنالاسۋ مۇمكىندىگى تومەن سالالارعا وقىتامىز؟

- بۇل - ءجيى كوتەرىلەتىن ماسەلە. شىنىمدى ايتسام، دەپۋتاتتار مەن شەندىلەر رەنجيدى. دەگەنمەن ايتپاسقا بولماس. وقۋعا بولىنگەن گرانتتاردى ۋنيۆەرستيتەتتەرگە ءبولىپ بەرۋدى توقتاتۋ كەرەك. گرانتتار بالالارعا بەرىلۋ كەرەك، ال بالا وزىنە ۇناعان ۋنيۆەرستيتەتتى تاڭداۋى قاجەت. سوندا ۋنيۆەرسيتەتتەر ءبىلىم ساپاسىن جاقسارتۋعا تىرىسادى. جاتاقحانا ساپاسىن، كولەمىن ارتتىرۋعا كوڭىل بولەدى. قازىر كەز كەلگەن ۋنيۆەرسيتەت ويىنا كەلگەن ماماندىققا ليتسەنزيا دايىنداپ، ءيتتىڭ يتاقايىن دايىندايدى. بۇل - مەنىڭ ويىمشا، قاتە.

بۇرىن مىسالى تەمىرجول سالاسىنىڭ ماماندارىن تەمىرجول سالاسىنا ماماندانعان ينستيتۋتتار دايىندايتىن. ال قۇرىلىسشىلاردى قازگاسا وقىتاتىن. گرانتتاردى اڭدىعان وقۋ ورىندارىنىڭ پىسىق رەكتورلارى كوپ گرانتتاردى جيناپ الىپ، ساپالى جاعداي بولماسا دا تالاپكەرلەردى دايىنداۋمەن اينالىسادى. قىزىعى - جىلدان جىلعا مەملەكەتىمىز جۇمىسسىزدار سانىن ازايتۋمەن كۇرەستى ارتتىرۋدا. ناتيجەسىن ستاتيستيكالىق دەرەكتەردەن ەستيمىز. ال قاراپايىم حالىقتىڭ بايىپ جاتقانى قاتتى كورىنبەيدى. بىزدەگى حالىقتى قىزمەتپەن قامتاماسسىز ەتەتىن مينيسترلىك، ءبىلىم مينيسترلىگى جانە بيزنەس اراسىندا بايلانىس ءۇزىلىپ قالعان. ءار مينيسترلىك ءوزىنىڭ كۇندەلىكتى تىرلىگىمەن، بيۋروكراتياسىمەن شاپقىلاۋدا. سول باياعى ستاتيستيكامەن ءبىرىن- ءبىرى الداۋدا. ەگەر نارىقتاعى ماماندار تاپشىلىعى دۇرىس انىقتالسا، شىنىمەن دە جوق مامانداردى دايىنداۋ دۇرىستالار ەدى.

قانداي مامان قاي سالاعا، قاي وڭىرگە، ءتىپتى قاي كومپانياعا تاياۋ 5 جىل ىشىندە كەرەك ەكەنىن انىقتاپ، ج و و- عا تاپسىرما بەرسە، مامان دايارلايتىن جۇيە قالىپتاسار ەدى. بىزدە بولسا جوعارى وقۋ ورىندارى ەسكى ءبىلىم باعدارلاماسىمەن، ەسكىرگەن نەمەسە كوزبوياۋشىلىق ءۇشىن دايىندالعان ستاتيستيكاعا جۇگىنىپ، بولاشاقتا نارىققا مۇلدەم قاجەت ەمەس مامانداردى دايارلايدى. سولاردىڭ ءبىرازى مەملەكەتتىك گرانتتارمەن ءبىتىرىپ شىعادى. ياعني، ءبىزدىڭ بيۋدجەت بولاشاق جۇمىسسىزداردى ءوندىرۋدى قارجىلاندىرادى. تۇبەگەيلى وزگەرىستەر جاسالماسا، بۇل جاعداي وزگەرمەيدى. «ەشتەڭە جاسالىپ جاتقان جوق» دەپ ايتۋعا بولمايدى. مەملەكەتىمىزدىڭ باسشىلىعى وسى جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا حالىقتىڭ تابىسىن ارتتىرۋ باعدارلاماسىن ۇسىندى. سونىڭ ىشىندەگى ءبىر جوبا «ماماندىعىم - بولاشاعىم» دەپ اتالادى. وسى جوبا اياسىندا بالالارعا كاسىبي باعىت- باعدار پروتسەسىن ەنگىزۋ، پروفوريەنتاتورلاردى دايىنداۋ، كاسىپورىندارمەن بىرلەسە نارىق تالابىنا ساي جاڭا وقۋ باعدارلامالارىن شىعارۋ، سودان سوڭ بارىپ حالىقتى جاڭا جۇمىس ورىندارىمەن قامتۋ قاراستىرىلعان. جوبا 2025 -جىلعا دەيىن جوسپارلانعان. جالپى جامان باستاما ەمەس. قانداي ناتيجە اكەلەتىنىن ۋاقىت كورسەتەر.

- الداعى 3 جىلدى قامتىپ كورەيىك. سىزدەردىڭ زەرتەۋلەرىڭىز بەن ساراپتامالارىڭىز بويىنشا الداعى 3 جىلدا قانداي ماماندارعا دەگەن سۇرانىس جوعارى بولماق؟

- ءبىز قازىر قازاقستاندا، ت م د ەلدەرىندە، باتىس ەۋروپا جانە سولتۇستىك امەريكادا بارىنشا سۇرانىسقا يە ءبىرقاتار ماماندىقتاردى انىقتادىق. ونىڭ ناتيجەسىندە بەكەند- قۇراستىرۋشى (سايتتارعا ارنالعان اقپاراتتاردى وڭدەۋ، ساقتاۋ باعدارلامالارىن قۇراستىراتىن مامان)، بيزنەس- ساراپشى جانە تەستىلەۋدەن وتكىزەتىن مامانداردىڭ جەتىسپەيتىنىن بايقادىق. بۇل تەك قازاقستاندا عانا ەمەس، بۇكىل الەمدە تاپشى. سونداي-اق، پروداكت مەنەدجەر (قانداي دا ءبىر جوباعا جەتەكشىلىك ەتىپ، ونى ىلگەرىلەتۋ شارالارىن ۇيىمداستىراتىن مامان)، فرونتەند قۇراستىرۋشى (سايتتاردىڭ ديزاينىن جاسايتىن مامان) سياقتى كادرلار دا كوپ سۇرانىستا.

الداعى ءۇش جىلدا ءار ماماندىق بويىنشا سۇرانىس كولەمىن ناقتى ەسەپتەۋ قيىن. بۇل رەتتە ءبىز اعىمداعى جاعدايعا قاراپ، تەك جوبالىق بولجامدار جاساي الامىز. مىسالى، قازاقستاندا جوعارىدا اتالعان ماماندارعا جىل سايىنعى قاجەتتىلىك 20 مىڭنان 30 مىڭعا دەيىن جەتەدى. 2019-2020 -جىلدارى قازاقستاننىڭ IT سالاسىندا شامامەن 110-155 مىڭ ادام جۇمىس ىستەدى. باسقا ەلدەردە بۇل قاجەتتىلىك ودان دا جوعارى بولۋى مۇمكىن. مىسالى، رەسەي فەدەراتسياسىندا جىل سايىن شامامەن 222 مىڭ جوعارى بىلىكتى مامان جانە 76 مىڭ ورتا بىلىكتى مامان تاپشىلىعى بايقالادى.

ەۋرووداق ەلدەرىندە ءىت ماماندارىن جالداۋ جانە دايارلاۋ جاعدايى اۋىر كۇيدە. ولار جىل سايىن ءۇندىستان، قىتاي جانە پاكىستاننان 500 مىڭنان استام شەتەلدىك ماماندى جۇمىسقا شاقىرۋعا ءماجبۇر. قاراپايىم مەحانيك- تراكتورشى ماماندىعىن الايىق. قازىر اۋىل شارۋاشىلىعى جاقسى دامىعان. ءبىراق قاي وڭىرگە بارساڭىز دا تاركتورشىلار جەتىسپەيدى. جالپى بولاشاقتا سۇرانىسقا يە ماماندىقتارعا قارايتىن بولساق، وندا قازاقستاننىڭ جاڭا كاسىپتەرى اتلاسىنا جۇگىنۋ قاجەت. وندا ءسىز جاقىن ارادا پايدا بولاتىن ماماندىقتاردى تابا الاسىز.

ءبىر قىزىق مىسالعا توقتالا كەتسەم. 2020 -جىلى وسى اتلاس جاريالانعاندا كوپ ادام وعان ەنگەن ماماندىقتارعا كۇمان كەلتىردى. اتاپ ايتقاندا، كيبەر- ادۆوكات ماماندىعىنا. ال ەندى وتكەن اپتادا سۇلەيمان دەميرەل ۋنيۆەرسيتەتىندە IT قۇقىق (ماگيستراتۋرا) ماماندىعىنا تالاپكەرلەردى قابىلداۋ باستالدى. مىنە، سوندىقتان الداعى ۋاقىتتاعى قاجەتتىلىكتى ەسكەرگەن ابزال.

- داستان اسپان ۇلى، تالاپكەرلەرگە پايدالى ءھام بولاشاعىن قالىپتاستىرۋعا سەپتىگىن تيگىزەر مالىمەتپەن ءبولىسىپ، تۇشىمدى سۇحبات بەرگەنىڭىزگە راحمەت!