مۇقاعاليدى جازۋشىلار وداعى مۇشەلىگىنەن «شىعارعان» كىم؟
ول ديۆانعا ەمەس، ۇستەلىمدى جاناي تۇرعان بيىك ارقالىقتى ورىندىققا وتىردى. ۇستىندە - قوڭىرقاي جىلى كۇرتەشەسى، باسىندا - قاۋقيعان سارى مالاقايى. ءوڭى جۇدەۋ. انشەيىندە جىميىسىن جاراسىمدى ەتىپ تۇراتىن بەت شۇڭقىرى سۋالىڭقى جاعىنا ءسىڭىپ كەتكەندەي. مەن ىرگە جاقتاعى ورىندىقتاردىڭ ءبىرىن الىپ، مۇقاڭمەن تىزە تۇيىستىرە بەرە: - مۇقا، حال- احۋالىڭ قالاي؟ - دەدىم. مۇقاڭمەن تانىستىعىمنىڭ باستاۋى 1970 -جىلدا، مەن «قازاق ادەبيەتى» گازەتىنىڭ رەداكسياسىندا قىزمەت ىستەپ جۇرگەن تۇستا جاتقان جانە قالايشا ەكەنىن بىلمەيمىن، مەن ءاۋ دەسكەننەن- اق «سەن» دەپ كەتكەنمىن- ءدى.
- ديۆانىڭا وتىرماعانىما سەن رەنجىمە، قىزتالاقتىڭ جۇمساعىن دا، قاتتىسىن دا كورىپ ءجۇرمىن عوي، اۋرۋحانادان كەشە شىقتىم، جارايدى، ونى قويشى، ساعان كەلگەن سەبەبىم: سەنىڭ اناۋ بۇعالتىرىڭ بار عوي، سول مەنىڭ «كوكقاعازىمدى» كورسە- اق جامان شوشيدى، ەي! سوعان ايتارىڭدى ايتشى! - دەدى ول. بويىنان الدەبىر تانىس ءدارى ءيىسىن سەزگەنمىن، ءبىراق ءمانىسىن سۇراعىم كەلمەگەن.
- شوشىعانى قالاي؟ - دەدىم، ەشتەڭە تۇسىنبەي.
- وزىنەن سۇرا، - دەپ ءسال جىميدى دا، مالاقايىن الىپ ديۆانعا تاستاي سالدى. قوبىراعان شاشىن قوس قولدىڭ ساۋساعىمەن ارتقا قاراي سالالاپ- سالالاپ تارادى. كەڭ ماڭدايى جارقىراي اشىلدى.
- قازىر سۇرايىن، - دەپ ورىنىما باردىم دا، بۋحالتەرياعا تەلەفون شالىپ، باس بۋحگالتەر فاريدا مينيكەيەۆانى شاقىردىم. مۇقاڭ: - قىزىق، - دەدى. - نە «قىزىق»؟ قاي سۇلۋ ەسىڭە ءتۇستى؟ - دەدىم، ازىلدەسە بەرەتىن ادەتىممەن. سول ارەدىكتە كەلىپ كىرگەن فاكەڭ نە ءۇشىن شاقىرىلعانىن اڭعارسا كەرەك، قولىنداعى «كوكقاعازدى» - ەڭبەككە جارامسىزدىق جونىندەگى بيۋللەتەندى ماعان ۇسىنا جاقىنداپ، مۇقاعاليعا قاراپ: - بۇلارىڭا اقشا تولەۋگە پراۆومىز جوق دەسەم، مىنا تەنتەك ۇقپايدى، - دەدى.
- «پراۆومىز جوعى» قالاي؟ - دەدىم. «كوكقاعاز» ەكەۋ ەكەن.
- ليتفوندتىڭ مۇشەلىگىنەن شىعارىلعان، وزىنە ايتقانمىن.
- «شىعارىلعانى» قالاي؟! - دەدىم، ەرىكسىز تاڭدانىپ.
- پوستانوۆلەنيەنى الىپ كەلەيىن، كورىڭدەر، - دەپ فاكەڭ بۇرىلىپ جونەلە بەردى.
- ايتتىم عوي، «قىزىق» دەپ؟! - دەدى مۇقاڭ، ءتيىستى اقشاسىن ساناپ العان كىسىشە جىلى كۇلىپ.
- «قىزىعىڭ» بار بولسىن! - دەدىم. «كوكقاعازدارىنا» قاراسام: بىرەۋى جاقىندا عانا بەرىلىپتى، ەكىنشىسى ءتورت اي مولشەرى بۇرىندا جازىلعان. فاكەڭ قايتادان كەلىپ، ءبىر پاراقتى الدىما قويدى. بولىمشەنىڭ رەسمي بلانكىسىندە «پوستانوۆلەنيە پراۆلەنيا» دەپ ورىس تىلىندە سايراپ تۇرعان قاۋلىنىڭ تۇجىرىمى: «مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ س س س ر جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەلىگىنەن شىعارىلعانى س س س ر جازۋشىلار وداعى ادەبي قورىنىڭ مۇشەلىگىنەن دە شىعارىلعانى بولىپ تابىلاتىنى» ايتىلىپتى. بولىمشە ديرەكتورى ءابدىراشيت احمەتوۆ قول قويىپ، ءمور باسقان.
- مىناۋ - قاتە. اناۋ جولعى كاسىپوداق ۇيىمىنىڭ قيسىنسىز ۋ- شۋى سياقتى بىردەڭەنى مالدانىپ جازعانسىزدار عوي؟! - دەپ فاكەڭە ورىنسىز رەنجىگەنىمدى اڭعارماي دا قالدىم. فاكەڭ:
- عابباس، سەن قىزىقسىڭ عوي، مەن پراۆلەنيەگە باعىناتىن بۋحالتەر عانا ەمەسپىن بە؟ - دەپ ورىندى كەيىدى.
- ءيا، قىزىق! - دەيدى مۇقاڭ، جايباراقات سويلەپ. ونىڭ ءسوزى قيتىعىما ءتيىپ: - مىنا قاۋلىنى ماسكەۋ بەكىتىپ قويسا، «قىزىق» سوندا بولادى، «قىزىقتىڭ» كوكەسىن سوندا كورەمىز! مۇقا، سەن تىرپ ەتپەي وتىر، مەن قازىر كەلەمىن، - دەدىم دە، ءانۋار ءالىمجانوۆقا بارىپ كەلەتىنىمدى ايتىپ، ەسىككە بەتتەدىم.
- ءبىرىنشى سەكرەتارعا باراسىڭ با؟ ول شەشەر مە ەكەن؟ - دەدى فاكەڭ، ماعان ىلەسە شىعىپ. ۇندەمەدىم. ءانۋار تۇرلىبەك ۇلى ءالىمجانوۆ جازۋشىلار وداعىنىڭ باسشىسى بولمەسىندە وڭاشا ەكەن. سالەمدەستىم دە، ءمان- جايدى ايتىپ، الگى قاۋلىنى ۇسىندىم:
- مۇقاعاليدى وداق مۇشەلىگىنەن شىعارعاندارىڭىز راس پا؟ قاشان بولدى؟ سەكرەتارياتتا شەشىلىپ پە ەدى؟ كوپشىلىك كەلىسپەپ ەدى عوي؟ - دەپ سۇراقتى شۇبىرتتىم. انەكەڭنىڭ قاباعى ءتۇيىلىپ، كوزى وتكىرلەنە قالدى. باسىن شايقاپ: - اكاۋ، (انەكەندە وسىلاي «اكاۋ» دەيتىن ءسوزسىرالعىسى بار- دى، - ع. ق. ) ، ءبىر رەت حاتشىلار ماجىلىسىندە اقىلداسقانبىز. ءبىرىمىز: «وداقتان شىعارايىق!» دەپ، ءبىرىمىز: «مۇشەلىگىن ءبىر جىلعا توقتاتىپ، شارتتى جازا قولدانايىق!» دەسكەنبىز. مەن ول ەكى ۇسىنىسقا دا كەلىسىم بەرگەن جوقپىن، ۇيات بولادى عوي! ول مۇقاعالي عوي، اكاۋ! ايتپاقشى، كاسىپوداق مۇشەلىگىنەن شىعىپ قالعان مۇقاعاليدىڭ ماسەلەسىن قاراپ، ءبىزدىڭ جىگىتتەر ۇياتقا قالىپتى عوي، وزدەرى وسى قىزىق! - دەپ يىعىن كۇجىڭ ەتكىزەدى.
- «قىزىق» كوبەيدى، اقىرى قايىرلى بولسىن، ال انداعى قاۋلىنى زاڭسىز دەپ ماسكەۋگە حات جىبەرەمىن دە، ول جاقتىڭ جاۋابىن توسپاي- اق، بيۋللەتەندەرىنىڭ اقشاسىن تولەپ بەرەمىن، - دەدىم. انەكەڭ قاۋلىنى ماعان قايىرىپ: - دۇرىس، دۇرىس! - دەدى. مەن ۇستەلگە قاۋلىنى اۋدارىپ توسەدىم: - انەكە، وسى ايتقاندارىڭىزدى مىنانىڭ سىرتىنا قازىر جازىپ قويامىن، - دەدىم. - ءسويت، مەن قول قويىپ بەرەيىن، - دەدى ول.
بولمەمە ورالسام، مۇقاڭ جوق! بۋحگالتەريا بولمەسىنە باس سۇقسام، الدەنەنى ايتىپ، قىز- كەلىنشەكتەردى ءماز- ءمايرام ەتىپ سوندا وتىر!
- فاكە، «تەنتەگىڭىزدىڭ» مۇشەلىكتەن شىعارىلعانى بەكەر، مىنا قاۋلىلارىڭىز كۇشىن جويدى، ەندى بيۋللەتەندەرىنىڭ اقشاسىن تولەپ بەرىڭىز! - دەدىم.
- ماعان ءبارىبىر، - دەدى فاكەڭ «قاۋلىلارىڭىز» دەگەنىمدى تاعى ۇناتپاي.
- ال، مۇقا، اقشاڭدى ەرتەڭ الاسىڭ، سەن ەندى اۋىرعاندى قوي، ۋادەڭدى بەر، اكەل قولىڭدى! - دەپ ازىلدەدىم. ول قولىمنان ۇستاپ كۇلىمدەپ وتىردى دا:
- ءاي، عابباس، اۋىلدا سەنىمەن جاستى ءىنىم بار، اتى - توقتارباي، مەنەن ءتورت جاس كىشى، ەكەۋىڭ تۇيدەي قۇرداس ەكەنسىڭدەر، ەكەۋىڭدى ءالى تانىستىرامىن، - دەپ ورنىنان تۇرىپ، يىعىمنان ءبىر قاقتى دا، ماڭقيىپ شىعىپ كەتتى. مەنىڭ كوز الدىما مۇقاڭمەن جاستى اعام قادەستىڭ (وسكەمەندە تۇرادى) قىمبات كەلبەتى كەلە قالدى. ەرتەڭىندە تۇستەن كەيىن بولمەمنىڭ ەسىگى تاعى شالقاسىنان اشىلىپ، مۇقاعالي ماڭ- ماڭ باسىپ كىرىپ كەلە جاتتى. تۋ سىرتىنان بايبىشەسى لاشىن جەڭگەمىز كورىندى. سالەم بەرە كوتەرىلدىم. مۇقاڭ مەنى قۇشاقتاپ:
- باۋىرىم، كوپ راحمەت، راحمەت! جەڭگەڭ اقشاسىن، انە، قالتاسىنا سيعىزا الماي تۇر. اي، بايبىشە! - دەپ جەڭگەمىزگە بار دەنەسىمەن بۇرىلا قارادى دا:
- سەن مىنا عابباستىڭ ۇيىندەگى كەلىنگە شۋبا اپەر، ۇقتىڭ با؟ وبيازاتەلنو اپەر، اقشا جەتەدى قىزتالاق! - دەدى، كوڭىلى تاسي اڭقىلداپ سويلەپ. جەڭگەمىز جىميىپ باسىن يزەدى.
- مۇقا، سەن ەندى اۋرۋدى ۇمىت، كەلىنىڭە كيگىزگەن شۋباڭ سول بولسىن، اۋىرما، امان ءجۇر! - دەدىم.
- جارايدى! - دەپ جايدارىلانا كۇلدى.
«ماقاتايەۆتى جازۋشىلار وداعى مۇشەلىگىنەن شىعارۋ كەرەك» دەگەن ۇسىنىستى جاساعان - ولجاس
مۇقاعاليمەن جازۋشىلار وداعىندا، كوشەدە تالاي رەت كەزدەسىپ، اڭگىمەلەسكەنمىن. دۇرىس ساتىندە دە، «بۇرىس» ساتىندە دە. «بۇرىس» دەپ وتىرعانىم - قىزۋ جۇرەتىن كەزدەرى. ونىسىن توڭىرەگىندەگىلەر تۇگەل بىلەتىن ەدىك قوي. ول كوڭىلشەك ادام بولاتىن. كەيدە «اتتەڭ» بولىپ قالاتىنى سول مىنەزىنەن ەدى. ءانۋار ءالىمجانوۆتىڭ مۇقاعاليدى دا، توقاش بەردياروۆتى دا «بۇرىس» ساتتەرىندە كەلگەندەرىندە دە قالايدا قالجىڭ كۇلكىمەن قارسى الىپ، قياس قىلىقتارىن كەشىرىپ، الداپ- سۋلاپ شىعارىپ سالىپ تۇرعانىن بىرنەشە رەت كوردىم. «اكاۋ، جارايدى دەدىم، جارايدى ەندى، ەرتەڭ كەلشى، ءبارى بولادى، ەرتەڭ كەل!» دەپ، شاعىن دەنەسى سەلكىلدەي كۇلىپ، قاراپ تۇراتىن. ەكەۋىنىڭ تالانتىن سىيلايتىن. سىيلاماسا، ادالدىعىنا، اقجۇرەكتىلىگىنە سەنبەسە، ءبىرىنشى باسشىنىڭ اتى - ءبىرىنشى باسشى، مىسالى، ەكەۋىن جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەلىگىنەن شىعارۋعا تىرىسقانداردى جاقتاي سالاتىن ەدى، استە قارسى بولماس ەدى، قورعاماس ەدى. مۇقاعالي ماقاتايەۆ تا، توقاش بەردياروۆ تا جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەلىگىنەن شىعارىلعان ەمەس، «شىعاردى» دەپ الدەكىمدەر الىپقاشتى ءسوز تاراتىپ جىبەرىپتى. ال ەكى اقىننىڭ قازاقستان جازۋشىلارىنىڭ سول جىلدارداعى قۇرىلتايلارىنىڭ بارىنە كادىمگى رەسمي دەلەگات بوپ قاتىسقاندارى انىق.
وسى تۇستا مىنا ءبىر ءجايتتى دە ءمالىم ەتەيىن. جوعارىدا ءانۋاردىڭ «ءبىزدىڭ جىگىتتەر قىزىق» دەگەنى كاسىپوداق جينالىسى جايىندا. ءبىر كۇنى وداقتىڭ كاسىپوداق كوميتەتى جالپى جينالىسىن شاقىردى. قارالماق ماسەلەلەردىڭ ءبىرى - مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ ءتارتىبى. جينالىستى ولجاس سۇلەيمەنوۆ اشىپ، جۇرگىزىپ وتىردى. نەگىزگى ماسەلە بويىنشا بايانداما جاسالىپ، جارىسءسوز بولىپ، ودان سوڭ كۇن تارتىبىندەگى باسقا ماسەلەلەردى قاراۋعا كەزەك كەلدى. ولجاس ادەتىنشە مۇقاعاليعا ءشۇيىلىپ ءبىراز سويلەپ: «ماقاتايەۆتى كاسىپوداقتان، جازۋشىلار وداعى مۇشەلىگىنەن شىعارۋ كەرەك!» دەپ ۇسىنىس جاسادى. مىنبەرگە شىققاندار قوستاي باستادى. مەن شىعىپ:
- مۇقاعاليدىڭ اندا- ساندا ماساڭداۋ جۇرەتىنى راس، ءبىراق، ەشكىمنىڭ باسىن جارعان جوق، كوزىن شىعارعان جوق، ساكەنىنەن، ءىلياسىنان، بەيىمبەتىنەن، مۇحتارىنان، سابيتىنەن، باسقا دا ۇلكەن- كىشى تۇلعالارىنان ايىرىلعان قازاق ادەبيەتىنە ەندى جەتپەي تۇرعانى مۇقاعاليدى قۋىپ تاستاۋ ما؟ - دەي كەلىپ، ورىنسىز ۇسىنىسقا مۇلدە قارسى ەكەنىمدى ايتتىم. جازۋشىلار بەكسۇلتان نۇرجەكيەۆ پەن ورازبەك سارسەنبايەۆ مەنى قوستاپ سويلەدى. يۋ- قيۋ ءورشىدى. و تۇستان، بۇ تۇستان الا- قۇلا ءسوزدى ايقاي شىقتى. سول كەزدە الدەكىم:
- مۇقاعالي كاسىپوداقتىڭ مۇشەلىك جارناسىن ۋاقتىلى تولەپ ءجۇر مە، سونى ايتسىنشى ءوزى! - دەدى. مۇقاعالي زالدىڭ ورتا شەنىندە وتىرعان- دى. جۇرت: «ءيا، ءيا، ايتسىن!» دەسىپ، مۇقاعاليعا جالت- جالت قاراستى. ول ءتىسى اقسيا كۇلىپ وتىر. قولىن سىلتەيدى. جانە بىرەۋ: «ونىڭ ايتقىسى كەلمەسە، كوميتەتتىڭ جارنا جيناۋشىسى كىم ەدى، سول ايتسىن!» دەپ تالاپ ەتتى. كوميتەت ءتوراعاسىنىڭ تۇرمىس ماسەلەلەرى جونىندەگى ورىنباسارى ءبىزدىڭ بۋحگالتەر فاريدا مينيكەيەۆا ەدى، سول كىسى ورنىنان تۇردى دا: «مۇشەلىك جارناسىن ءۇش جىل بويى تولەمەگەندىگى سەبەپتى ماقاتايەۆ جولداس مۇشەلىكتەن الدىڭعى جىلى شىعىپ قالعان»، - دەدى. قارق- قارق كۇلكى زالدى جارىپ جىبەرە جازدادى. قىزىل شەكە بولا باستاعان كوپشىلىك سول كۇلگەن بويى تاراپ كەتە باردى. جينالىس جايىنا قالدى. «ءبىزدىڭ جىگىتتەردىڭ قىزىعى» - سول!
ەندى مىنا ءبىر قۇجاتقا ۇڭىلەيىك: «ءانۋار! ايىپ ەتپە، سەنىڭ الدىڭا بارىپ بارلىق جاعدايىمدى ايتۋعا ارلانىپ وتىرعانىم جوق. سەن قابىلدامايدى، تىڭدامايدى دەگەن دە ويدان اۋلاقپىن. سەنىڭ قازىرگى جۇمىسىڭ قاۋىرت، ونى دا تۇسىنەم. سوندىقتان مەنىڭ جاڭا جىلدان بەرگى جاعدايىمدى ءوزىڭ بىلەسىڭ بە، جوق پا دەپ حات جازۋىما تۋرا كەلدى. مەنىڭ، سەميامنىڭ قازىرگى ءحالى وسىعان مويىن ۇسىندىردى مەنى. ۇيىڭە بارىپ جولىعۋدى ۇيات كوردىم. تاعى دا وتىنەم، ايىپقا بۇيىرما. وزىڭە بەلگىلى بولار، بيىلعى جىل (1973) ماعان ونشاما قۋانىش اكەلە قويعان جوق، ازىرشە. «جۇلدىزدان» مەنى بوساتقان، ول كەزدە سەن و ا ر جاققا كەتكەن ەدىڭ. سەنىڭ كەلىسىمىڭ بولدى ما، جوق پا، ول جاعى ماعان ءالى بەلگىسىز. ءوزىم دە كىنالىمىن، ارينە، دەگەنمەن دە، ءدال جاڭا جىل كەلگەندە، بالالارىمنىڭ جەپ وتىرعان قورەگىنەن اجىراتاتىنداي ەشكىمگە ەشنارسە ىستەي قويعان جوق ەدىم... جاسىراتىنى جوق، بايقايمىن، سەن ماعان سۋىق قارايسىڭ. سەن مەنى، مەنىڭ بولمىسىمدى تانيتىن سياقتى ەدىڭ عوي. تۇسىنبەيمىن، قانداي عانا وسەكشىنىڭ تىلىنە ەردىڭ؟!
ارامدىق، ادامعا دەگەن جاۋىزدىقتان بويىن اۋلاعىراق ۇستايتىن ءبىر ادام مەندەي- اق بولار (وسىلاي دەۋگە ۇيالمايمىن!) . ەگەر مەن تاراپىنان كوبىك ەزۋ بىرەۋلەر ساعان بىردەڭە دەپ جەتكىزسە، ونىڭ ءبارى جالعان ەكەندىگىن ءتۇسىنۋىڭدى وتىنەم. ال الگى دەرت، ىشىمدىك ماسەلەسىنە كەلەتىن بولساق، ەندى ونىڭ ءيىسىن سەزدىرىپ، ءىزىن دە بىلدىرمەۋگە بەل بايلاعام. ەسىڭدە بولسىن، بۇل - مەنىڭ ازاماتتىق ءسوزىم! ادامنىڭ ءبارىن دوس ساناپ، كوڭىلدەرىن جىقپاي، كولگىرسىپ كەلىپپىن. بايقاسام، مەندە دوس جوق ەكەن. دۇشپانىم بار ما، جوق پا، بىلەيمىن. مەندەگى بار ايىپ - جەك كورەتىن، قۇلقىم سۇيمەيتىن ادامعا جەك كورەتىنىمدى، قۇلقىم سۇيمەيتىندىگىن سول ادامنىڭ الدىندا وپ- وڭاي ءبىلدىرىپ الاتىندىعىم (ىشسەم دە، ىشپەسەم دە). ءانۋار! بۇگىننىڭ قىزىعىنان، راحاتىنان، بايشىلىق- بارشىلىعىنان قانشاما بەزىنىپ، بولاشاق ءۇشىن، قاۋىم ءۇشىن، بولاشاقتىڭ ادەبيەتى ءۇشىن ءومىر سۇرەيىن دەسەم، مەنىڭ قازىرگى بولمىس- تۇرمىسىم سونشاما ەزىپ، جانشىپ، جۋاسىتىپ بارادى. ءوزىم جارىق دۇنيەگە اكەلگەن بالالارىمنان ارتىق باقىت جوق ماعان. سولاردى ويلايمىن، قيىنداپ كەتتى...
ءوتىنىش: ەگەر مەنەن ءۇمىتىڭدى ءبىرجولا ۇزبەسەڭ، مەنى ءوزىڭنىڭ قاراۋىڭا جۇمىسقا ال. اقىندىعى دا، تالانتى دا، اتاعى دا قۇرىسىن، بالالارىمنىڭ جوقشىلىقتا بولۋىن كورگىم كەلمەيدى. ءبارى دە ەرجەتىپ، ەستەرى كىرىپ قالىپتى، ۇيالىپ ءجۇرمىن سولاردان... ءوزىڭ بىلەسىڭ، قىرىقتان اتتانىپ بارام عوي، ەندى قانداي بالانىڭ قاراۋىنا بارىپ ادەبي قىزمەتكەر بولماقپىن. نە دە بولسا، ءوز قاراۋىڭا ال، باتىر! قيىنداپ كەتتى. سەنەن العاشقى دا، اقىرعى دا ءوتىنىشىم وسى. قالعانىن ازاماتتىعىڭنان، قۇربىلىعىڭنان كۇتتىم!
سالەممەن، مۇقاعالي.
20. 03. 1973 ج. پانفيلوۆ، 147 «.
بۇل حاتتان كەيىن ەكەۋى جاقسىلاپ اڭگىمەلەسكەن بولار. كوپ كەشىكپەي مۇقاعالي ماسكەۋگە، ادەبيەت ينستيتۋتىنا وقۋعا جىبەرىلگەن. ول ءانۋاردىڭ: مۇنداعى «دوستارىنان» ۋاقىتشا بولسا دا قول ءۇزسىن، ۇلكەن ورتانى كورسىن، وقىسىن، ويلانسىن دەگەن قامقورلىق نيەتى عوي. ءبىراق مۇقاعالي تياناقتاپ وقي المادى. سول تۋرالى ءانۋارعا ينستيتۋتتان 1973 -جىلعى قاراشادا حات كەلىپتى. جولداعان كىسى اتى- ءجونىن انىق جازباستان يىرلەپ قول قويا سالعان. ول ءبىزدىڭ اقىندى «ستيحيينايا ودارەننوست كوتوروگو نەسومنەننا» دەپ باعالاي كەلىپ، وقۋدان شىعارۋعا ءماجبۇر بولعاندارىن وكىنە مالىمدەپتى. ال ءانۋار حات يەسىن ابدەن تانيتىن بولسا كەرەك، جاۋابىن: «ۋۆاجاەمىي الەكساندر پەتروۆيچ!» دەپ باستاپ، مۇقاعاليدى ءوزىنىڭ جوعارى قۇرمەتتەيتىنىن ايتىپ (مۇراعاتجايداعى ورىسشا نۇسقاسىنان سول جەردە قالايدا قازاق تىلىنە اۋدارىپ جازىپ العانىمدى ۇسىندىم):
«... مۇقاعالي ماسكەۋدەن قايتىپ كەلگەندە مەن شەت ەلدە ەدىم، ول ورنىمدا قالعان حاتشىعا: «جازۋشىلار وداعى الدىندا ۇياتتىمىن. ەندى مۇندا جۇرە المايمىن، اۋىلىما كەتىپ بارامىن، جاڭا جىر جيناعىمدى دايىنداپ بولعان سوڭ كەلەمىن»، - دەپ كەتىپتى... تالانتتى اقىننىڭ وداققا تانىلۋى ءۇشىن كىتابىن ماسكەۋدە ورىس تىلىندە شىعارعىمىز كەلەدى، ءسىز كومەكتەسسەڭىز جارار ەدى»، - دەپ جازىپتى.
كەيىندە اقىنىمىزدىڭ الماتىدا «زوۆ دۋشي» دەگەن اتپەن شىققان (ورىسشالاعاندار ءانۋاردىڭ ماسكەۋلىك دوستارى - يۋ. الەكساندروۆا مەن م. كۋرگانتسيەۆ) ءۇش داستانى مەن 55 ولەڭى ەنگىزىلگەن جيناعىنا العىءسوزىن ءانۋار جازعان. وسىنداي ادال پىكىرلى ءانۋاردىڭ مۇقاعاليعا قاشاندا وڭ كوزىمەن قاراعانىنا بۇل جانە ءبىر دالەل. ءانۋار بولماسا، بۇل جيناق شىقپاس تا ەدى (ءسوز ىڭعايىنا قاراي ايتا وتىرۋعا بولار ءبىر ءجايت: كەيىندە لەنينگراد باسپاسىنان جارىق كورگەن «پوەتى كازاحستانا» جيناعىن مۇحتار ماعاۋينگە قۇراستىرتىپ، جولىن اشقان دا ءانۋار ەكەن). «ءانۋار جازۋشىلار وداعىن باسقارىپ تۇرعانىندا مۇقاعاليدى، توقاشتى وداق مۇشەلىگىنەن شىعارىپ تاستاعان بولاتىن» دەگەن «جاڭالىق» مۇلدە بەكەر. قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇراعاتجايىندا باسقارما حاتشىلارى القاسىنىڭ 1974 -جىلعى قاڭتاردىڭ 24- كۇنى وتكىزگەن ءماجىلىسىنىڭ №3 «ا» قاۋلىسى بار. وندا مۇقاعالي ماقاتايەۆتى ك س ر و جازۋشىلار وداعى مۇشەلىگىنەن شىعارۋعا شەشىم قابىلدانعانى جازىلعان. ول-جالعان شەشىم. سەبەبى: بىرىنشىدەن، سول ماجىلىستە قارالعان نەگىزگى ماسەلە جايىندا بايانداما جاساعان قالاۋبەك تۇرسىنقۇلوۆتان (وداق باسقارماسىنىڭ ءۇشىنشى حاتشىسى) كەيىن سۇراعانىمدا ول جولى مۇقاعالي تۋرالى ەشقانداي ءسوز بولماعانىن ايتتى.
ەكىنشىدەن، ق ج و باسقارماسىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى ءا. ءالىمجانوۆ ماسكەۋدە ءىسساپاردا جۇرگەن، ال ءبىرىنشى باسشى جوق كەزدە كىمدى بولسىن مۇشەلىكتەن شىعارۋ سياقتى كۇردەلى ماسەلە قارالمايتىنى وزىنەن- ءوزى بەلگىلى. ەگەر ءتىپتى ءبىر شۇعىل سەبەپتەرمەن قاراۋ قاجەت بولعان كۇننىڭ وزىندە ءماجىلىستى ءبىرىنشى باسشىنىڭ مىندەتىن ۋاقىتشا اتقارۋشى ەكىنشى باسشى - ءىلياس ەسەنبەرلين وتكىزىپ، شەشىمگە سول قول قويۋعا مىندەتتى ەدى. ولاي بولماعان. سىرتقى بايلانىس جونىندەگى حاتشى ء(تورتىنشى) و. سۇلەيمەنوۆ قول قويىپتى، ەسەنبەرلين وتىرعاندا ونىڭ ءدال سول جولى ويتۋگە قۇقى جوق بولاتىن. ۇشىنشىدەن، قاۋلىنىڭ ءوزىن «ا»، «ءا»، «ب» ... دەپ نومىرلەۋ ەشقاشان بولعان ەمەس. قوسىمشا ماسەلە قارالعان بولسا، وندا سول قاۋلىنىڭ باپتارىنا قوسىمشا رەتىندە: «ا»، «ءا»، «ب» ... دەپ تارماق ەنگىزىلەدى. ياعني مىناۋ «№3 «ا» قاۋلى» الدەكىمگە نە مۇقاعاليدى مۇقاتۋ ءۇشىن، نە ءانۋاردى ارانداتۋ ءۇشىن كەرەك بولعان دا، كەيىن، ماجىلىستەن سوڭ جازىلعان، دەمەك، جالعان قۇجات ەكەنى داۋسىز.
جالعاندىعىنا جانە ءبىر دالەل- ول ماجىلىستە مۇقاعاليدىڭ ءتارتىبى قارالسا، شەشىم قابىلدانباستان بۇرىن تالقىلاۋ، پىكىرلەسۋ بولۋى، شەشىمنىڭ نەشە داۋىسپەن ماقۇلدانعانى ايتىلۋى تالاپ ەتىلەدى عوي، ال جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇراعاتجايىندا ونداي قۇجات (ءماجىلىس حاتتاماسى) جوق، پالەنباي ءماجىلىس ءوتتى، تۇگلەنباي شەشىم قابىلداندى دەگەن جارتى پاراق جازبا عانا بار. قانشاما جىل قىزمەتتەس، جولداس بولىپ جۇرگەنىمدە انەكەڭنىڭ قول استىنداعى قىزمەتكەرلەردىڭ بىردە- ءبىرىن، ءتىپتى جۇمىستان شىعارماق تۇرعاي، رەنجىتكەنىن دە كورگەن ەمەسپىن. ۇلكەن- كىشىمەن ازىلدەسىپ، قاتار قۇربىسىنداي تەڭ سويلەسەتىن، ولاردىڭ اعاتتىقتارىنا كەشىرىمدى ەدى. «جۇيرىكتىڭ ءتۇبىن بەرىك الادىنى» بەكەر ايتپاعان عوي. انەكەڭ سول بەرىك ازامات بولدى!
مۇقاڭ اۋرۋحانا كيىمىمەن قاشىپ كەلىپتى...
مۇقاعاليدى اقىرعى كورگەنىم 1976 -جىلدىڭ باس شەنىندە. ءبىر جاققا ءبىر شارۋامەن بارۋعا بولمەمنەن شىعا بەرگەنىمدە ونىمەن بەتپە- بەت ۇشىراستىم.
- و، مۇقا، اسسالاۋماعالەيكۋم! - دەدىم، ءسال اڭتارىلىپ.
- ۋاعالەيكۇماسسالام! كابينەتىڭە كىرەيىك، سەندە سروچنىي شارۋام بار، - دەدى. اۋرۋحانا ءيىسى مۇلدە مۇڭكي قالدى.
- سۇلۋ مەدسەسترالارىڭ دارىگە شومىلدىرىپ جىبەرگەن بە، نەمەنە؟ - دەپ قالجىڭداي كىردىم بولمەگە. ونىڭ الىپ دەنەسى ءمۇجىلىپ كەتكەنىن اڭعارىپ، ىشتەي تىكسىندىم دە.
- اياۋشى ما ەدى قىزتالاقتار، ايامايدى عوي، - دەگەن مۇقاڭ كەڭ پالتوسىنىڭ تۇيمەلەرىن اعىتىپ جىبەردى دە: - مىنە! - دەدى. پالتوسىنىڭ استى - اۋرۋحانانىڭ تانىس كيىمى: ءتۇسى وڭعان بوزعىلت پيجاما، سارعىش كويلەك.
- ويباي- اۋ، مۇقا- اۋ، توڭىپ كەتكەن جوقسىڭ با؟! مىناۋىڭ نە، بۇل قاي ءجۇرىسىڭ؟ !
- بۇل ءباتشاعاردا توڭاتىن ەشتەڭە قالعان جوق، مىنادان تومەن قاراي، - دەپ ول كىندىك تۇسىنا الاقانىن كولدەنەڭ ۇستادى، - مىنە، مىنادان تومەن قاراي ۋكول سالماق تۇرعاي كەزدىك سۇعىپ الساڭ دا تۇك سەزبەيدى، قىزتالاق. تيحيي چاستا تىراعايلاپ قاشىپ كەلدىم، باۋىرىم، اعاڭا اقىرعى رەت ءبىر كومەك كورسەت، ءما، ارىزىم، - دەدى دە، بۇكتەلگەن پاراقتى ۇستاتا سالىپ، ديۆانعا بارىپ جانتايدى.
- قاشىپ كەلسەڭ - كەل، تەك «اقىرعى» دەگەن ءسوزىڭدى قايتىپ ال! - دەدىم.
- ايتىلار ءسوزدىڭ ايتىلعانى جاقسى. بۇل اعاڭ ... قاپ، انداعىنى ولەڭمەن جازباعان ەكەنمىن، ەسكەرتكىش بولاتىن.
- قايداعىنى ايتپا! - دەپ تاعى رەنجىدىم دە، ارىزىنا كوز تاستادىم. «دەنساۋلىعىمنىڭ ناشارلاپ بارا جاتقانىن ەسكەرىپ، ماتەريالدىق كومەك كورسەتسەڭىزدەر ەكەن» دەگەن جالعىز سويلەم جازىپتى. قاعازىنان دا ءدارى ءيىسى شىعىپ تۇرعانى ەسىمدە. بۋحگالتەريادان كاسسير قىزدى شاقىرىپ الدىم دا، ارىزدىڭ ەتەگىنە «150 سوم» دەپ جازىپ، كاسسيرگە تەز الىپ كەلۋدى سىبىرلاپ قانا تاپسىردىم، مۇقاڭا بۇرىلسام، ول تەرەزەگە بەي- جاي قاراپ، جانتايىپ جاتىر ەكەن. قىز شىعىپ كەتكەن سوڭ اقىرىن جوتكىرىندى دە:
- ءومىر- اي، ءومىر دەپ جۇردىك، ءبىر جىلادىق، ءبىر كۇلدىك... سولاي، باۋىرىم، بۇل جامان اعاڭ اۋرۋحانادا اقىرعى ولەڭدەرىن جازىپ جاتىر، قۇدەكەڭ ەندى ءبىر اي مۇرسات بەرسە، سونىسىنا دا شۇكىرشىلىك ەتەرمىن، - دەدى. جۇرەگىم ءدىر ەتتى. كەۋدەمە ءبىر سۋىق قۇيىن سۇڭگي كىرىپ، قايتا شىعۋعا ارپالىسىپ، قۇددى بەيمالىم ءبىر حايۋانشا قۇتىرىنىپ، ىشكى سارايىمدى الدە تىرنالاپ، الدە تىستەلەپ جۇلقىلاعانداي اۋىر كۇي كەشە باستادىم. مۇقاڭا قاراۋعا دا، بىردەڭە دەۋگە دە ءداتىم قالماعانداي. قاعازدارىمدى اۋدارىستىرىپ، اققۇلا جوقتى ىزدەۋگە كىرىستىم. انشەيىندە بەزىلدەي بەرەتىن تەلەفونىم دا تىم- تىرىس. ەسىك اشىلدى. فاريدا ەكەن.
- فۋھ، ءدارى ساسىپ تۇر عوي! - دەپ سويلەپ كەلىپ، مۇقاعاليعا قاراپ: - ءا، تەنتەك، حال قالاي؟ - دەدى جىميىپ. مۇقاڭ ماڭقيا بۇرىلىپ، ورنىنان جايلاپ تۇرىپ:
- ە، فاكە، حال دەيتىن حال قالعان جوق، قوشتاسقالى كەلدىم، - دەدى. توبەسىنە جىلجىپ كەتكەن سارى مالاقايىن ميلىعىنا باسىڭقىراپ قويدى.
- ءاي، تەنتەك، جامان ءسوز ايتپا، نە بولدى ساعان؟! بۇ كۇندە كىم اۋىرماي ءجۇر؟ ! - دەدى فاكەڭ. مەن ول كىسى الىپ كەلگەن 150 سومدى جانە شىعىس وردەرىن مۇقاڭا ۇسىنىپ:
- ازىرشە وسىنى الا تۇر، الگى ماكسيمالنىي مولشەر دەگەنىمىز عوي، كەيىنىرەك تاعى كورەرمىز، - دەدىم. ول اقشانى قويىن قالتاسىنا «ءبىسسىمىلدا» دەپ سالىپ، وردەرگە قولىن قويدى. ءسويتتى دە فاكەندى يىعىنان اقىرىن قۇشاقتاپ، سامايىنان ءسۇيدى. ودان سوڭ مەنى كەڭ قۇلاشىن جايا قۇشاقتاي بەرە بەتىمە قاراپ كىدىردى. كوزىنىڭ قيىعى ۇزارىپ، مۇرنىنىڭ دوڭەسى كوتەرىلىپ كەتكەن ەكەن. كوزىن كوزىمە قاداپ، ماڭدايىما ماڭدايىن تىرەپ: - كوپ جاسا! قوش بول! - دەپ قىستىعا كۇبىرلەدى دە، باياۋ بۇرىلىپ، جىلجىپ كەتە باردى. مەنىڭ كەڭسىرىگىم ۋداي اشىدى...
1976 -جىلدىڭ قاراشاسىندا كومسومول مەن امانگەلدى كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىنداعى اۋرۋحاناعا تاعىدا ءتۇستىم. ءبىر كۇنى دالىزدە تانىس بايان مەدبيبى كەزدەسىپ، ەكەۋمىز وتكەن- كەتكەن جايىتتەردى ەسكە الا ءبىراز اڭگىمەلەستىك. بايان «لەنينشىل جاس» گازەتىن جىلدا جازدىرىپ الاتىنىن، گازەتتەن ەڭ اۋەلى ولەڭ ىزدەيتىنىن، ال ولەڭ وقىعان سايىن مۇقاعالي اعاسىنىڭ ءبىر قىلىعى ەسىنە تۇسەتىنىن ايتتى. مۇقاڭ اۋرۋحانادا سوڭعى جولى جاتقانىندا ءبىر كۇنى تۇسكى استان كەيىن ىزدەگەندەرىندە تابىلماي، بايان قاتتى ابىرجىپتى. كوپ جۇرۋىنە، دالاعا شىعا بەرۋىنە بولمايتىن اۋىر سىرقات ادام تىنىم مەزگىلىندە (تيحيي چاس) ورىنىندا جوق. بايان نە ىستەرىن بىلمەيدى، كەزەكشى دارىگەرگە، ءبولىم مەڭگەرۋشىسىنە ايتۋعا باتپايدى. مۇقاڭنىڭ كەشكى اسقا دەيىن، ايتەۋىر، امان- ەسەن كەلۋىن تىلەپ، ىشتەن تىنادى. مۇقاڭ كەشكى اسقا جارتى ساعات قالعاندا كەلىپتى. گازەتكە وراپ قۇشاقتاپ العان نارسەسى بار. قاتتى دەمىككەن. اياعىن ارەڭ باسادى. بايان تۇرا ۇمتىلىپ، قولتىعىنان دەمەپ، پالاتاسىنا اپارادى، توسەگىنە وتىرعىزادى:
«اعاتاي- اي، قايدا ءجۇرسىز؟ !» دەپ شىرىلدايدى. اعاتايى قۇشاعىن اشىپ، وراۋلى نارسەنى وعان ۇسىنىپ، دەمىگە وتىرىپ ەمىرەنە قاراپ: «اينالايىن قارىنداسىم، قىزىم... اينالايىن، انداعى ساعان... سەندەرگە... وسىنداعى قىزدارعا... اپار، اپار!» دەپتى. باياننىڭ الار سىڭايى جوعىن كورىپ، قاباعىن ءتۇيىپ: «ءتىل ال!.. مەنى رەنجىتپە!» - دەپتى قاتقىلداۋ ۇنمەن.
- وراۋلى نارسەسىن ەم- دوم بولمەسىنە الىپ بارىپ قاراسام ، ءبىر بوتەلكە شامپان، بەس قۇتى ءيىسسۋ، كەمىندە ءۇش كيلوگرام كىلەڭ قىمبات كونفەتتەر، ەكى تاقتا شوكولاد! - دەدى بايان، سونىڭ ءبارىن تاعى كورىپ تۇرعان جانشا تاڭدانا سويلەپ. مەن ول ءجايتتىڭ مۇقاعاليدىڭ الگى سوناۋ «تيحيي چاستا تىراعايلاپ قاشىپ كەلدىمى» كۇنى بولعانىن ىشتەي تۇسپالداپ ۇلگىردىم. قايران قۇدىرەتتى اعا- اي! ويتپەسەڭ، مۇقاعالي بولارمىسىڭ! ... مەن بۇل ەستەلىكتى جازعاندا مۇقاعاليداي الاتاۋ اقىنمەن جاقسى قارىم- قاتىناستا بولىپ ەدىم، وعان قامقورلىق جاساپ ءجۇرىپ ەدىم دەپ، «ءوزى جوقتىڭ كوزى جوقتىعىن» پايدالانا وڭاي ۇپاي- بەدەل الۋدى، ياعني بەتىمە جاساندى شىراي جيناۋدى ماقسات ەتپەدىم. قايتالاپ ايتايىن: مۇقاڭمەن ونىڭ «بۇرىس» كەزىندە دە، دۇرىس كەزىندە ءتۇسىنىسىپ جۇردىك، ەشقاشان قاجاسىپ كورمەدىك. مەن ونى اقكوڭىل، ادال پەيىل ازامات دەپ، شىن مانىندەگى قۇدىرەتتى اقىن دەپ جاقسى كوردىم. ال ونىڭ تالانت يەسى ەكەنىن تۇسىنۋگە ءتيىستى كەيبىرەۋلەردىڭ الدە پەندەشىلىكپەن تۇسىنە الماعاندارى، الدە باقال- باعامشىلدىقپەن تۇسىنگىلەرى كەلمەگەنى، ارينە، وكىنىشتى.
قولىمىزدا بار سىي- سياپات، اتاق- دارەجەنىڭ ءبارىن جيىپ- تەرىپ بەرسەك تە، ول مۇقاعاليدىڭ اقىندىق دارىنىن باعالاۋعا تاتىماس ەدى. مۇقاڭ ونى بىلگەن بولار، كەمەڭگەر ابايدىڭ: «ارسىز بولماي اتاق جوق، الدامشى بولماي باق قايدا؟» دەگەن تۇجىرىمىن كوكەيىنە تۇتقان بولار... ەڭبەگىمەن ەمەس، ەمپەڭدەۋىمەن ساناتقا قوسىلىپ، وزىنەن ىلگەرىنىڭ سىباعاسىن قاقشىپ كەتەتىندەر قاشان از بولىپ ەدى؟ ! مۇقاڭ وندايلاردى ءبىلدى دە، كوردى دە. وندايلاردان جيىركەندى ول. وزىندەي تابيعي تالانتقا، كەسەك تۇلعالارعا ءمىن تاققىشتاردان، قاراداي جاۋىققىشتاردان جانە وندايلاردى قولپاشتايتىن بىتەۋكەۋدە بيلىكشىلدەردەن جيىركەندى، - ەشقايسىسىنا باس يمەدى. تىك ءجۇردى، تىك سويلەدى. بۇل پىكىرىمدى اقيىق اقىن اعانىڭ:
«... ايتەۋىر كىنا تاۋىپ ءبىر جەرىڭنەن، سىناۋعا تىپتەن قۇمار كىم كورىنگەن. ءبىراق تا، بىلەسىڭ بە، ەي، كىم كورىنگەن، ايتسىن دەپ اقيقاتتى ءتىل بەرىلگەن!» - دەۋى قۋاتتايدى!.. «مۇقاعالي ءجابىر كوردى» دەگەن وتىرىك ءسوز قابدەش ءجۇمادىلوۆتىڭ «تاڭعاجايىپ دۇنيە» رومانىنىڭ ءبىر تۇسىندا: «... اقىن ولگەن كۇنى جەدەل جينالىس اشىلىپ، مۇشەلىگىن قالپىنا كەلتىردى»، دەپ جازىلعان. اڭگىمە مۇقاعالي جايىندا. وسى تۇجىرىمدى تۇزەتە تۇسىنىك بەرەيىن. مۇقاعاليدىڭ قايتىس بولعانىن ەستي سالا وداققا جەتكەن قالامداستارىنىڭ جاسى ۇلكەنى ءابدىلدا تاجىبايەۆ بىردەن: «ول جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەلىگىنەن شىعارىلىپ تاستالعان ەمەس پە ەدى؟! حاتشىلار قايدا؟! دەرەۋ سەكرەتاريات وتكىزۋ كەرەك تە، مۇقاعاليدىڭ مۇشەلىگىن قالپىنا كەلتىرۋ كەرەك!» - دەدى. «ولاي بولعان جوق قوي، ول جاي ءسوز عوي»، - دەپ ەدىم، ابەكەڭ: «ءسوزدى قويىڭدار! ول سولاي بولعان، بولعان! داۆايتە، سەكرەتارياتتى جيناڭدار!» - دەپ اشۋلاندى.
ءبىرىنشى حاتشىنىڭ بولمەسى الدىندا وشارىلعان توپ سول جەردە بولمەگە كىردى دە، ءانۋار جوق ەدى، حاتشىلاردىڭ باسقا قايسىسى قاتىسقانى جادىمدا قالماپتى، شۇعىل ءماجىلىس 15-20 مينوتتە وتكىزىلىپ، مۇقاعاليدىڭ «مۇشەلىگى قالپىنا كەلتىرىلدى». قازا ساتىندە جاعدايدى انىقتاپ جاتۋعا ۋاقىت وتكىزبەۋدى ءجون كورگەندىكتەن كەدەرگىسىز جاسالعان ول «ءماجىلىستىڭ» شەشىمى قالتارىستا قالا بەردى. سەبەبى مۇشەلىكتەن شىعارىلماعان ادامنىڭ «مۇشەلىگى قالپىنا كەلتىرىلگەندى» كىم كورىپتى؟ وركەستر كەلتىرۋ ءسوز بولعاندا ابەكەڭ: «مۇقاعالي وسوبىي اقىن بولدى، ەرەكشە اقىن بولدى. دارىلداق وركەستردىڭ كەرەگى جوق. مادەنيەت مينيسترلىگىنىڭ دومبىراشىلار وركەسترى بار، سونى شاقىرۋ كەرەك!» - دەگەندى ايتتى. جاڭىلماسام، ەكىنشى حاتشى شەرحان مۇرتازا بولار، ول: «ابەكە، مينيستىرلىكپەن ءسىز سويلەسىڭىز، ءسىزدىڭ ءسوزىڭىز وتەدى عوي»، - دەدى.
ەكىنشى قاباتتا، دالىزدە تۇرعانبىز. سونىمەن ءۇش- ءتورت كىسى ەكىنشى حاتشىنىڭ بولمەسىنە باردىق. «بازاربايەۆپەن سويلەسىپ كورەيىن، تاۋەكەل. ول ەكەۋمىز ءيت پەن مىسىقتاي ەدىك، قوسىڭدارشى!» - دەپ ابەكەڭ كۇلدى. توتە تەلەفونمەن جالعادىق. ابەكەڭ ءسوزىن كۇلە سالەمدەسۋمەن باستاپ، قىزىنا جالعاپ، بۋلىعا اياقتادى. مەنىڭ قۇلاعىمدى شاعىپ العان ءسوزى مينيستر ءمۇسلىم بازاربايەۆقا: «مۇقاعالي ماقاتايەۆ كەشەگى ءىلياس جانسۇگىروۆتەن ارتىق بولماسا، ءتىپتى دە كەم اقىن ەمەس! وعان بەرمەگەن وركەسترىڭدى ەندى كىمگە بەرەسىڭ، ءسويت، بەر وركەسترىڭدى!» دەگەنى بولدى. مەن ىشتەي قاتتى تىكسىندىم. ىلەكەڭنىڭ، مۇقاعاليدىڭ كىم ەكەنىن سۇڭعىلا ادەبيەتشى بازاربايەۆ بىلمەي مە ەكەن؟! مارقۇم ەكى اقىندى بۇل جەردە شەندەستىرۋدىڭ، مۇقاعاليدىڭ قازاسىندا ىلەكەڭدى الاسارتا سويلەۋدىڭ قاجەتى قانشا ەدى؟! اقساقال باسىمەن ارۋاق سالىستىرعانى نەسى؟! سول سوراقى كورىنىسكە ەرىكسىز كۋا بولعان ايگىلى اقىن اعامىز قۋاندىق شاڭعىتبايەۆ ەكەۋىمىز سىرتقا بىرگە شىققانىمىزدا ول:
- ءتىرى تاجىبايەۆ ءالى ءىلياستان ەسەسىن ءالى قايتارا الماي ءجۇر ەكەن عوي، - دەپ نازالى مىرس ەتتى دە: - ىلەكەڭ كەزىندە بۇنىڭ تەرىس قىلىقتارىنان ءتۇڭىلىپ، اسا ۋىتتى سىقاق ولەڭ ارناپتى، ونى بىلەسىڭ بە؟ - دەدى.
- جوق، بىلمەيمىن، - دەدىم.
- ماعجان جۇمابايەۆ اعامىز دا بۇعان سۇمدىق ءاجۋا ولەڭ شىعارعان، - دەي بەرگەنىندە اقىن- جازۋشىلارىمىزدىڭ ەكەۋ- ۇشەۋى كەلە قالدى دا، ءسوز ءۇزىلدى... ال ءمۇسلىم بازاربايەۆ دومبىراشىلار وركەسترىن بەرگەن جوق. ءسىرا، تاجىبايەۆپەن «دوستىعى» تەجەگەن شىعار.
و، جالعان! .. و، پەندەشىلىك!..
ءانۋاردىڭ حاتىنداعى الەكساندر پەتروۆيچتىڭ ايگىلى اقىن، اۋدارماشى مەجيروۆ ەكەنىن وتەگەن كۇمىسبايەۆتىڭ «ماسكەۋگە سىيماعان مۇقاعالي» دەپ جازعان ەستەلىگىنەن ءبىلدىم («ايقىن» گازەتى، 14 تامىز، 2010 -جىل). وتەگەن اقىننىڭ ماسكەۋمەن حوش ايتىسقان ولەڭىنەن مىناۋ جولداردى كەلتىرىپتى: ... ۇيرەنىپ قالعان ۇيامداي، ماسكەۋدى بارام قيا الماي. ميلليونداردىڭ ىشىندە ءبىر باسىم مەنىڭ سيا الماي. ەڭسەمدى ءبىر ءسات جيا الماي. نە بەتىمدى ايتتىم، الماتىم، نە دەيمىن ساعان، ۇيالماي؟!. تاڭعى شىق. اياز سورىپ تۇر. سوعىپ تۇر بوران، سوعىپ تۇر. اق قۇسىم، مەنى امان- ساۋ الماتىممەن جولىقتىر! مۇقاڭنىڭ انۋارمەن جۇزدەسە الماي، حاتشىسىنا: «اۋىلىما كەتىپ بارامىن» دەگەنى وسى كوڭىل كۇيىنىڭ جالعاسى ەكەن- اۋ!.. «مۇقاعالي شەتقاقپاي بولىپ، جيناقتارىن ۋاقتىلى شىعارا الماي جابىرلەنىپ ءجۇردى» دەگەن دە الىپقاشتى ءسوز.
وسى ىڭعايدا ايتا وتىرايىن: اقىندار توقاش بەردياروۆتىڭ، تولەگەن ايبەرگەنيەۆتىڭ «ادىلەتسىزدىك كورىپ وتكەندەرى» دە - كادىمگى وسەك- اياڭ. مەن بىلگەندە مۇقاعالي: «سەن مىنانى جاز، انانى جازبا؛ سەن ولەڭدى ولاي جازبا، بىلاي جاز؛ سەن جيناقتارىڭدى نەگە تىقپالاي بەرەسىڭ؟» دەگەن ءسوزدى ەستۋمەن جىگەرى قۇم بولىپ جۇرمەدى. قولىن ەشكىم قاققان جوق. بۇلاي دەگەندە ەسكەرەر ءبىر ءجايت، ول كەزدە رەسپۋبليكالىق باسپاءسوز كوميتەتىمىز بولدى. ول جازۋشىلار وداعى، كىتاپ باسپالارى شىعارۋعا ۇسىنعان قولجازبا جيناقتاردى ساپاسى جاعىنان قوسىمشا سۇرىپتاۋدان وتكىزەتىن جانە قاي اقىن- جازۋشىنىڭ كىتابى قاي جىلى، قانداي كولەممەن شىقتى، قايسىسىنىڭ كىتابى شىقپاي جاتىر دەگەن ماسەلەلەرگە سەرگەك قارايتىن. ول ءتارتىپ كەڭەستىك جۇيەنىڭ قالام يەلەرىنە ماتەريالدىق قامقورلىق، مورالدىق قولداۋ جاساپ وتىرۋى ەدى. سوعان سايدىرا قاراعاندا، مۇقاعاليدىڭ كوزى تىرىسىندە شىققان كىتاپتارى مىنالار:
1. «يليچ» ، پوەمالار. 1964 -جىل.
2. «ارمىسىڭدار، دوستارىم؟!»، 1966 ج.
3. «قارلىعاشىم، كەلدىڭ بە؟»، 1967 ج.
4. «ماۆر»، 1969 ج.
5. «داريعا جۇرەك»، 1972 ج.
6. «اققۋلار ۇيىقتاعاندا»، 1974 ج.
7. «شۋاعىم مەنىڭ»، 1975 ج.
8. «ءومىر - داستان»، تاڭدامالى، 1976 ج.
9. «ءومىر - وزەن»، 1976 ج. دەمەك، 12 جىلدا 9 جيناق! ەكىنىڭ بىرىنە بۇيىرماعان كەڭشىلىك. سونداي- اق، مىنا اتالعان كىتاپتارىنىڭ ءارقايسىسى جاڭا ولەڭدەر مەن داستاندار جيناعى بولدى.
عابباس قابىش ۇلى، جازۋشى